Η θεαματική άνοδος της Κίνας ως υπερδύναμης στο παγκόσμιο στερέωμα είναι κάτι το αναμφισβήτητο. Μόνο στον οικονομικό τομέα το ΑΕΠ της Κίνας αυξήθηκε κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες από 200 δισεκατομμύρια δολάρια σε 13 τρισεκατομμύρια δολάρια στα τέλη του 2018. Σε αντίθεση όμως με την εντυπωσιακή οικονομική ανάπτυξη τα δημογραφικά δεδομένα της Κίνας ακολούθησαν την ίδια περίοδο μια αντίστροφη πορεία. Η γεννητικότητα στην Κίνα έχει πέσει δραματικά, ενώ αυξήθηκε σημαντικά η γήρανση του τεράστιου πληθυσμού της μεγαλύτερης χώρας στον κόσμο. Το προσδόκιμο ζωής στην Κίνα έχει ανέβει σημαντικά (76,3 έτη το 2015), ενώ αντίστοιχα έχει αρχίσει να συρρικνώνεται το εργατικό της δυναμικό.
 
Το τέλος της “χρυσής δημογραφικής εποχής” για την Κίνα

Η Κίνα έχει εκβιομηχανοποιηθεί πολύ πιο γρήγορα από οποιοδήποτε άλλη χώρα στην ιστορία. Τώρα, γερνάει επίσης ταχύτερα από όλους τους άλλους. Σε μια χώρα που βάσιζε ως τώρα την οικονομική της ανάπτυξη στο φθηνό, άφθονο και νεανικό εργατικό της δυναμικό, αυτή η δημογραφική αλλαγή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί καταστροφική, τόσο στον οικονομικό και κοινωνικό τομέα, όσο και στον γεωπολιτικό. Όλα αυτά είναι οι επιπτώσεις της κρατικής πολιτικής ελέγχου των γεννήσεων ή του “Ενός Παιδιού” ανά ζευγάρι, που άρχισε να εφαρμόζεται αυστηρά στην Κίνα κατά τη δεκαετία του 1970, με στόχο να τιθασευτούν οι υψηλοί ρυθμοί γεννήσεων και να σταθεροποιηθεί ο πληθυσμός της χώρας μεταξύ του ενός με 1,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Αυτή η πολιτική στέφθηκε με σχετική επιτυχία.

Αποτέλεσμα ήταν η πτώση των γεννήσεων, αν και ο πληθυσμός της χώρας συνέχισε να αυξάνει πιο αργά, φτάνοντας το 1,4 δισεκατομμύρια κατοίκους το 2019 ή το 19% του πληθυσμού της γης. Την ίδια χρονιά το ΑΕΠ της Κίνας ανήλθε στο 19% του παγκόσμιου ΑΕΠ φτάνοντας, θα έλεγε κανείς, σε μια “χρυσή αναλογία” μεταξύ πληθυσμού και ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. Ταυτόχρονα ωστόσο η μέση ηλικία του πληθυσμού αυξήθηκε δραματικά.
 
Το επερχόμενο “τσουνάμι” των ηλικιωμένων Κινέζων

Η ταχεία μείωση της γεννητικότητας στην Κίνα, η οποία συνδέεται με την πολιτική του “Ενός Παιδιού” έχει αρνητικά αποτελέσματα, που ήδη άρχισαν να διαφαίνονται. Άρχισε να φαίνεται πως οι ηλικιωμένοι ενδέχεται να μην μπορούν να στηριχθούν στα παιδιά τους για να τους φροντίσουν όπως στο παρελθόν, αφήνοντας το κράτος να αναλάβει τα έξοδα συντάξεων και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, που θα μπορούσαν να είναι σημαντικά. Το 2025, δηλαδή σε πέντε χρόνια, θα υπάρχουν 235 εκατομμύρια Κινέζοι άνω των 65 ετών ή 16,4% του συνολικού πληθυσμού. O πληθυσμός της Κίνας το 2035 θα περιλαμβάνει διπλάσιο αριθμό ατόμων ηλικίας 60 με 70 ετών από αυτόν των ατόμων ηλικίας 20-30 ετών.

Με βάση αυτές τις τάσεις το 25% του πληθυσμού της Κίνας θα είναι ηλικίας 65 ετών ή μεγαλύτερη έως το έτος 2040. Το 2050 ο αριθμός των Κινέζων άνω των 60 ετών αναμένεται να φθάσουν τα 430 εκατομμύρια! Θα πρόκειται για μια σύνθεση ηλικιών που αναμφίβολα δεν θα ικανοποιεί κανέναν πολιτικό ή οικονομικό παράγοντα στο Πεκίνο, καθώς θα ακολουθείται από μείωση των ρυθμών ανάπτυξης και αύξηση των κοινωνικών δαπανών και ειδικά εκείνων της υγείας.
 
Δημογραφική συρρίκνωση και γήρανση

Σήμερα κάθε δύο δευτερόλεπτα γεννιέται ένας κάτοικος της Κίνας (1,2 αγόρια για κάθε ένα 1 κορίτσι, μια “ανισορροπία φύλων”) και κάθε τρία δευτερόλεπτα πεθαίνει ένας. Το 2018 γεννήθηκαν 22 εκ. Κινέζοι και πέθαναν 15 εκατομμύρια. Μέχρι το 2030 όμως οι θάνατοι θα ξεπεράσουν τις γεννήσεις και ο πληθυσμός της χώρας θα αρχίσει να μειώνεται σε απόλυτους αριθμούς. Το 2065 θα πέσει στα 1,2 δισεκατομμύρια κατοίκους για να “σταθεροποιηθεί” γύρω στο ένα δισεκατομμύριο κατοίκους το έτος 2100. 

Στο μεταξύ η Κίνα γερνάει με τον ταχύτερο ρυθμό από ότι οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο. Η γεννητικότητα έπεσε δραματικά από 6,3 παιδιά ανά γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας το 1965 σε 1,6 παιδιά το 2017, κάτω από το 2,1 που είναι ο αριθμός της αντικατάστασης των γενεών. Ορισμένοι αναλυτές εκτιμούν πως ο πραγματικός αριθμός της γεννητικότητας είναι ακόμη πιο χαμηλός, γύρω στο 1,2, από ότι ισχυρίζονται οι επίσημες Αρχές. Η γέννηση και η ανατροφή ενός παιδιού γίνεται όλο και πιο ακριβή υπόθεση σε μια χώρα που, ανάμεσα στα άλλα, βλέπει το κόστος της εκπαίδευσης να ανεβαίνει χρόνο με το χρόνο. Αυτό επιδεινώνει το δείκτη γήρανσης, δημιουργεί νέες προκλήσεις και προβλήματα, που ήδη διαφαίνονται και οι κινεζικές Αρχές καλούνται να αντιμετωπίσουν.
 
Σχολεία κλείνουν και το εργατικό δυναμικό μειώνεται

Την τελευταία δεκαετία το Υπουργείο Παιδείας της Κίνας έκλεισε χιλιάδες σχολεία: τα Δημοτικά σχολεία στην Κίνα από 280.200, που ήταν το 2009, έπεσαν στα 176.000 το 2017. Μα η δημογραφική συρρίκνωση της Κίνας σημαίνει πολύ περισσότερα από το κλείσιμο δεκάδων χιλιάδων σχολείων. Το εργατικό δυναμικό της χώρας, που υπήρξε και η βάση της ισχυρής οικονομικής της ανάπτυξης, μειώνεται ήδη και γερνάει. Προβλέπεται μάλιστα πως θα συρρικνωθεί κατά 9% μεταξύ 2015 και 2035 και κατά 20% μέχρι το 2050. Αυτό σημαίνει μια συρρίκνωση κατά 200 εκατομμύρια εργάτες, που ξεπερνάει κατά πολύ την αντίστοιχη μείωση του εργατικού δυναμικού στο Δυτικό κόσμο μέχρι το 2050. Αλλά αυτό είναι ένα μόνο από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το Πεκίνο.
 
Γερνάει προτού προλάβει να γίνει πλούσια

Η Κίνα φοβάται πως θα γεράσει απότομα, προτού προλάβει να γίνει πλούσια. Αυτό σημαίνει πως η οικονομία της θα πρέπει να δαπανά όλο και περισσότερα για τις συντάξεις και την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη ενός όλο και πιο γερασμένου πληθυσμού. Το 2013 υπήρχαν 123 εκ. συνταξιούχοι στην Κίνα και ο αριθμός του θα υπερδιπλασιαστεί στα 330 εκατομμύρια, αυξάνοντας αντίστοιχα και το οικονομικό κόστος. Το γεγονός αυτό θα μειώσει σημαντικά τους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, θα αυξήσει τις κοινωνικές δαπάνες, τα ελλείμματα  του προϋπολογισμού και το δημόσιο χρέος. Το Πεκίνο σκέφτεται να αυξήσει το όριο συνταξιοδότησης κατά 5 χρόνια, αλλά κάτι τέτοιο είναι σίγουρο πως θα προκαλέσει μεγάλες κοινωνικές και πολιτικές αναταράξεις, ενώ δε θα λύσει το πρόβλημα.

Κάπου μεταξύ του 2020 και του 2030 η Κίνα θα εξαντλήσει την ανθρώπινη δεξαμενή της, και οι μεγάλες βιομηχανίες και επιχειρήσεις δεν θα μπορούν να βρίσκουν εύκολα εργαζόμενους, το κόστος των οποίων θα ανέλθει σημαντικά. Εκατοντάδες εκατομμύρια Κινέζοι χωρικοί μετατράπηκαν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες σε εργάτες μαζικής παραγωγής, καθώς η Κίνα μετατράπηκε σε “εργοστάσιο” του πλανήτη μας και οι εξαγωγές της αυξήθηκαν εντυπωσιακά. Αυτή η γιγαντιαία εσωτερική μετανάστευση όμως θα σταματήσει ως το 2030. Οι εργάτες θα είναι όλο και δυσεύρετοι και πιο ακριβοί. Αυτό σημαίνει πως η Κίνα θα απολέσει σύντομα ένα από τα σημαντικότερα ανταγωνιστικά της πλεονεκτήματα.
 
2030: το “σημείο χωρίς επιστροφή”

Το κρίσιμο σημείο “χωρίς επιστροφή” θεωρείται κάπου στο 2030. Έτος που η επιδείνωση των δημογραφικών τάσεων της Κίνας θα είναι μη αντιστρέψιμες. Αν μέχρι τότε η Κίνα δεν προλάβει να λάβει μέτρα και να θωρακιστεί απέναντι σε αυτό το “γκρίζο τσουνάμι”, τότε θα πρέπει να αποχαιρετίσει τις φιλοδοξίες της να καταστεί υπ’ αριθμόν ένα οικονομική δύναμη στον κόσμο. Βέβαια το Πεκίνο έχει λάβει κάποια αντίμετρα, όπως η χαλάρωση το 2013 της πολιτικής του “Ενός Παιδιού”, επιτρέποντας σε όλα τα ζευγάρια να αποκτούν δύο παιδιά, ωστόσο αυτό είχε πενιχρά αποτελέσματα. Δεν πέτυχε τη δημογραφική ανάκαμψη. Υπήρξε μια μικρή άνοδος το 2016, όμως από το 2017 οι γεννήσεις άρχισαν και πάλι να πέφτουν. Η ¨Κοινωνική Μηχανική” του Πεκίνου αυτή τη φορά δε δούλεψε.

H βιοτεχνολογική επανάσταση στη γεωργία, αλλά και η τεχνολογική επανάσταση στη ρομποτική και στην Τεχνητή Νοημοσύνη φαίνεται πως υπόσχεται πολλά, τόσο για την αύξηση της αγροτικής παραγωγικότητας, όσο και για τη μείωση της ανάγκης για φθηνό εργατικό δυναμικό στις βιομηχανίες. Το άλλο που μπορεί να κάνει η Κίνα είναι να “εισάγει” εργάτες και μετανάστες από το εξωτερικό, από την πυκνοκατοικημένη νότια Ασία, ακόμη και από την Αφρική, όπου και έχει πραγματοποιήσει επενδύσεις 200 δισ. δολαρίων, προσβλέποντας σε μελλοντική απόσβεση. Αυτό όμως σημαίνει αλλαγή πολιτικών του Πεκίνου, αλλά και άνοιγμα της, παραδοσιακά κλειστής, κινεζικής κοινωνίας στην παρουσία των ξένων.
 
Γιατί η γήρανση της Κίνας διαφέρει  από εκείνη των Δυτικών χωρών;

Γιατί όμως η Κίνα δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα της ραγδαίας δημογραφικής της γήρανσης, αντιγράφοντας μεθόδους που εφάρμοσαν πετυχημένα (λιγότερο ή περισσότερο) χώρες, όπως η Ιαπωνία, αλλά και οι, ήδη γερασμένες, Δυτικές χώρες; Καταρχάς διότι ο ρυθμός δημογραφικής γήρανσης της Κίνας είναι μεγάλης κλίμακας, ραγδαίος και συνέβη στο διάστημα λιγότερο της μιας γενιάς. Για παράδειγμα χώρες, όπως η Σουηδία και η Γερμανία, χρειάστηκαν 60 χρόνια, δηλαδή πάνω από δύο γενιές, για να δουν το ποσοστό των ηλικιωμένων τους να διπλασιάζεται σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό τους. Η Ιαπωνία, η πιο γερασμένη χώρα στον κόσμο, χρειάστηκε 23 χρόνια για να διπλασιάσει τον αριθμό των ηλικιωμένων της. Η πολυπληθής Κίνα αντίστοιχα θα το κάνει μέσα σε 20 μόλις χρόνια (!), από το 2017 μέχρι το 2037, και το 2050 το 28% των Κινέζων θα είναι άνω των 65 ετών.

Μια άλλη διαφορά της Κίνας, σε σύγκριση με τις άλλες γερασμένες χώρες, είναι ότι η γήρανση του πληθυσμού της θα συμβεί όταν ακόμη η χώρα θα είναι “υπό ανάπτυξη”, δηλαδή δε θα έχει γίνει ακόμη πλούσια. Θα είναι μια χώρα μεσαίου επιπέδου ανάπτυξης και κατά κεφαλήν εισοδήματος, που θα γερνάει επικίνδυνα. Δεν θα έχει έτσι τα απαιτούμενα οικονομικά και χρηματοδοτικά εργαλεία να καλύψει το τεράστιο κόστος της γήρανσης, όπως π.χ. ένα αξιοπρεπές συνταξιοδοτικό σύστημα. Το 2018 για κάθε Κινέζο συνταξιούχο αντιστοιχούσαν 2,8 εργαζόμενοι ασφαλισμένοι. Το 2050 αυτή η αναλογία θα αντιστραφεί σε 1,3 συνταξιούχους για κάθε 1 ασφαλισμένο εργαζόμενο. Ο μεγάλος φόβος της Κίνας είναι ότι θα γεράσει πριν προλάβει να εισέλθει στην προνομιακή λέσχη των πλουσίων χωρών.
 
Το Σχέδιο “Made in China 2025”

 Γι’ αυτό και το Σχέδιο “Made In China 2025” προβλέπει τη μετατροπή της Κίνας σε οικονομία υψηλής προστιθέμενης αξίας, η οποία θα βασίζεται όλο και λιγότερο στο εργατικό δυναμικό της και όλο και περισσότερο στην υψηλή τεχνολογία, στις καινοτομίες και στις δεξιότητες. Ωστόσο πρόκειται για έναν δύσκολο αγώνα ενάντια στο χρόνο. Η ραγδαία γήρανση της Κίνας μοιάζει με “ωρολογιακή βόμβα” που δύσκολα θα σταματήσει. Η έκρηξη των κινέζικων γηρατειών θα έχει τεράστιες επιπτώσεις στην οικονομία, στην κοινωνία, στα ασφαλιστικά συστήματα, στη γεωπολιτική ισορροπία, στην εξωτερική πολιτική και στη διεθνή ασφάλεια της χώρας. Υπάρχει ο κίνδυνος η πληθυσμιακή της πυραμίδα να γίνει πιο εύθραυστη, μοιάζοντας με ραγισμένη γυάλινη σφαίρα.

Βέβαια η Κίνα βρίσκεται σήμερα σε πολύ καλύτερη θέση, κυρίως οικονομικά, και έχει αρκετά εργαλεία για να αντιμετωπίσει τις πιο αρνητικές συνέπειες της δημογραφικής της γήρανσης. Δεν θα μπορέσει όμως να αποφύγει το ενδεχόμενο αυτή η γήρανση να “ψαλιδίσει” τις φιλοδοξίες της να καταστεί, και με διαφορά, η υπ αριθμόν ένα δύναμη στον κόσμο ως το 2050. Θα γεράσει απότομα προσπαθώντας το…