Η δημοσιοποίηση των φετινών εισακτέων εμφανίζει 14 από τα 42 Τμήματα του ΑΠΘ να μην συμπληρώνουν τον προσφερόμενο αριθμό εισακτέων φοιτητών. Ανάμεσα σε αυτά βρίσκονται ορισμένα από τα παλαιότερα προγράμματα σπουδών του Πανεπιστημίου (Φυσικής, Μαθηματικών, Φιλολογίας, Θεολογίας). Από τις 5.705 θέσεις εισακτέων στο ΑΠΘ καλύφθηκαν οι 4.745. Το ποσοστό κάλυψης 83,1% υπολείπεται του αντίστοιχου ποσοστού 10 άλλων πανεπιστημίων.

Tα περισσότερα από τα 10 αυτά πανεπιστήμια βρίσκονται στην Αττική αλλά υπάρχουν και πανεπιστήμια της επαρχίας με ποσοστό κάλυψης θέσεων υψηλότερο από αυτό του ΑΠΘ (Παν. Ιωαννίνων) ή με ποσοστό κάλυψης ελάχιστα διαφορετικό από του ΑΠΘ (Παν. Θεσσαλίας). Αυτό σημαίνει ότι η πληθυσμιακή συγκέντρωση στην Αττική καθόρισε μόνο μερικώς το ποσοστό κάλυψης των θέσεων εισακτέων. Εξίσου καθοριστική υπήρξε η απόφαση εκείνων των Τμημάτων που όρισαν την Ε.Β.Ε. τους στις τιμές 1 και 1,2. Δεν όρισαν δηλαδή την τιμή 0,8 που θα οδηγούσε σε ελαχιστοποίηση της απώλειας εισακτέων. Η απώλεια 1.000 περίπου πρωτοετών φοιτητών έγινε αφορμή για την έναρξη μιας συζήτησης περί κατάργησης ή/και συγχώνευσης Τμημάτων στο ΑΠΘ.

Η συζήτηση αυτή γίνεται «χαμηλόφωνα» λόγω του φόβου των αντιδράσεων. Δεν έλλειψαν όμως και σχετικές συζητήσεις σε διοικητικά όργανα του ΑΠΘ. Η επιστολή της 1/9 του Υφυπουργού Παιδείας κ. Α. Συρίγου προς τις διοικήσεις αρκετών πανεπιστημίων και η προγραμματισμένη για τη Δευτέρα σύσκεψη του Γ.Γ. Ανωτάτης Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας κ. Α. Δημητρόπουλου με τους Κοσμήτορες και Προέδρους «Φιλοσοφικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών στα ελληνικά πανεπιστήμια», επιτάχυναν αυτές τις συζητήσεις. Άλλωστε, η ίδια η κ. Υπουργός Παιδείας δήλωσε αυτολεξεί στην πρόσφατη ομιλία της στη Δ.Ε.Θ. ότι η Ε.Β.Ε. «συνδέεται άμεσα με την αναγκαία αναδιάρθρωση του ακαδημαϊκού χάρτη».

Χωρίς ακαδημαϊκά κριτήρια, ούτε σχεδιασμό

Η ύπαρξη μιας ακαδημαϊκής μονάδας δεν είναι θέσφατο. Tο πιο θετικό για ένα πανεπιστήμιο είναι να αναστοχάζεται κριτικά την ακαδημαϊκή του δομή και να ανταποκρίνεται στις μεταβολές των επιστημολογικών παραδειγμάτων και στις ανάγκες της κοινωνίας και των παραγωγικών δυνάμεων. Στο παρελθόν το ΑΠΘ ορθώς αποφάσισε τον τερματισμό προγραμμάτων σπουδών που δεν ανταποκρίνονταν πλέον στα επιστημονικά συγκείμενα. Για παράδειγμα, καταργήθηκαν οι σπουδές Φυσιογνώστη στη Σχολή Θετικών Επιστημών παρόλο που η πλειοψηφία όσων αποφοιτούσαν διορίζονταν τότε ως καθηγητές μέσης εκπαίδευσης (κλάδος ΠΕ04.04). Το κρίσιμο ζητούμενο είναι με ποια κριτήρια γίνεται ο αναστοχασμός μεταβολών είτε ανάπτυξης, είτε συρρίκνωσης της ακαδημαϊκής δομής. Το ΑΠΘ έχει την προηγούμενη τριετία διαβουλευτεί θεσμικά και επισήμως κατέθεσε προς το Υπουργείο Παιδείας πρόταση ίδρυσης τεσσάρων νέων Τμημάτων (Βιοϊατρικής Μηχανικής, Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων, Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών, Διατροφής και Αθλητικής Διαιτολογίας). Επιπλέον, το ΑΠΘ διατύπωσε βάσει απόφασης Συγκλήτου τον Μάρτιο του 2019 ένα λεπτομερές στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης για την περίοδο 2019 – 2022.

Οι φετινές διαδικασίες πιστοποίησης των προγραμμάτων σπουδών των Τμημάτων του από την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης προσέφεραν ένα ακόμα πλαίσιο αναστοχασμού της ακαδημαϊκής του δομής. Ανεξάρτητα του αν συμφωνούμε με τη μεθοδολογία και τη στοχοθεσία των παραπάνω αναφερόμενων αποφάσεων και διαδικασιών, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι έγιναν με κριτήρια εν πολλοίς ακαδημαϊκά. Τόσο στην πρόταση ίδρυσης τεσσάρων νέων Τμημάτων όσο και στον προγραμματισμό 2019 – 2022 πουθενά δεν αναφέρονταν η κατάργηση ή/και συγχώνευση υπαρχόντων Τμημάτων. Η συζήτηση που τώρα γίνεται με αφορμή τη μείωση του αριθμού των εισακτέων στα 14 Τμήματα στερείται της όποιας διάστασης ακαδημαϊκών κριτηρίων αλλά και οποιουδήποτε σχεδιασμού που έχει να κάνει με τις ανάγκες της κοινωνίας και των παραγωγικών δυνάμεων. Η Ε.Β.Ε. είναι ένα διοικητικό μέτρο που πολιτικά επιβλήθηκε στα πανεπιστημιακά Τμήματα και τεχνηέντως περιόρισε τους εισακτέους.

Ακόμα και αν θεωρήσουμε την Ε.Β.Ε. ως δείκτη ικανό για να οδηγήσει σε συγχωνεύσεις ή/και κατατμήσεις Τμημάτων αυτό σίγουρα δεν θα πρέπει να γίνει με ένα μόνο έτος εφαρμογής της. Τι θα γίνει, για παράδειγμα, αν του χρόνου δεν πληρωθούν λόγω Ε.Β.Ε. οι θέσεις σε 14 Τμήματα του ΕΚΠΑ; Αν μάλιστα θεωρήσουμε την Ε.Β.Ε. ως ένα θετικό μέτρο που «βελτιώνει το επίπεδο των φοιτητών που εισάγονται στα Τμήματα», καταλήγουμε ότι κάθε συζήτηση για συγχώνευση ή/και κατάργηση ορισμένων από τα 14 Τμήματα στερείται λογικής. Όπως θα έλεγε και ένας υποστηρικτής της Ε.Β.Ε., «τα Τμήματα αυτά γίνονται ακόμα καλύτερα διότι έχουν καλύτερους νέους φοιτητές και επιβάλλεται να τα διατηρήσουμε»!

Σε περίπτωση συρρίκνωσης

Κάθε συσχέτιση του αριθμού φοιτητών ή της γρήγορης επαγγελματικής αποκατάστασης των αποφοίτων ενός Τμήματος με την ακαδημαϊκή ή/και την αναπτυξιακή του συμβολή είναι άτοπη. Διεθνώς τα Τμήματα κρίνονται βάσει του ερευνητικού τους στίγματος, της προσφοράς τους στις τοπικές και εθνικές κοινωνίες και παραγωγικές δυνάμεις καθώς και στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης όπως αποτυπώνεται από τη συμμετοχή τους στην ανάδειξη νέων επιστημολογικών παραδειγμάτων. Άλλωστε, τα χαμηλά ποσοστά απασχόλησης των αποφοίτων των ελληνικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα δεν οφείλονται στην «υπερπροσφορά πτυχιούχων» και στην «ποιότητα των σπουδών» στα Τμήματα αλλά στο ότι η ελληνική οικονομία εξυπηρετεί την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών χαμηλής προστιθέμενης αξίας. Οι πολιτικές που πρέπει να ασκηθούν είναι προς την κατεύθυνση αλλαγής αναπτυξιακού υποδείγματος της οικονομίας. Η παραγωγή και η μετάδοση νέας γνώσης από πολλαπλά προγράμματα σπουδών διευρύνει και ενισχύει την αλλαγή αναπτυξιακού υποδείγματος της χώρας. Αν το ΑΠΘ επιλέξει τη συρρίκνωση, το κενό θα καλυφθεί από άλλα πανεπιστήμια της χώρας. Η αποδυνάμωση του ΑΠΘ μέσω της κατάργησης ή/και συγχώνευσης Τμημάτων θα έχει ευρύτερες αρνητικές συνέπειες στο σύνολο του ΑΠΘ. Η συνέχεια είναι προβλέψιμη: μειώσεις διεθνούς και εθνικής χρηματοδότησης, απώλεια διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού προς τα πιο φιλόδοξα πανεπιστήμια, περιορισμός του ρόλου του ΑΠΘ σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

Η μείωση των εισακτέων σε κάποια Τμήματα του ΑΠΘ και ορισμένων άλλων κεντρικών πανεπιστημίων είναι μια πρόταση που οφείλουμε να συζητήσουμε σοβαρά σε συνδυασμό με έναν ευρύτερο σχεδιασμό που θα ενισχύσει τη φοίτηση σε περιφερειακά πανεπιστήμια ώστε να μην υπολείπεται η χώρα των προοπτικών της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης και της απαραίτητης από τις περιβαλλοντικές μεταβολές και την πανδημία αναπτυξιακής αναδιάρθρωσης. Ο σχεδιασμός αυτός οφείλει να λαμβάνει υπόψη την ενίσχυση των νοικοκυριών που θα στείλουν τα παιδιά τους ως φοιτητές σε περιφερειακά πανεπιστήμια και τη βελτίωση των υποδομών φοιτητικής μέριμνας. Η όποια συζήτηση για τη μελλοντική δομή του ΑΠΘ οφείλει να γίνεται με τη μέγιστη διαφάνεια στα θεσμικά του όργανα. Προτείνουμε την περαιτέρω διεύρυνση των προγραμμάτων σπουδών στο ΑΠΘ σε πρωτοπόρα πεδία της επιστήμης, των γραμμάτων και των τεχνών, τη διεθνοποίηση με κύριους μοχλούς την έρευνα, τα μεταπτυχιακά και διδακτορικά προγράμματα, τη βελτίωση της φοιτητικής μέριμνας.

Το μέλλον του ΑΠΘ

Το ισχυρό διεθνές κύρος του ΑΠΘ προκύπτει από τα ερευνητικά επιτεύγματα της ακαδημαϊκής του κοινότητας. Το μέλλον διεθνοποίησης του ΑΠΘ βρίσκεται στην έμφαση στην ερευνητική πρωτοπορία και όχι στην παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών στο δήθεν Ελντοράντο των αγγλόφωνων προπτυχιακών σπουδών. Οι ξενόγλωσσες μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές συνιστούν προνομιακό πεδίο διεθνοποιημένης δραστηριοποίησης και πρέπει να συνδεθούν με την ανάπτυξη νέων πεδίων που δεν καλύπτονται επαρκώς από τα υπάρχοντα Τμήματα προσελκύοντας αξιόλογους Ευρωπαίους και διεθνείς φοιτητές. Η πορεία του ΑΠΘ μπορεί να ενισχυθεί κεφαλαιοποιώντας τα συγκριτικά του πλεονεκτήματα στον τομέα της έρευνας, θέτοντας ως προτεραιότητες το όφελος των επιστημών και των τεχνών, την ανάπτυξη και την κοινωνική δικαιοσύνη, ενισχύοντας το Σχολείο Ελληνικής Γλώσσας, ενισχύοντας τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες που προωθούν την κριτική σκέψη, αξιοποιώντας τις στενότερες επαφές με την ακαδημαϊκή και ερευνητική κοινότητα της ελληνικής διασποράς και το ευρωπαϊκό ακαδημαϊκό συγκείμενο (δίκτυο ΕPICUR στο οποίο το ΑΠΘ συμμετέχει με οκτώ πανεπιστήμια από έξι χώρες βάσει της πρωτοβουλίας δημιουργίας κοινών ευρωπαϊκών προγραμμάτων πανεπιστημιακών σπουδών). Επιπλέον αυτών, το ΑΠΘ έχει την τεχνογνωσία για να αναδειχθεί στο πεδίο της φοιτητικής μέριμνας προωθώντας ένα φιλόδοξο πρόγραμμα κατασκευής νέων εστιών που θα καλύπτει πραγματικά τις ανάγκες των φοιτητών/τριών του. Ας μην ξεχνάμε ότι η διεθνής και εθνική χρηματοδότηση προσελκύεται από φιλόδοξα προγράμματα με εγγυήσεις του κρατικού τομέα και όχι από φοβικές τάσεις συρρίκνωσης.

Οι συζητήσεις που γίνονται περί καταργήσεων ή/και συγχωνεύσεων Τμημάτων του ΑΠΘ λόγω της μείωσης των εισακτέων τους απηχούν προειλημμένες αποφάσεις. Αποφάσεις που δεν συνδέονται με ακαδημαϊκά και αναπτυξιακά κριτήρια αλλά υπηρετούν πολιτικές σκοπιμότητες «αποδέσμευσης των νέων μας από τα πανεπιστήμια». Πολλές και πολλοί στην ακαδημαϊκή κοινότητα του ΑΠΘ πιστεύουν σε αυτό το πανεπιστήμιο και στη συμβολή του στην επιστήμη, στις τέχνες, στην κριτική σκέψη, στην ανάπτυξη της Βόρειας Ελλάδας, της χώρας, της Ευρώπης. Αναρωτιόμαστε αν θα βρεθούν κάποιοι πρόθυμοι να αναλάβουν την ευθύνη υποβάθμισης του.

*Γιώργος Αγγελόπουλος, διδάσκων στο ΑΠΘ

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΕΠΟΧΗ (18/9/2021).