Για μια ακόμα χρονιά, η Βουλή των Εφήβων συγκέντρωσε για λίγες ημέρες στη χώρα μας τα φώτα της δημοσιότητας, προκαλώντας ποικίλα σχόλια. Είτε για τις «selfies» και τους διαλόγους της απερχόμενης Προέδρου της Βουλής με τους εφήβους βουλευτές, που, όντας σε προεκλογική περίοδο, αντιμετωπίστηκαν με καχυποψία από αρκετούς, είτε μέσω της διατύπωσης προβληματισμών σχετικά με το αν χρειάζεται ή είναι πια παρωχημένος αυτός ο αρκετά ακριβός «θεσμός» για την ανάδειξη της φωνής της νέας γενιάς.

Έχοντας πάρει μέρος στις εργασίες της Βουλής των Εφήβων τα τελευταία δύο χρόνια, μετά από πρόσκληση του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων, θα ήθελα αφενός να επισημάνω ορισμένες επιχειρούμενες αλλαγές σε σχέση με το παρελθόν, αφετέρου να εκφράσω κάποιες προσωπικές σκέψεις για την πιθανή μετεξέλιξη της.

Κατ’ αρχήν θα πρέπει να γίνει σαφές ότι η Βουλή των Εφήβων δεν αποτελεί ένα πραγματικό θεσμό δημοκρατικής εκπροσώπησης των μαθητών, παρά ένα «εκπαιδευτικό πρόγραμμα προσομοίωσης», που επιχειρεί να εξοικειώσει τους συμμετέχοντες με το κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας της Βουλής.

Επιδιώκοντας να περιλάβει στο πρόγραμμα εφήβους με περισσότερα χαρακτηριστικά (όχι μόνο «καλούς μαθητές») και να περιορίσει την χρήση της «ξύλινης» γλώσσας και τις εκ των προτέρων ετοιμασμένες ομιλίες, που πολλές φορές επικρίθηκαν στο παρελθόν ως «κακά αντίγραφα» των λόγων των ενηλίκων, τη χρονιά 2013-14 το Ίδρυμα αποφάσισε να χρησιμοποιήσει μικτές μεθόδους για την επιλογή των «εφήβων βουλευτών» (μοριοδοτούμενες δημιουργίες, τοπικά κριτήρια και κλήρωση ανάμεσα στους ενδιαφερόμενους, που ξεπερνούσαν τις 13.000).  

Στο επίπεδο του νομοθετικού έργου, ύστερα από συνεργασία με το Συνήγορο του Παιδιού, αποφασίστηκε η 19η Σύνοδος να εστιαστεί σε ένα μόνο θέμα, που αφορούσε την καθημερινότητα των ίδιων των μαθητών στα σχολεία, και ειδικότερα, τη λειτουργία των μαθητικών κοινοτήτων. Αφού ακούστηκαν οι απόψεις και οι εμπειρίες των εφήβων, πρώτα μέσω κλειστού ηλεκτρονικού φόρουμ και ύστερα σε συναντήσεις επιτροπών, σχετικά με το πώς λειτουργούν οι μαθητικές κοινότητες στα σχολεία τους, συζητήθηκε κείμενο νομοθετικής πρότασης που είχε προετοιμάσει ο Συνήγορος, βασισμένος την πολύχρονη επαφή του με τα σχολεία, με στόχο τον εκσυγχρονισμό της υφιστάμενης νομοθεσίας. Το κείμενο αυτό εμπλουτίστηκε με βάση τις απόψεις που εκφράστηκαν από τους/τις εφήβους στις επιτροπές στις οποίες συμμετείχαν και στη συνέχεια τέθηκε σε ψηφοφορία στην Ολομέλεια[1]. Ήταν η πρώτη φορά που η Βουλή των Εφήβων ψήφισε ένα σχέδιο νόμου που δεν είχε μόνο «εικονικό» χαρακτήρα αλλά αποσκοπούσε και στην πραγματική αλλαγή της ισχύουσας νομοθεσίας.

Στη φετινή 20η Σύνοδο της Βουλής των Εφήβων επιλέχθηκε ως θέμα “η πρόληψη και καταπολέμηση των διακρίσεων στα σχολεία“, θέμα επίσης επίκαιρο που αφορά άμεσα μαθητές και μαθήτριες. Οι 300 έφηβοι αμέσως μετά την άφιξή τους, χωρίστηκαν με τυχαίο τρόπο σε πενταμελείς ομάδες, συζήτησαν αρχικά το θέμα με βάση τις εμπειρίες τους και μοιράστηκαν αρμοδιότητες και ευθύνες για τη μετέπειτα συμμετοχή τους στις επιτροπές. Στη συνέχεια, χωρίστηκαν σε 6 πενηνταμελείς Ομάδες Διαβούλευσης και σε πρώτο στάδιο άκουσαν από τους εκπροσώπους των μικρών ομάδων επιλεγμένα πραγματικά περιστατικά διακρίσεων και τις προτάσεις τους για την καλύτερη θωράκιση των σχολείων απέναντι στις διακρίσεις. Έπειτα, έγινε εκτενής συζήτηση, με την βοήθεια 3 ειδικών στα θέματα αυτά (του Συνηγόρου του Παιδιού, του Γενικού Γραμματέα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και της εκπαιδευτικού – υπεύθυνης του Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων Ηρακλείου Κρήτης).

Τα «προϊόντα» των 6 ομάδων, δηλαδή οι προτάσεις που διατυπώθηκαν και ψηφίστηκαν από τους/τις εφήβους βουλευτές κωδικοποιήθηκαν και ενσωματώθηκαν σε κείμενο νομοθετικής πρότασης που είχε ήδη ετοιμάσει, σε ρόλο επισπεύδοντος υπουργού, ο Συνήγορος, αξιοποιώντας την εμπειρία του τόσο ως προασπιστής των δικαιωμάτων του παιδιού όσο και ως επίσημος φορέας της πολιτείας για την προώθηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης. Στη επιτροπή νομοθετικού έργου (όπου συμμετείχαν 60 έφηβοι που είχαν επιλεγεί από τις μικρές ομάδες) παρουσιάστηκε η νομοθετική πρόταση και έγιναν περαιτέρω συζητήσεις, παρεμβάσεις και ψηφοφορίες για την οριστική διαμόρφωση του κειμένου, το οποίο παρουσιάστηκε και ψηφίστηκε την επόμενη μέρα στην Ολομέλεια[2].

Παράλληλα με την προετοιμασία της νομοθετικής πρότασης, σε δύο «επιτροπές κοινοβουλευτικού έργου», έγινε παρουσίαση από εφήβους 60 ερωτήσεων που αφορούσαν θέματα παιδείας, οι οποίες είχαν επιλεγεί από τις συζητήσεις στις πενταμελείς ομάδες τους. Στη συνέχεια, επιλέχτηκαν, μέσω ψηφοφοριών, οι 6 ερωτήσεις που τελικά οι έφηβοι απηύθυναν στην (υπηρεσιακή εν προκειμένω) Υπουργό Παιδείας κατά την Ολομέλεια.

Ο λόγος που παρουσιάζεται αναλυτικά η παραπάνω διαδικασία[3] είναι για να εξηγηθεί ότι έγινε μια μεγάλη προσπάθεια οι έφηβοι να μην έρθουν και συμμετάσχουν στις συναντήσεις με «έτοιμα κείμενα» τα οποία θα διάβαζαν ή θα «απήγγειλαν», αλλά επιδιώχθηκε να υπάρξει αμεσότητα και αυθορμητισμός στην έκφραση των απόψεων τους, να μιλήσουν όσο το δυνατόν περισσότεροι/ες σε μικρές και μεγαλύτερες ομάδες, να συμμετέχουν όλοι ενεργά σε κάποιο στάδιο, να αναλάβουν ρόλους ή να εκπροσωπήσουν την ομάδα τους. Βεβαίως, αναπόφευκτα, μια συνάντηση Ολομέλειας στο χώρο της Βουλής, που αναμεταδίδεται ζωντανά στην τηλεόραση, κάνει αρκετούς εφήβους να φορτωθούν με το άγχος του «καλού μαθητή» και να ετοιμάσουν, έστω και την τελευταία στιγμή, ομιλίες που περιλαμβάνουν αρκετά ρητορικά στοιχεία. 

Η συνεδρίαση της Ολομέλειας, εκτός από τις προβλεπόμενες παρουσιάσεις «εισηγητών», «αγορητών» και ομιλητών (ρόλων που έχουν προβλεφθεί λόγω του προσομοιωτικού χαρακτήρα του προγράμματος), εμπλουτίστηκε φέτος και με αρκετές ακόμη αυθόρμητες παρεμβάσεις εφήβων βουλευτών, ύστερα από την ικανοποίηση του αιτήματος που διατυπώθηκε στην Ολομέλεια να δοθεί ο λόγος σε όσο γίνεται περισσότερους εφήβους να μιλήσουν και να «εκφραστούν» μέσα στην αίθουσα του κοινοβουλίου, σε αυτή την δημόσια συνεδρία. Παραχώρηση, που έγινε ευχαρίστως δεκτή από την Πρόεδρο της Βουλής, η οποία ενθάρρυνε τον επικοινωνιακό χαρακτήρα της διαδικασίας.

Αποκλίνοντας μάλιστα από τα προβλεπόμενα, οι έφηβοι βουλευτές  είχαν στη συνέχεια την ευκαιρία να απολαύσουν τον αντισυμβατικό λόγο του «αιώνιου έφηβου» Μανόλη Γλέζου, που εμφανίστηκε εκτάκτως στην αίθουσα και απηύθυνε σκέψεις του στους εφήβους βουλευτές και – βέβαια – στο τηλεοπτικό κοινό.

Συμπερασματικά, η γνώμη μου είναι ότι:

– Τα τελευταία δύο χρόνια δόθηκαν αρκετές ευκαιρίες και λειτούργησαν διαδικασίες για την ελεύθερη έκφραση και τη σύνθεση των απόψεων των εφήβων που συμμετείχαν στο πρόγραμμα και μάλιστα σε θέματα που άπτονται της καθημερινότητάς τους.

– Ακούστηκαν πολύ ενδιαφέρουσες εμπειρίες και απόψεις, έστω και αν μεταξύ αυτών περιλαμβάνονταν ορισμένες ενδεχομένως άστοχες τοποθετήσεις, που ωστόσο κακώς εψέχθησαν υπερβολικά από ορισμένα ΜΜΕ. Τα παιδιά έχουν δικαίωμα και στην διαφορετική άποψη και στο λάθος. Δυστυχώς βέβαια, τα ΜΜΕ επιλέγουν συχνά να προβάλλουν ό,τι εντυπωσιάζει αρνητικά, ενώ πολλές τεκμηριωμένες κριτικές απόψεις και προβληματισμοί εφήβων δεν έτυχαν της αντίστοιχης προβολής.

– Θέμα που χρειάζεται να προβληματίσει στο μέλλον είναι η δημοσιότητα των συνεδριών. Υποστηρίζω τον περιορισμό της τηλεοπτικής κάλυψης των εργασιών, ιδίως μάλιστα κατά την αρχική διαδικασία όπου ζητείται η ελεύθερη έκφραση σκέψεων και απόψεων των εφήβων. Προσωπικά, θα μπορούσα να δεχτώ τη δημοσιοποίηση των προϊόντων των εργασιών στις οποίες συμμετέχουν οι έφηβοι (όπως νομοθετικών προτάσεων και κοινοβουλευτικών ερωτήσεων) και πιθανά ένα σχολιασμό από όσους εξ αυτών επιθυμούν να εκθέσουν δημόσια της εντυπώσεις τους από τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα. Φοβάμαι όμως ότι η τηλεοπτική αναμετάδοση των εργασιών ενός εκπαιδευτικού προγράμματος, που δεν αποτελεί καν θεσμοθετημένη δημοκρατική διαδικασία, δημιουργεί πολλαπλούς κινδύνους και βέβαια επιτρέπει στον οποιοδήποτε συμμετέχοντα να λειτουργεί θεατρικά και όχι ουσιαστικά, ενώ από την άλλη δίνει τροφή στα ΜΜΕ για κριτική και τυχόν παρερμηνεία ή διαστρέβλωση των δημόσια προβαλλόμενων θέσεων και απόψεων.       

– Ζήτημα ευρύτερου προβληματισμού μπορεί να αποτελέσει ο βαθμός στον οποίο πολιτικοί παράγοντες μπορούν να αξιοποιούν την επικοινωνία τους με τους μαθητές για την προβολή των δικών τους θέσεων, ιδίως μάλιστα όταν οι εργασίες συμπίπτουν με προεκλογική περίοδο (κάτι που θα πρέπει να αποφεύγεται). Οι απαντήσεις των εκάστοτε προσκαλούμενων υπουργών σε ερωτήματα των εφήβων βουλευτών προβλέπονται στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα ενώ παράλληλα δεν στερούνται δημοσιογραφικού ενδιαφέροντος. Όμως η εν γένει λειτουργία της Βουλής των Εφήβων θα πρέπει να αποσκοπεί κυρίως στην ανάδειξη της φωνής και της οπτικής των εφήβων και όχι των ενηλίκων βουλευτών / πολιτικών παραγόντων, που άλλωστε διαθέτουν τα δικά τους μέσα για να εκφραστούν και να προβληθούν.     

Αν πράγματι είναι επιθυμητό η Βουλή των Εφήβων εκτός από ένα “εκπαιδευτικό πρόγραμμα προσομοίωσης”, να αποτελέσει και ένα πεδίο δημοκρατικής έκφρασης των απόψεων των μαθητών και συνδρομής τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι, ίσως θα ήταν προτιμότερο να προβλέπεται οι εργασίες να εκτείνονται στην διάρκεια ενός ολόκληρου χρόνου, με τακτικές συναντήσεις, συμμετοχή εφήβων και μικρότερων ηλικιών, και διαβουλεύσεις με παράγοντες του δημόσιου βίου (π.χ. εκπαιδευτικούς, εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης, ειδικούς ψυχικής υγείας, στελέχη της δικαιοσύνης, της πρόνοιας κλπ). Κάτι που συμβαίνει σε άλλες χώρες με αντίστοιχους θεσμούς, όπως η Κύπρος, η Σκωτία, κ.α. 

– Τέλος, αντί της αρκετά δαπανηρής συνάντησης των 300 εφήβων βουλευτών στην πρωτεύουσα, πιθανά θα μπορούσε να προβλεφθεί οι τακτικές συναντήσεις να λαμβάνουν χώρα στις 13 περιφέρειες της χώρας και μόνο ένας περιορισμένος αριθμός εφήβων να συναντάται τελικά στο κοινοβούλιο στην Αθήνα και να επεξεργάζεται τις προτάσεις που έχουν αναδειχθεί στις περιφέρειες. Ως προς τη συμμετοχή μαθητών σχολείων του απόδημου Ελληνισμού, αν βέβαια μπορεί να καλύπτεται οικονομικά, θα μπορούσε να αποτελεί μια ενότητα ειδικού ενδιαφέροντος.

Προσωπικά πάντως, έχοντας χαρεί ιδιαίτερα την επικοινωνία και την ανταλλαγή απόψεων – ακόμη και τη διαφωνία – με αρκετούς εφήβους που συμμετείχαν στο πρόγραμμα, θα ήλπιζα να μη δούμε προσεχώς απλώς την προτεινόμενη από ορισμένους αρθρογράφους κατάργηση του θεσμού, εξ αιτίας κάποιων αστοχιών που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, αλλά να προκύψει μια εξέλιξη του, στην κατεύθυνση της θωράκισης της ουσιαστικής και ποιοτικής συμμετοχής των εφήβων στις εργασίες και, γενικότερα, της ενδυνάμωσης των διαδικασιών ακρόασης των απόψεων των παιδιών στην Ελληνική κοινωνία.

[1] Η νομοθετική πρόταση όπως εγκρίθηκε από τη Βουλή των Εφήβων 2014, εδώ: https://www.0-18.gr/downloads/mathitikes%20koinotites%20me%20prosthikes.pdf

[2] Η νομοθετική πρόταση, όπως εγκρίθηκε από τη Βουλή των Εφήβων 2015, εδώ: https://www.0-18.gr/downloads/Nomothetiki-Protasi-Voulis-Efivon2015-voted.pdf

[3] Η μέθοδος δουλειάς των ομάδων φαίνεται αναλυτικότερα στις οδηγίες που διανεμήθηκαν στους έφηβους βουλευτές: https://www.efivoi.gr/files/2015_pos_tha_doulepsoume_fetos.pdf

* Ο Γιώργος Μόσχος, είναι Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού