Το παρόν άρθρο ασχολείται με τη διαφθορά και τη σχέση της με τη φορολογία, το φορολογικό σύστημα και τη φορολογική διοίκηση. Κατ’ αρχήν είναι σημαντικό να τεθούν ερωτήματα που οι απαντήσεις τους δίνουν το «στίγμα», το χαρακτήρα και το περιεχόμενο των μέτρων που μπορούν να ληφθούν για την καταπολέμηση των φαινομένων διαφθοράς.

Τα οκτώ παρακάτω ερωτήματα είναι πολύ καίρια για την επιλογή κατάλληλων πολιτικών:

• Αποτρέπει το φορολογικό σύστημα με ξεκάθαρο τρόπο φοροαπαλλαγές που προέρχονται ή χρησιμοποιούνται για να δικαιολογήσουν δωροδοκία δημοσίων υπαλλήλων;
• Παρέχει η φορολογική διοίκηση ξεκάθαρη ενημέρωση στους φορολογουμένους ότι η δωροδοκία δεν απαλλάσσεται από τη φορολογία;
• Ενσωματώνει η φορολογική διοίκηση τη διαφθορά στην ανάλυση κινδύνου και στις διαδικασίες ελέγχου, ώστε να ενθαρρύνονται οι ελεγκτές για να εκτελούν ελέγχους συμμόρφωσης;
• Παρέχει η φορολογική διοίκηση καθοδήγηση και εκπαίδευση στους ελεγκτές, αναφορικά με τις μορφές πληρωμών που θεωρούνται ως δωροδοκία και τις ενέργειες που πρέπει να κάνουν όταν υποψιάζονται τέτοιου είδους πληρωμές;
• Ενημερώνονται οι φορολογικές αρχές ότι οφείλουν να αναφέρουν ενδείξεις διαφθοράς στις εθνικές αρχές καταπολέμησης της διαφθοράς;
• Παρέχει η φορολογική διοίκηση καθοδήγηση στους ελεγκτές για να διευκολύνεται η αναφορά ενδείξεων δωροδοκίας από αλλοδαπούς;
• Επιτρέπουν οι συμφωνίες συνεργασίας την αξιοποίηση πληροφοριών για φορολογικές υποθέσεις που παρέχονται από τους αλλοδαπούς εταίρους, με σκοπό την καταπολέμηση της εγχώριας διαφθοράς;
• Χρησιμοποιούν οι φορολογικές αρχές την πληροφόρηση από τις συμφωνίες με άλλες χώρες για να λαμβάνουν και να παρέχουν πληροφορίες, εάν μια αφαιρούμενη πληρωμή (δαπάνη) αποτελεί δωροδοκία;

Η διαφθορά είναι μια οικονομική σχέση ανταλλαγής που καθορίζεται από το νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. Ως εκ τούτου, ποιές είναι οι προϋποθέσεις για ζήτηση φορολογικής διαφθοράς;

• Μια επιχείρηση προτίθεται να δωροδοκήσει αν μπορεί να μειώσει τις φορολογικές της πληρωμές και να εξοικονομήσει χρόνο από τη διενέργεια φορολογικών ελέγχων.
• Μια επιχείρηση προτίθεται να δωροδοκήσει αν μπορεί να αποφύγει τον έλεγχο που έχει μεγάλες πιθανότητες να ανακαλύψει φορολογικές απάτες.
• Ο κίνδυνος για μια επιχείρηση αποκάλυψης και τιμωρίας είναι ελάχιστος εξαιτίας της αδύναμης εφαρμογής του νόμου, της ασάφειας και της πολυπλοκότητας, οπότε ενισχύεται η διεφθαρμένη συμπεριφορά.
• Ο συνδυασμός της μεγάλης φορολογικής επιβάρυνσης με το κόστος συμμόρφωσης, μπορούν να εκτοξεύσουν στα ύψη το πρόβλημα της διαφθοράς.
• Τέλος, είναι το εύλογο ερώτημα «Γιατί να πληρώσω φόρο;» Η απουσία χειροπιαστών ωφελειών που προκύπτουν από τις δημόσιες δαπάνες (υγεία, παιδεία, κοινωνική πολιτική, ασφάλεια, δημόσιες παροχές), οδηγούν στη μείωση της πολιτικής και ηθικής υποχρέωσης πληρωμής φόρων, καθώς οι πολίτες πιστεύουν ότι από το φορολογητέο εισόδημά πληρώνονται και οι διεφθαρμένοι δημόσιοι υπάλληλοι.

Από την άλλη πλευρά, ποιές είναι οι προϋποθέσεις για προσφορά φορολογικής διαφθοράς;

• Η δωροδοκία μπορεί να διασφαλίσει τον επιχειρηματία από συνεχείς ελέγχους, αντεκδίκηση και στοχοποίηση από διεφθαρμένους ελεγκτές.
• Η καχυποψία των επιχειρήσεων για την αμεροληψία των δικαστικών αρχών και τη δικαίωσή τους στα δικαστήρια, λόγω νομικής πολυπλοκότητας, ασάφειας στη φορολογική νομοθεσία και χρονοβόρων και ατελέσφορων δικαστικών διαδικασιών. 

Από τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι είναι αναγκαία η μεταρρύθμιση στη φορολογική διοίκηση (παρακάτω υπάρχουν έξι βασικοί λόγοι γιατί αυτή η μεταρρύθμιση είναι απόλυτα αναγκαία):

1. Η φορολογική διοίκηση καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το επενδυτικό κλίμα, συνεισφέρει στην οικονομική ανάπτυξη, στην αναδιανομή του πλούτου και στη μείωση της φτώχειας.
2. Η φορολογική μεταρρύθμιση μειώνει το κόστος συμμόρφωσης και διευρύνει το «φορολογικό δίκτυ», παρέχοντας τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να αυξήσει τα έσοδα με χαμηλότερους φορολογικούς συντελεστές και δικαιότερη φορολογική αναδιανομή.
3. Μια φορολογική διοίκηση που λειτουργεί σωστά μπορεί να αυξήσει τα έσοδα, παρά μια δυσλειτουργική διοίκηση.
4. Η φορολογική μεταρρύθμιση χωρίς διοικητική μεταρρύθμιση είναι «μια τρύπα στο νερό», καθώς το ευρύτερο περιβάλλον παραμένει καχύποπτο και οι καλές προθέσεις – από όποια πλευρά και αν προέρχονται – αντιμετωπίζονται με κυνισμό και χλεύη.
5. Η φορολογική διαφθορά «σπρώχνει» τη διαφθορά σε άλλους τομείς και η μεταρρύθμιση είναι απαραίτητη για να ανακόψει την πλευρά προσφοράς φορολογικής διαφθοράς.
6. Μια σύγχρονη φορολογική διοίκηση είναι απαραίτητη για να παρακολουθεί τις εξελίξεις στα λογιστικά συστήματα των επιχειρήσεων.

Τα μέτρα για την καταπολέμηση της διαφθοράς στη φορολογία πρέπει να αντιμετωπίζουν τόσο την πλευρά της ζήτησης (τις επιχειρήσεις) όσο και την πλευρά της προσφοράς (τη φορολογική διοίκηση) της διαφθοράς.

Παρακάτω, πολύ επιγραμματικά, καταγράφεται ένα βραχυπρόθεσμο και ένα μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα:

• Ένα βραχυπρόθεσμο πρόγραμμα (12-15 μήνες) πρέπει να απλοποιεί τα φορολογικά εργαλεία ελέγχου και τις φορολογικές διαδικασίες, να ενθαρρύνει νομικές μεταρρυθμίσεις που υποστηρίζουν τα προηγούμενα, να μειώνει τις κατηγορίες φορολογίας και να παρέχει επαρκή κατάρτιση στους ελεγκτές και στις επιχειρήσεις.
• Ένα μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα (μέχρι 2,5 χρόνια) πρέπει να επανασχεδιάσει τη δομή της φορολογικής διοίκησης διασφαλίζοντας τη θεσμική αυτονομία της, να αναδιοργανώσει το φορολογικό σύστημα και τις παρεχόμενες υπηρεσίες (προσανατολισμένο στις μορφές και στις ομάδες των φορολογουμένων) και να υλοποιεί μια ολοκληρωμένη πολιτική ανθρώπινου δυναμικού με αυτοματισμούς, κίνητρα, ελέγχους και αξιολογήσεις-ανατροφοδοτήσεις.