Οι συνθήκες δεν θα μπορούσαν να είναι ιδανικότερες. Μια οικονομία όχι πολύ μικρή για να μην μπορεί να παίξει το ρόλο του παραδείγματος (προς αποφυγή), αλλά και ούτε πολύ μεγάλη για να μπορεί να προκαλέσει ανεξέλεγκτες εκρήξεις μέσα στο δοκιμαστικό σωλήνα. Ενα πολιτικό σύστημα διεφθαρμένο, απαξιωμένο και σε μεγάλο βαθμό ενοχικό, πρόθυμο να υπακούσει σε ξένους σωτήρες. Ενα μιντιακό τοπίο απολύτως συγκεντρωτικό και ελεγχόμενο από κρατικοδίαιτα κέντρα. Μια κοινωνία, που βαρυστομάχιασε από το ατελείωτο lifestyle και τα φθηνά δάνεια και σωριάστηκε στον καναπέ σε κατάσταση αφασίας.

Η Ελλάδα ήταν λοιπόν από την αρχή το ιδανικό πειραματόζωο για να αποστρέψει το βλέμμα από την πραγματική εστία του προβλήματος. Ποιό ήταν το πρόβλημα; Ενα νεοφιλελεύθερο μοντέλο, που επιβλήθηκε παντού στην Ευρώπη είχε αρχίσει να τρώει τα ψωμιά του, όταν οι φούσκες άρχισαν να σκάνε η μια μετά την άλλη. Ο στόχος δεν υπήρξε ποτέ να σωθεί η Ελλάδα, ειδικά αν με τον όρο Ελλάδα εννοούμε την κοινωνία της. Ο στόχος ήταν να κερδηθεί χρόνος για να αποφευχθεί  μια συνολική κατάρρευση. Και να δοθεί τέρμα σε μια συζήτηση, που είχε αρχίσει να γίνεται ενοχλητική ακόμα και αν δεν στεκόταν πάντα στη ρίζα του προβλήματος αλλά στα συμπτώματά του. Θυμηθείτε τα ολοσέλιδα αφιερώματα του Σπίγκελ στον “αχαλίνωτο καπιταλισμό”, στους “χωρίς συνείδηση κερδοσκόπους”, στην “αυτοκαταστροφική δύναμη της απληστίας”.
 
Αν δε σταματήσουμε να βλέπουμε την Ελλάδα ως ομφαλό της γης “από την ανάποδη”, αν δεν απεμπλακούμε από τις θεωρίες της “χειροβομβίδας” και από το διαρκές αυτομαστίγωμα, που μας επιβλήθηκε από την πρώτη στιγμή ως θεραπεία, τότε ποτέ δεν πρόκειται να βρούμε τη λύση. Φυσικά και στη χώρα υπάρχει διαφθορά και διαπλοκή, φυσικά και το κρατικό οικοδόμημα είναι πεπαλαιωμένο, αναποτελεσματικό και ετοιμόροπο, αλλά δεν φταίνε για αυτό αποκλειστικά οι πολίτες, που πρέπει να το υποστούν καθημερινά. Τη βασική ευθύνη για την κατάντια του την φέρνουν εκείνοι, που υποτίθεται ότι ανέλαβαν εδώ και πέντε χρόνια να το “αναβαθμίσουν” και βρίσκονται μερικά βήματα μόλις από το να το ξεκάνουν οριστικά.
 
Τώρα μας πλασάρουν την θεωρία των ικανών και άξιων, που αν έρθουν στα πράγματα θα τα διορθώσουν όλα. Η θεωρία αυτή ευνοείται και από την στοχοποίηση κοινωνικών ομάδων, που επιτεύχθηκε τα τελευταία χρόνια, προσφέροντας ενόχους σε μια παραζαλισμένη κοινωνία. Αλλοτε έφταιγαν οι “δημόσιοι υπάλληλοι”, άλλοτε οι “τραπεζικοί”, άλλοτε οι “συνδικαλιστές”, άλλοτε οι “καθηγητές”, άλλοτε οι “δημοσιογράφοι”, άλλοτε οι “ψευτο-ανάπηροι”, άλλοτε οι “ταξιτζήδες”. Μέχρι και οι καθαρίστριες προκρίθηκαν κάποια στιγμή ως υπαίτιες για τα χάλια μας. Τελικά οι μόνες που δεν κατηγορήθηκαν ποτέ είναι οι ημίγυμνες καλλονές, που τροφοδοτούν με τις δραστηριότητες τους τις μισές σελίδες των μεγάλων κυριακάτικων εφημερίδων. Υπάρχουν όμως οι “άξιοι”, που περιμένουν να σώσουν την κατάσταση. Είναι το τελευταίο χαρτί του νεοφιλελευθερισμού, που όταν ξέσπασε το σκάνδαλο της Lehman Brothers έμοιαζε προς στιγμήν να έχει χάσει οριστικά την μπάλα. Και δεν έσωσε την παρτίδα με αερολογίες του στυλ “η κρίση στα κινέζικα διαβάζεται και ως ευκαιρία”.
 
Πίσω από τη “θεωρία των άξιων” δεν κρύβεται παρά η ίδια λογική, που λέει ότι η πολιτική δεν είναι τίποτα άλλο παρά “αξιοπρεπής διαχείριση”. Δεν χρειάζεται να πάρεις πολιτικές αποφάσεις, δεν χρειάζεται να αλλάξεις το σύστημα, απλά πρέπει να εφαρμόζεις καλά το εγχειρίδιο χρήσης. Μια τέτοια λογική δεν θίγει το υπάρχον καθεστώς. Tο “δόγμα των Αξιων” eίναι  η άλλη όψη του νομίσματος που μέχρι πρότινος έγραφε ότι είμαστε “μάνατζερ του εαυτού μας”, ότι οι “ικανοί πάνε μπροστά”, ότι το κοινωνικό κράτος είναι μια μορφή φιλευσπλαχνίας προς τους “ανήμπορους”. Η θεωρία, που ενοχοποιεί πάντα την αδυναμία του ενός να τα καταφέρει. Και φυσικά αυτή η θεωρία δεν επιβλήθηκε μόνο στην Ελλάδα. Εσείς βεβαίως μπορείτε να συνεχίσετε να πιστεύετε ότι για όλα φταίει το DNA μας ή η τουρκοκρατία και να μηρυκάζετε ότι “όλα είναι ζήτημα παιδείας” (τι πρωτότυπη ατάκα) και να ρίχνετε χαστούκια στον εαυτό σας κάθε πρωί στον καθρέφτη.
 
Ας δούμε λίγο πώς λειτουργεί η Ευρώπη. Τα θεσμικά όργανα έχουν αποδυναμωθεί. Οι μεγάλοι επιβάλονται όλο και συχνότερα στους μικρούς. Η πολιτική έχει συμφιλιωθεί με την ιδέα του διαχειριστή τραπεζικών και επιχειρηματικών συμφερόντων. Τη βραδιά της μεγάλης κρίσης το φθινόπωρο του 2008 η Ανγκέλα Μέρκελ δεν φώναξε κάποιους πολιτικούς συμβούλους, αλλά τους τραπεζίτες, για να της πουν τι πρέπει να κάνει, με πρώτο και καλύτερο τον διαβόητο Γιόζεφ Ακερμαν. Αυτά γράφτηκαν τότε, αλλά τώρα τείνουν να ξεχαστούν. Εξι χρόνια μετά βλέπουμε να παίζεται το ίδιο ακριβώς έργο στις Βρυξέλλες. Την ώρα που η Ευρωπαϊκή Ενωση παραπατά, κάποιοι σθεναρά μας επαναλαμβάνουν ότι δεν είναι στραβός ο γιαλός, εμείς αρμενίζουμε στραβά. Δεν λειτουργεί προβληματικά το σύστημα. Κάποιοι κακοί χειρισμοί το μπλόκαραν. Και ο “άξιος” κύριος Γιούνκερ σε συνεργασία με κάποιους ακόμα “άξιους” της ομάδας του θα μας δώσουν τώρα λύσεις. Αν το πιστεύετε πραγματικά, έχετε πειστεί ότι όσα λέγονται για τον Τσακ Νόρις ισχύουν.
 
Αφήνω στην άκρη ότι ο όρος “άξιος” είναι συχνά τόσο συγκεκριμένος όσο και ο όρος “νόστιμος”. Ο επιχειρηματίας που βρίζει δημοσίως το κράτος, επαινώντας τον ανταγωνισμό είναι συχνά αυτός που θεωρεί “αξιοσύνη” να του περάσουν κάποιοι βουλευτές κάποιο βολικό νομοσχέδιο στα μουλωχτά ή να του δωρίσουν μερικά εκατομύρια για να ανακαινίσει τις “εγκαταστάσεις του”. Το πρόβλημα δεν είναι όμως μόνο, πώς θα ορίσουμε τον όρο. Το πρόβλημα είναι να ξεφύγουμε από τις ιδεοληψίες, που αθωώνουν το οικοδόμημα και επικεντρώνονται στον περιβάλλοντα χώρο.

Τις λύσεις (δια)κυβέρνησης σωτηρίας τεχνοκρατών, μη πολιτικών προσώπων, άξιων, διορισμένων με κάποια ασαφή κριτήρια τις είδαμε άλλωστε να υλοποιούνται από μια ομάδα “φωτισμένων” μεγαλοαστών,  οι οποίοι δεν έχουν κοινωνική συνείδηση, επειδή δεν έχουν “ματώσει” από την κρίση. Την βλέπουν περισότερο ως μια παραβίαση κάποιων κανόνων ηθικής ή -ακόμα χειρότερα_ της αισθητικής τους, που απαιτεί απλές μικροδιορθώσεις.
 
Ομως όταν μια πολυκατοικία έχει ραγισμένα θεμέλια, σπασμένα παράθυρα και πεσμένους σοβάδες δεν αρκεί να βρεις κάποιον διαχειριστή, που θα είναι πιο σέξυ, πιο δυναμικός έστω και πιο φιλότιμος. Χρειάζεται να πάρεις γενναίες, ανατρεπτικές αποφάσεις. Και τις αποφάσεις πρέπει να τις λάβουν όλοι συλλογικά και όχι ο διαχειριστής μόνος του.

Ποιές θα είναι αυτές οι αποφάσεις; Κατ’αρχήν η εγκατάλειψη θεωριών συλλογικής ευθύνης, που δεν εφαρμόστηκαν ούτε καν στη μεταπολεμική Γερμανία. Μια συνολική αναθεώρηση, όχι στο στενό ελληνικό πλαίσιο, του προβλήματος των “δανείων”, που έγιναν παγκοσμίως η μαγιά αμύθητων εικονικών κερδών για λίγους. Και σίγουρα μια αναδιανομή του πλούτου, που συνεχίζει να συσσωρεύεται στα χέρια ελάχιστων και να μεγαλώνει το χάσμα σε ολες τις κοινωνίες.

Δεν θα λύσουμε εμείς οι Ελληνες τα πλανητικά προβλήματα. Αλλά πρέπει να δούμε την μεγάλη εικόνα, να αποδώσουμε τις ευθύνες εκεί που αυτές ανήκουν, να σταματήσουμε να παραμυθιαζόμαστε και να εκβιαζόμαστε. Αν δεν αλλάξει όλο το “λογισμικό” κανένας χρήστης του όσο καλός και να είναι δεν θα μας σώσει. Και αυτού του λογισμικού μέρη είμαστε όλοι.