Ήταν ένα σύνθημα που σημάδεψε τον 18ο αιώνα: «Ελευθερία – Ισότητα – Αδερφοσύνη», προερχόμενο όχι μόνο από τον Διαφωτισμό, κι όχι πρωταρχικά από τα φώτα του Παρισιού, αλλά κι από το αποτιναγμένο σκοτάδι των αποικιών του, όπως της Αιτής. Άνθρωποι στοιβάζονταν γύρω από τα εργοστάσια στις πόλεις, που αποτέλεσαν εφαλτήριο γέννησης κοινωνικών, πολιτιστικών και επιστημονικών κινημάτων, αποκαλύπτοντας λόγω της γειτνίασης όσο ποτέ πριν, τις οικονομικές και κοινωνικές διαφορές.

Οι κλωστοϋφαντουργοί στην Αγγλία στα 1760, και οι απεργίες στην Γαλλία, άνθρωποι που δεν έβλεπαν τον ήλιο μέσα στα εργοστάσια πεθαίνοντας μαζικά από τον υποσιτισμό και τις ασθένειες, και δρόμοι γεμάτοι θυμό και ιδέες, δημιούργησαν τον σπόρο, σε σχέση με το ζήτημα που μας απασχολεί, για την έλευση του 19ου αιώνα, του πιο ‘πυκνού όπως λέγεται, αιώνα της ανθρωπότητας, αιώνα που άνθρωποι όπως ο Delacroix ονόμαζαν «τον αιώνα των απίστευτων πραγμάτων»..

Η έκρηξη της βιομηχανικής παραγωγής, νέες ανακαλύψεις που σημαδεύουν την ζωή μας έως σήμερα, απόλυτη μοναρχία και οι συμμαχίες της από την μια και εθνικές και επαναστάσεις σημαδεύουν βαθιά τον αιώνα των μεγάλων αλλαγών. Η πρώιμη κομμούνα του 1859 και η τραγική κομμούνα της ματωμένης άνοιξης του 1871, δείχνουν πως οι εργάτες, βάζοντας πρώτη φορά οικολογικές κι έμφυλες διαστάσεις εάν διαβάσουμε τα εκπληκτικά για τον καιρό κείμενα τους, ‘μπορούσαν να δικτυωθούν μεταξύ τους με δεσμούς αλληλεγγύης, δημιουργώντας ομοσπονδίες’ (K. Ross, σελ. 21) δημιουργώντας για πρώτη φορά ένα «εμπράγματο» κοινωνικό φαντασιακό που θα στοίχειωνε όλους τους επόμενους αιώνες.

Ήδη από την δεκαετία του 1820 δημιουργούνται οι πρώτες εργατικές οργανώσεις κι έπειτα ξεχωριστά κατά επάγγελμα συνδικάτα στη Μεγάλη Βρετανία. Οι πρώτες οργανωμένες διεκδικήσεις και οι πρώτες απεργίες ξεκινούν. Και είναι η Αμερική βρίσκεται στην προμετωπίδα των εργατικών αγώνων.

Αν και οι αγώνες των εργατών στις ΗΠΑ ξεκινούν ήδη από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα (ήδη στα 1768 στην Νέα Υόρκη  ράφτες/τριες απεργούν διαμαρτύρομενοι για την μείωση του μισθού τους και το 1794 απεργούν και οι τσαγκάρηδες στη Φιλαδέλφειας, οι οποίοι σχημάτισαν την 1η Ενωση, την Federal Society of Journeymen Cordwainers) στα 1835 οι (ακόμη πιο υποαμειβόμενοι) μαύροι που δούλευσαν στη ναυπηγική βιομηχανία πραγματοποίησαν μια απεργία στην αυλή του Ναυτικού της Ουάσιγκτον το 1835, ενώ η απεργία των εργοστασιακών εργατών στο Paterson του New Jersey, με την στήριξη και του εργατικού δυναμικού κοντινών πόλεων, ξεκινά. Περισσότεροι από 2.000 εργάτες από τα 20 εργοστάσια της πόλης, πολλοί από αυτούς παιδιά, απαιτούσαν την μείωση των ωρών εργασίας σε 11(!) ανά ημέρα. Παρά τις διώξεις των πρωτεργατών της, που μπήκαν σε μαύρη λίστα, και το σπάσιμο της απεργίας από κατασταλτικούς και απεργοσπαστικούς μηχανισμούς, μια 1η μικρή νίκη για τους βιομηχανικούς εργάτες έχει επιτευχθεί: οι ώρες κατεβαίνουν σε 12 και όσον αφορά το ωράριο του Σαββάτου σε 9, εμπνέοντας τους εκμεταλλευόμενους όλου του κόσμου.

Βρετανία, 7 χρόνια αργότερα: (1842 – Γενική Βρετανική απεργία) Το καλοκαίρι του 1842 στην πολύβουη πόλη του Μάντσεστερ, μαζεύτηκαν περισσότεροι από μισό εκατομμύριο εργάτες, καθώς η αρχική απεργία των ανθρακωρύχων, για ανθρώπινες συνθήκες εργασίας, είχε εξαπλωθεί σε όλους τους βιομηχανικούς χώρους δουλειάς. Οι συγκρούσεις με την αστυνομία, οι νεκροί και ακρωτηριασμένοι, οι συλλήψεις των πρωτεργατών, μα και ο απροσκύνητος αγώνας τους που κράτησε εβδομάδες, σημάδεψαν την εργατική ιστορία, που παρά την ‘αποτυχία’ της έβαλε τον σπόρο για καλύτερη οργάνωση και μελλοντικές διεκδικήσεις των απόκληρων του κόσμου. Στα 1889, στο Λονδίνο, όπου και είχαν μαζευτεί και Παρισινοί κομουνάριοι, οι λιμενεργάτες ήξεραν καλύτερα. Είχαν ισχυρότερες συνδικαλιστικές οργανώσεις, απεργιακά ταμεία, και δίκτυο δημοσιοποίησης των συνθηκών δουλειάς και των αιτημάτων τους, που ενώ εξόργιζε τους κυνικούς, συγκίνησε τους έντιμους της Βικτωριανής κοινωνίας, κερδίζοντας την γενική συμπάθεια, κι εμπνέοντας την γενική απεργία στο Βέλγιο, του 1893.

Ήταν η 1η απεργία ουσιαστικά που εκτός από μισθολογικά έβαζε και πολιτειακά δικαιώματα στο κάδρο των διεκδικήσεων, και η ένταση και η συμμετοχή της ήταν τέτοια, που παρά τους νεκρούς και τους τραυματισμένους, υπήρξε επιτυχημένη. Το δικαίωμα ψήφου είχε κερδηθεί.

Οδεύοντας προς τον 20ο αιώνα

Στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, στην Αμερική, η τελευταία δεκαετία του αιώνα συνταράσσεται από θρυλικές και αιματοβαμμένες διεκδικήσεις μα κι εσωτερικές εξελίξεις στο εργατικό κίνημα. Από έμφυλα συνδικάτα μονοφυλετικά και μονοθρησκευτικά, μα και τις αποκλεισμένες ομάδες διοργάνωναν τα δικά τους συνδικάτα, (άλλωστε με τη συνεχή πλημμύρα των μεταναστών να εισέρχονται στη χώρα, η τιμή της εργασίας μειώθηκε. Οι ομάδες άρχισαν να αναπτύσσουν έριδες μεταξύ τους) οδηγούμαστε σιγά σιγά σε συνδικάτα αποδοχής κι αλληλεγγύης, άρα αύξησης της δύναμής τους. 

«Το 1867, η Εθνική Ενωση για τους κατασκευαστές πούρων ήταν η πρώτη ένωση που δέχτηκε τις γυναίκες και τους μαύρους και το 1912, η International Brotherhood of Electrical Workers, η οποία διοργάνωσε την τηλεφωνία, προσέλαβε κυρίως γυναίκες τηλεφωνήτριες». Κι όχι μόνο αυτό αλλά δημιουργούνται και οι πρώτες ‘πανεθνικές συνομοσπονδίες’: Το 1866 δημιουργήθηκε η National Labor Union (Εθνική Εργατική Ενωση) με στόχο τον περιορισμό της εργάσιμης ημέρας για τους ομοσπονδιακούς υπαλλήλους σε οκτώ ώρες. Ωστόσο, ο ιδιωτικός τομέας ήταν πολύ πιο δύσκολος, για να διεισδύσουν τα συνδικάτα. Κι επειδή το κράτος λειτουργούσε ως πεδίο καταγραφής αντίρροπων δυναμικών μεν αλλά κυρίως ως ‘διευθυντήριο’ της άρχουσας τάξης, η πολιτοφυλακή προσλαμβανόταν από τους μεγαλοαστούς για να μακελεύει συχνά τους απελπισμένους, μα  αγωνιζόμενους πολίτες.

Εάν η αιματοβαμμένη πρωτομαγιά του 1886 των εργατριών του Σικάγου σημάδεψε για πάντα το εργατικό κίνημα, (κι εδώ τι να πρωτογράψεις) εμπνέοντας και την τραγική απεργία (στην οποία έπαιξε ιδιαίτερο ρόλο η με κοινωνική συνείδηση δημοσιογραφία με εμβληματική την φιγούρα της σουφραζέτας Άννυ Μπένζαν) στο εργοστάσιο Μπάγιαντ εντ Μαίη του Λονδίνου, όπου ‘κοριτσάκια με τα σπίρτα’ πίσω από την κουρτίνα και την ηθικολογία του «αστικού πολιτισμού» έπεφταν θύματα ποικιλόμορφης εκμετάλλευσης υπό την σχετική αδιαφορία των οργανωμένων, κυρίως ανδρικών, συνδικάτων, 8 χρόνια αργότερα η απεργία της Πούλμαν στο συγκλονιστικό για όλον τον εργατικό πλανήτη Σικάγο της εποχής, (που σε λίγα χρόνια υπό την ανοχή και καθοδήγηση της άλλης όχθης θα ταυτιζόταν με την μαφία) διέλυσε τις ψευδαισθήσεις αλλά και δημιούργησε την ιδιαίτερη εκείνη ελπίδα που μόνο απ τους καταραμένους μπορεί να γεννηθεί.

Ήταν 11 Μαίου όταν οι εργοστασιακοί και σιδηροδρομικοί εργάτες που σχετίζονταν με την πολυσχιδή Pullman (με την γνωστή πόλη εργατών όπου και γνώριζαν την άκρατη εκμετάλλευση) ξεκινούσαν αυτό που σύντομα θα μετατρεπόταν στην 1η απόπειρα ουσιαστικής πανεθνικής απεργίας στον κόσμο. Κράτησαν 2 συγκλονιστικούς σχεδόν μήνες, (γεμάτες με ιστορίες αγώνα κι αλληλεγγύης όχι μόνο μεταξύ τους) αφού τότε οι μονοήμερες απεργίες πυροτεχνήματα ήταν αδιανόητες. Και μπορεί να γαζώθηκαν από τα Ομοσπονδιακά Στρατεύματα, όμως η λαϊκή καταγραφή όταν αποκαλύφθηκαν οι συνθήκες μα κι όταν υπήρξαν οι νεκροί, υπήρξε τεράστια. Τόσο τεράστια ώστε το Αμερικάνικο κράτος «να ασχοληθεί».  Η απελπισία γεννούσε την δράση, και η δράση γεννούσε την ελπίδα. «Η άμεση δράση δε χλευάζει και δεν υποτιμά τα κεκτημένα δικαιώματα κανενός ούτε σνομπάρει τις όποιες ελευθερίες. Απλά συνειδητοποιεί τα όριά τους και προχωράει».
Χ. Ζιν

(Αύριο ο 20ς αιώνας και οι απεργίες του σήμερα)