Στην εποχή με ταυτόχρονη ακρίβεια, πόλεμο και πανδημία, και μια επικαιρότητα όπου κυριαρχούν τα εθνικά, οι συνεργασίες του ΚΙΝΑΛ, η εκλογή προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ, κλπ., … οποιαδήποτε αναφορά σε πολιτικές άθλησης για όλους παραμένει αδιάφορο θέμα στους πολιτικούς. Δυστυχώς αυτή η πολιτική αδιαφορία διαρκεί 35 χρόνια, από την εποχή των προγραμμάτων «Αθλητισμού για Όλους» (ΑγΟ) επί υφυπουργίας αθλητισμού Κ. Λαλιώτη (1982-1985)(1).  

Οι περισσότεροι Έλληνες, ειδικά κάτω των 55 ετών, δεν γνωρίζουν ότι το 1982-1985 ξεκίνησαν τα καινοτόμα αθλητικά προγράμματα «αθλητισμός και παιδί», «γυναίκα και αθλητισμός», «παιδί και θάλασσα», «αθλητισμός και παιδί με ειδικές ανάγκες», «αθλητισμός και τρίτη ηλικία», «εργασιακός αθλητισμός» τα οποία εφαρμόσθηκαν σε συνεργασία πολιτείας και Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Τ.Α.) στην οποία μεταφέρθηκαν πόροι και αρμοδιότητες για ανάπτυξη αυτών των προγραμμάτων και αθλητικών εγκαταστάσεων σε Τ.Α. και σε σχολεία(2).  

Από το 1986 και μετά μεσολάβησαν οι πολιτικές αλλαγές στους μεγάλους δήμους της Αθήνας, Θεσσαλονίκης και άλλων πόλεων, οι οποίες πέρασαν σε Έβερτ, Κούβελα και δεξιούς δημάρχους, οι οποίοι αδιαφόρησαν ή και αντιτάχθηκαν σε πολιτικές Άθλησης για Όλους (ΑγΟ). Ταυτόχρονα μπήκαμε στις εποχές της λιτότητας και πιο πρόσφατα των μνημονίων, με τα προγράμματα ΑγΟ να θεωρούνται σπατάλη εδώ και 35 χρόνια. Ποτέ ξανά υφυπουργός αθλητισμού δεν έδωσε έμφαση στην ΑγΟ, ενώ και οι περισσότεροι δήμαρχοι αδιαφόρησαν για την ΑγΟ.  Όμως κάποιοι λίγοι δήμαρχοι, ακόμη και δεξιοί, συνέχισαν κάποιες πολιτικές ΑγΟ στην Τ.Α., ιδιαίτερα σε περιοχές με χαμηλά κοινωνικο-οικονομικά στρώματα. 

Το 1983-1986 τα προαναφερόμενα προγράμματα ΑγΟ ήταν πρωτοποριακά για τα διεθνή δεδομένα, διότι η επιστήμη δεν είχε ακόμη ισχυρές αποδείξεις ότι η άθληση είναι ΦΆΡΜΑΚΟ ΓΙΑ ΌΛΕΣ τις ηλικίες. Π.χ., ότι η ΆΘΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΊΤΗ ΗΛΙΚΊΑ προστατεύει από διαβήτη, καρδιοπάθειες, καρκίνους, άνοια, κατάθλιψη, ότι ενδυναμώνει και αυξάνει την ευλυγισία προλαβαίνοντας από πεσίματα και σπασίματα των οστών που συχνά οδηγούν σε απότομη παρακμή και θάνατο.  

Σήμερα ξέρουμε ΌΤΙ ΤO 9% ΤΩΝ ΠΡΌΩΡΩΝ ΘΑΝΆΤΩΝ, ΠΆΝΩ ΑΠΌ 5,3 ΕΚ. ΕΤΗΣΊΩΣ, ΟΦΕΊΛΟΝΤΑΙ ΣΕ ΈΛΛΕΙΨΗ ΦΥΣΙΚΉΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΌΤΗΤΑΣ.(3)  Ως μέτρο σύγκρισης, από το ξεκίνημα της πανδημίας σε δύο χρόνια είχαμε 6,2 εκ θανάτους από COVID. Η βουβή πανδημία της έλλειψης άθλησης σκοτώνει σχεδόν διπλάσιους ανθρώπους από τον κορωνοϊό και κανείς δεν κάνει κάτι εδώ και 35 χρόνια!

Το 1984 που η Τζέην Φόντα διαφήμιζε τα πρώτα προγράμματα αερόμπικ, πάνω από 60.000 Ελληνίδες αθλούνταν σε γυμναστήρια σχολείων ή δήμων, ενώ παράλληλα τα παιδιά τους, πάνω από 300.000 σε όλη τη χώρα, αθλούνταν στις αυλές σχολείων στα απογευματινά προγράμματα του «αθλητισμός και παιδί».(4)  

Όταν 25 χρόνια αργότερα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θ’ ανακοίνωνε ότι παιδιά ηλικίας 6-18 ετών χρειάζονται τουλάχιστον 1 ώρα καθημερινή άθληση η οποία ν’ ανεβάζει τους χτύπους της καρδιάς και να δυναμώνει μυς και οστά, το 80% παιδιών και εφήβων σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και στις περισσότερες πόλεις της χώρας θα βρισκόταν πολύ πίσω απ’ αυτό το όριο5. Το πλέον δραματικό, το 35% των εφήβων δεν γυμνάζονται ούτε μια φορά την εβδομάδα, θεωρούνται απολύτως υποκινητικοί με τεράστιο ρίσκο για την υγεία τους. 

Τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα για τις οικογένειες χαμηλών κοινωνικο-οικομικών στρωμάτων, όπου παιδιά και ενήλικες αθλούνται πολύ λιγότερο από τα μεσαία και υψηλά κοινωνικά στρώματα(5). Τα φτωχά παιδιά χρειάζονται γονείς με χρήμα και χρόνο για να τα μεταφέρουν στους χώρους άσκησης που συχνά απέχουν ως και 30 λεπτά οδήγησης από το σπίτι.  Ζούμε στην εποχή της άθλησης για λίγους.

Ζούμε στην εποχή που γνωρίζουμε ότι το ετήσιο κόστος στο σύστημα υγείας της Ελλάδας λόγω της έλλειψης άσκησης ξεπερνά τα 150 εκ. ετησίως.(6)  Αυτοί οι πόροι κόβονται από άλλους κρίσιμους τομείς. Σ’ αυτό το κόστος δεν προσμετράται ο πόνος, η δυστυχία, η ταλαιπωρία και ο θάνατος στις οικογένειες μετά από μία απ’ τις πολλές μακροχρόνιες ασθένειες λόγω έλλειψης άθλησης. 

Το 1985 τα ΤΕΦΑΑ μόλις είχαν γίνει πανεπιστημιακά τμήματα και δεν υπήρχαν μετρήσεις για να ξέρουμε αν τότε οι Έλληνες αθλούνταν περισσότερο ή λιγότερο από σήμερα. Είναι αναμενόμενο σήμερα να γυμνάζονται περισσότεροι άνθρωποι αφού η οικονομική δραστηριότητα που σχετίζεται με γυμναστήρια αυξάνει 9% ετησίως εδώ και πολλά χρόνια.(7)  

Παρ’ όλα αυτά το τελευταίο Ευροβαρόμετρο (2018)(8) δείχνει ότι :

• στην Ελλάδα δεν πάει στα γυμναστήρια ούτε το 5% των ενηλίκων, 
• το 75% των Ελλήνων δεν κάνει ούτε μισή ώρα μέτριας έντασης άσκηση την εβδομάδα, 
• οι Έλληνες δεν έχουν πρόσβαση σε πάρκα που είναι ο πιο δημοφιλής χώρος άθλησης των Ευρωπαίων, 
• οι Έλληνες γυμνάζονται πολύ λιγότερο απ΄ όλους τους Ευρωπαίους, 
• η λίγη άσκηση των Ελλήνων είναι μόνο περπάτημα στις διαδρομές εργασία-σπίτι-ψώνια μέσα στις αναθυμιάσεις των αυτοκινήτων, 
• οι Έλληνες από χαμηλά οικονομικά στρώματα γυμνάζονται 50% λιγότερο από τους συμπολίτες τους μεσαίων οικονομικών στρωμάτων που κι επίσης γυμνάζονται ελάχιστα… 

Ενώ ως το 1982 η ΑγΟ ήταν άγνωστη λέξη, τότε ξεκίνησε μια πολιτική που ενέπνευσε εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες να αθληθούν, χιλιάδες γυμναστές να επιμορφωθούν, τα Ελληνικά ΤΕΦΑΑ να βελτιωθούν, ώστε σήμερα να κατατάσσονται στις θέσεις 100-300 παγκοσμίως και πολλά στελέχη της Τ.Α. να προάγουν τις αθλητικές υποδομές και την ΑγΟ στους δήμους τους. Σε κάποια θέματα βοήθησαν και οι Ολυμπιακοί του 2004, όμως όχι για πολιτικές ΑγΟ.
Ο μεγάλος όγκος των χιλιάδων γυμναστών στο «αθλητισμός και παιδί» που ξεκίνησε ως αθλητισμός τα απογεύματα και Σαββατοκύριακα για παιδιά που δεν αθλούνταν σε συλλόγους, από το 1986 ως τις αρχές του ‘90 απορροφήθηκαν στα δημοτικά σχολεία όπου τελικά απέκτησαν οργανικές θέσεις με νόμο του Σουφλιά. Ενώ τότε η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες Ευρωπαϊκές χώρες που εισήγαγε ειδικούς της Φυσικής Αγωγής στα δημοτικά σχολεία και ξεκίνησε προγράμματα άθλησης για παιδιά με αναπηρίες, στην πάροδο των χρόνων η χώρα έμεινε τελευταία ως προς τις ευκαιρίες εξωσχολικής άθλησης για ΟΛΑ τα παιδιά. 

Λόγω της παύσης διορισμών από το 2010 και μετά, ο μέσος όρος ηλικίας των γυμναστών σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση πλέον ξεπερνά τα 55 έτη. Τα περισσότερα παιδιά βλέπουν παππούδες γυμναστές και γιαγιάδες γυμνάστριες. Εδώ και δεκαετίες, οι αθλητικές υποδομές στα σχολεία χειροτερεύουν αντί να βελτιωθούν, με αποτέλεσμα οι αθλητικές τους υποδομές να είναι οι πλέον υποβαθμισμένες όχι απλά στην Ευρώπη αλλά ΠΟΛΥ χειρότερες και απ’ τα Τούρκικα σχολεία.  Συνεχίζουμε να έχουμε ελάχιστα σχολεία με κλειστό γυμναστήριο!

Οι πόλεις μας δεν επιτρέπουν ποδήλατα, καροτσάκια αναπήρων ή μητέρων να κινηθούν, τα πεζοδρόμια είναι γεμάτα παγίδες ειδικά για ηλικιωμένους και τυφλούς, η κυκλοφορία των οχημάτων και η εγκληματικότητα απαγορεύει μαθητές 6-15 ετών να περπατήσουν μόνοι τους ως το σχολείο, τα πάρκα και οι αθλητικοί χώροι είναι ελάχιστοι, ενώ τα αθλητικά σωματεία όντας λίγα σε κάθε γειτονιά, έμειναν ακόμη λιγότερα μετά την πανδημία.

Το πρόβλημα της έλλειψης πολιτικής για ΑγΟ ξεκινά από την άγνοια των υπουργών για το θέμα και την έλλειψη επεξεργασμένων πολιτικών προγραμμάτων. Φτάνει ν’ αποκτά επικές διαστάσεις πλήρους παράλυσης από τον συνδυασμό της πολιτικής ανεπάρκειας με την γραφειοκρατεία, τον βυζαντινισμό, τα αποσπασμένα κομματικά στελέχη χαμηλών δυνατοτήτων στο υπουργείο αθλητισμού και την αδυναμία των πολιτικών προϊσταμένων να εμπνεύσουν τους εργαζόμενους του υπουργείου και να σπάσουν στεγανά συνεργαζόμενοι με επιστήμονες εκτός των τειχών που έχουν αποδεδειγμένα τεχνογνωσία, όραμα και θέληση. Όλοι μαζί διαλύουν κάθε προοπτική «έξυπνων» σύγχρονων πολιτικών που στηριγμένες και στη σύγχρονη τεχνολογία θα έδιναν προοπτική και λύσεις, κάποιες απ’ αυτές δοκιμασμένες στην Ευρώπη.  

Μια σύγχρονη πολιτική ΑγΟ χρειάζεται να συνδεθεί άμεσα με την ανάπλαση του αστικού ιστού, έχοντας την Τ.Α. και τα σχολεία στον πυρήνα της πολιτικής. Χρειάζεται δραστικός εκσυγχρονισμός των αθλητικών υποδομών των σχολείων που θα παραμένουν ανοιχτές για μαθητές και γονείς 2μμ – 12μμ και θα πρέπει με πεζοδρομήσεις τα σχολεία να γίνουν εύκολα και ακίνδυνα προσβάσιμα και συνδεδεμένα με τοπικά πάρκα και φυσικό περιβάλλον. Η δράση αυτή θα τονώσει τον κατασκευαστικό κλάδο και την οικονομία και θα βελτιώσει την υγεία, την παιδεία, τον πολιτισμό και την ποιότητα ζωής των πολιτών, ενώ μπορεί να χρηματοδοτηθεί με πόρους του ταμείου ανάκαμψης και άλλους Ευρωπαϊκούς.  

Σε σύγχρονες σχολικές και αθλητικές υποδομές της Τ.Α. που θα εμπνέουν μαθητές και γονείς, τα νέα προγράμματα ΑγΟ θα είναι βιώσιμα ανάλογα με την πολιτική του κάθε δήμου για το πού/σε ποιόν θέλει να μεταφέρει το κόστος υπηρεσιών και συντήρησης υποδομών.  Τα αδύναμα κοινωνικά στρώματα πρέπει να υποστηριχθούν με μηδενικό κόστος και με τη μερική συμμετοχή της πολιτείας (αριστερή πολιτική;) 

Ας βάλουμε ένα στόχο στην επόμενη δεκαετία να μειώσουμε τους θανάτους της πανδημίας της υποκινητικότητας στο επίπεδο των θανάτων της πανδημίας του κορωνοϊού: Από δύο να μειώσουμε σε μία τις χαμένες Ελληνικές πόλεις 7.000-14.000 κατοίκων ετησίως.  

Τρόποι υπάρχουν, πολιτική βούληση και πολιτικός σχεδιασμός με τη συνεργασία ικανών επιστημόνων χρειάζεται. Οι επιστήμονες και το ικανό ανθρώπινο δυναμικό σ’ αυτή τη χώρα δεν μας λείπουν(9), απλά οι πολιτικοί δεν σχεδιάζουν μαζί τους … άρα; 

Σημειώσεις και Αναφορές

1 Σύμφωνα με το Ν. 1288/1982,  Άρθρο 12 Παρ. 2 «Τα περιεχόμενα στη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού έσοδα … μπορούν να διατίθενται και για σκοπούς της Νέας Γενιάς, όπως για επιχορήγηση Νομικών Προσώπων ή και επιχορήγηση Φυσικών Προσώπων …σχετικών με την επίλυση κοινωνικών, μορφωτικών και πολιτιστικών προβλημάτων και αναγκών, καθώς και με την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου της Νέας Γενιάς.»  
Με το Π.Δ. 77/1985 στη ΓΓΑ ιδρύονται (1) η Διεύθυνση Ανάπτυξης αθλητισμού με τμήματα (Α) Σχολικού και Πανεπιστημιακού αθλητισμού, (Β) Συνοικιακού, Εργοστασιακού, Αγροτικού και Στρατιωτικού αθλητισμού, (Γ) Ειδικού αθλητισμού, (2) η Διεύθυνση Προαγωγής Αθλητισμού με τμήματα (Α) Αθλητικής Επιμόρφωσης, (Β) Αθλητικού Υλικού, (Γ) Ερευνών Αθλητικών Χώρων, (δ) Προβολής Αθλητισμού, (3) η Διεύθυνση Αγωνιστικού αθλητισμού με τμήματα για αθλήματα ή κατηγορίες αθλημάτων.
2 Η διαδικασία της αποκέντρωσης της Γενικής Γραμματείας Αθλητισμού (ΓΓΑ) επιταχύνθηκε με το Π.Δ. 48/1984 με το οποίο οι Νομαρχίες μετατράπηκαν σε αρχές άσκησης αθλητικής πολιτικής στον νομό τους για αθλητικές συναντήσεις και εκδηλώσεις, προγραμματισμό και έλεγχο στη διαχείριση των αθλητικών κέντρων του νομού, προγραμματισμό, μελέτη, κατασκευή και χορήγηση αδειών λειτουργίας αθλητικών κέντρων, κλπ.
3. Lee, I. M., Shiroma, E. J., Lobelo, F., Puska, P., Blair, S. N., Katzmarzyk, P. T., & Lancet Physical Activity Series Working Group. (2012). Effect of physical inactivity on major non-communicable diseases worldwide: an analysis of burden of disease and life expectancy. The Lancet, 380(9838), 219-229.
4. Θεοδωρικάκος Π. (2011). Πολιτικές επιρροές στα προγράμματα τοπικής αυτοδιοίκησης για την «άσκηση-άθληση για όλους» μετά την μεταπολίτευση. Διδακτορική Διατριβή. Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. 
5. Papaioannou, A., Carraro, A., Sarrazin, P., Demirhan, G., Ramis, Y., …Krommidas, C. (2020). Identifying and Motivating youth who mostly need physical activity: IMPACT project. Brussels, European Commission.  https://www.impactpe.eu/site/images/files/IMPACT_FINAL_REPORT.pdf 
6. Ding, D., Lawson, K. D., Kolbe-Alexander, T. L., Finkelstein, E. A., Katzmarzyk, P. T., Van Mechelen, W., … & Lancet Physical Activity Series 2 Executive Committee. (2016). The economic burden of physical inactivity: a global analysis of major non-communicable diseases. The Lancet, 388(10051), 1311-1324.
7.  19+ Statistics and Facts About the Fitness Industry.  https://policyadvice.net/insurance/insights/fitness-industry-statistics/ 
8. Special Eurobarometer 472 (2018). Sport and Physical Activity.  https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/2164 
9. Παπαϊωάννου, Α. (2020).  Στη λίστα με τους κορυφαίους στον κόσμο, 648 Έλληνες πανεπιστημιακοί.  https://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/sti-lista-me-toys-koryfaioys-ston-kosmo-648-%E2%80%98ellines-panepistimiakoi