Το σώμα και η φιλοσοφία του σώματος, ο δυισμός νόηση – σώμα και η υπέρβασή του, η ανάδειξή του σε φάσμα από τη μοντέρνα φαινομενολογία και κοινωνική θεωρία, η νιτσεϊκή προσέγγιση της φιλοσοφικότερης σοφίας του σώματος, του σώματος ως κείμενο και πλέον, σήμερα, του σώματος ως πεδίου της ιστορίας, της κοινωνίας, της βιοπολιτικής, όλα αυτά, δεν θα μπορούσαν να μας φανερωθούν πιο αποκρυσταλλωμένα και πιο προσβάσιμα από ό,τι στην αναπηρία, στο ανάπηρο σώμα.

Στο ανάπηρο σώμα που ακόμα στη δημόσια σφαίρα είναι φασματικότητα, φάντασμα. Αυτό το φάντασμα θα πρέπει να αφήσουμε να στοιχειώσει τα νέα αιτήματα της διαθεματικότητας για την κοινωνική δικαιοσύνη και τα φάσματα της αναπηρίας θα πρέπει να ενταχθούν στην εγχώρια συζήτηση για το σώμα, για την τάξη του, τη φυλή του, το φύλο, την πολιτειότητα, τον αγώνα για προσβασιμότητα και τον αγώνα για αποσταθεροποίηση των φυσικοποιήσεων, των κανονικοποιήσεων και της κυβερνησιμότητας των τρωτών σωμάτων· ούτως ειπείν, όλων των σωμάτων.

Δεν είναι τυχαίο που το ανάπηρο σώμα καθίσταται αόρατο, αφού ακριβώς φέρνει στο φως την τρωτότητα. Μια αντίληψη για το σώμα και συνακόλουθα την κοινωνικότητά του, το περιβάλλον του, που είναι αντίθετη με την εθνοκεντρική, καπιταλιστικοπατριαρχική αντίληψη του Ατόμου και της αναπαραγωγής του μέσα από την κυριαρχία ως επιθυμία. Η αναπηρία σε ένα τέτοιο πλαίσιο γίνεται ορατή μόνο ως μεταφορά. Η μεταφορά αυτή πάντα αναπαράγει ένα δίπολο ισχυρός/ανίσχυρος, σε κάθε της μορφή, σε χιλιάδες συγκείμενα, πάντα αναπαράγει την κυριαρχία του αρτιμελισμού. Αυτοκυρίαρχος εαυτός, εθνικό υποκείμενο, αρρενωπό σώμα, δύναμη, κυριαρχία… άτρωτο σώμα. Το ποιοι εξαιρούνται είναι όλος ο σύγχρονος διάλογος. Η γυναίκα, οι θηλυκότητες, οι «μη-δυτικοί» όπως το θέλει ο δυτικοκεντρικός όρος, οι μαύροι, οι ΛΟΑΤΚΙ, οι πρόσφυγες, οι ανάπηροι.

Σε έναν τέτοιο διάλογο, σε μια τόσο κρίσιμη ιστορική στιγμή που κρίνεται ο ανθρωπισμός της Ευρώπης, δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα σώματα που εξαιρούνται χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη μας την αναπηρία, τι γίνεται με όσους υφίστανται πολλαπλές καταπιέσεις και εμπόδια και πώς οι εμπειρίες από αυτές τις καταπιέσεις μπορούν να είναι όχι μόνο σταυροδρόμι διεκδικήσεων και κοινών αγώνων, αλλά και κοινών, νέων επιστημολογικών διερευνήσεων. Τι γίνεται με τους ΛΟΑΤΚΙ αναπήρους, τους ΛΟΑΤΚΙ πρόσφυγες αναπήρους. Τους προλετάριους, πρεκάριους αναπήρους. Ακόμα, τους διττά αόρατους αναπήρους που είναι αόρατοι εντός της αναπηρικής κοινότητας, οι λεγόμενες αόρατες αναπηρίες που ο Κρίστοφερ Μπελ, συγγραφέας του «Disability and Blackness» για τη σύνδεση αναπηρίας – μαύρων // αναπηρικών σπουδών – αφρικανικών σπουδών, ανασχημάτισε σε μια φράση: οι όχι αρκετά ανάπηροι.

Εύφορο πεδίο

Αφορμή για αυτές τις γραμμές είναι η πρόσφατη σύσταση του Συντονιστικού Μηχανισμού για την Αναπηρία. Μια πρωτοβουλία που μπορεί να είναι ένα ιδανικό πεδίο για να αναδειχθεί άλλη μια πτυχή της επιστημικής βίας, του αποκλεισμού του ανάπηρου σώματος, δηλαδή, από την ίδια τη συνδιαμόρφωση των επιστημολογιών και των συστημάτων παραγωγής γνώσης, αλλά και την ανάδειξη ενός ήδη πάντα υπαρκτού αρχείου που αναδιαμορφώνεται δυναμικά στις αναπηρικές σπουδές. Ο Συντονιστικός Μηχανισμός για την Αναπηρία, ο οποίος δημιουργήθηκε με το άρθρο 69 του νόμου 4488/2017, έχει ως πρωταρχικό βασικό του στόχο την εφαρμογή του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες. Ευρύτερα, θέτει στο κράτος την πρόκληση να πολεμήσει την εξαίρεση και απαλοιφή. Θεσμίζει τους θεσμούς να θεσμίσουν την προσβασιμότητα στην καθημερινή πρακτική τη δική τους, για την καθημερινή ζωή των αναπήρων.

Μπορεί να διανοίξει όμως και το διάλογο για τους μηχανισμούς παραγωγής γνώσης, πέρα από τα ήδη πρώτα θετικά βήματα για συμπεριληψημότητα (επί παραδείγματι την πρόσληψη αναπήρων καθηγητών). Πρέπει να δούμε την εισαγωγή των αναπηρικών σπουδών στο δημόσιο πανεπιστήμιο ως ένα απαραίτητο βήμα, πρακτικό. Η ίδια η ιδιοσυστασία αυτών των σπουδών, όπως και της αναπηρίας, βρίσκεται στην κίνηση της διαλεκτικής σκέψης – πράξης. Είναι σπουδές που στον πυρήνα τους ενδιαιτεί ο τρόπος παραγωγής νέων αιτημάτων για τη συνεχή προσβασιμότητα των αναπήρων. Η ίδια η συνθήκη της αναπηρίας στο κοινωνικό της μοντέλο είναι ταγμένη στο να αναδεικνύει τους τρόπους που κατασκευάζεται κοινωνικά η αναπηρία ως εμπόδιο, ως ανισότητα, ως εν τέλει βιοπολιτική. Δεν υπάρχει τίποτα το φυσικό σε μια κανονι(στι)κή λειτουργία, η κανονι(στι)κή λειτουργία παράγει το φυσικό, φυσικοποιώντας τον εαυτό της και είναι ακριβώς στην κανονικότητα που εγγράφεται ο περιορισμός που προϋποτίθεται, που όμως δεν προϋποθέτεται από καμία σύγχρονη αντίληψη ποικιλότητας – φασματικότητας (από τη βιολογία, μέχρι τη νευροβιολογία και τις νευροεπιστήμες) και ουχί στην καθ’ εαυτή βλάβη ή τραύμα, κτλ.

Ψωμί, Παιδεία και όχι επαιτεία

Ως εκ τούτου, μπορούμε να το δούμε και στην ιστορία, οι ανάπηροι ξέρουν σε κάθε τους βήμα ότι η καταπίεσή τους συγκροτείται, συστηματοποιείται και αναπαράγεται από κοινωνικούς μηχανισμούς. Και άρα μπορούν να πολεμηθούν. Το 1976, η εξέγερση των τυφλών όρισε όλα τα θεμέλια που ίσως χωρίς αυτά θα ήταν αδύνατο ο γράφων να έχει φτάσει σε αυτές τις ιδέες. Το σύνθημα ήταν «Ψωμί, Παιδεία και όχι επαιτεία». Ήδη εκεί φαίνεται και η διαθεματικότητα. Η ταξικότητα και τα πρώτα δείγματα κριτικής στην αναπαράσταση του τυφλού, στην επιθυμία για συμμετοχή στη γνώση.

Δεν είναι τυχαίο που τότε συμπαραστάτες ήταν οι κορυφαίοι Γάλλοι θεωρητικοί, Φουκώ, Μπωβουάρ. Σήμερα οι αναπηρικές σπουδές έχουν διανοιχθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. Οι έννοιες της βιοπολιτικής και της κυβερνησιμότητας του Φουκώ είναι πλήρως ενταγμένες και βασικές. Στη διεθνή Ακαδημία εξετάζονται οι αποκλεισμοί των ανάπηρων γυναικών από τις φεμινιστικές σπουδές και ο φεμινισμός εντάσσεται στις αναπηρικές σπουδές και το αντίστροφο. Εν συνεχεία, οι ιδέες της Τζούντιθ Μπάτλερ και της κουήρ θεωρίας, βρίσκονται επίσης σε τέτοια διαλεκτική κίνηση. Οι τρανς σπουδές. Οι αφρικανικές σπουδές.

Η διαθεματικότητα των σπουδών (interdisciplinary – διεπιστημονικότητα) παράγει έναν τεράστιο πλούτο νέων τρόπων κατανοήσεων του πλούτου των ζωών μας και της ανθρωπινότητάς μας, των σωμάτων μας και των δυνατοτήτων μας για δράση, οδηγώντας μας στη διαθεματικότητα των αγώνων (intersectionality). Το ανάπηρο σώμα που περιλαμβάνει το ανάπηρο μυαλό, περιλαμβάνει και γνώσεις, κατανοήσεις και νέες εννοιολογήσεις του κόσμου. Βρισκόμαστε στην επικράτεια της ενδέκατης θέσης για τον Φόυερμπαχ.

Ο πληθυντικός αριθμός σε κάποιες λέξεις που δεν συνηθίζεται να τις βλέπουμε έτσι γραμμένες, δεν είναι εδώ απροσεξία, αλλά εσκεμμένη αναφορά στην πληθυντικότητα που μπορεί να είναι αρωγός στην ανάδειξη και καταπολέμηση της επιστημικής βίας που δέχεται το αναπηρικό κίνημα. Οι άνθρωποι φτιάχνουν τη δική τους ιστορία, αλλά όχι όπως επιθυμούν. Δουλεύουν μέσα σε προϋπάρχουσες συνθήκες και σε γνωσιακές προπαραδοχές. Η αλλαγή αυτού του ιστορικού παραδείγματος, κάθε φορά που επιτυγχάνεται και στον πιο μικρό βαθμό, είναι η επαναστατική πράξη και η επιθυμία για αυτή την αλλαγή, η επαναστατική πρακτική.

Απαραίτητες συγκλίσεις

Είναι αναγκαίο να δούμε πίσω από τα φάσματα την ιστορία αυτών των αλλαγών και των μεθόδων τους. Τις συγκλίσεις μας για να αρθρώσουμε νέες διεκδικήσεις και να τις διεκδικήσουμε. Όταν ο ανάπηρος ακτιβιστής Εντ Ρόμπερτς πάλεψε για προσβασιμότητα στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ, είχε συσπειρώσει στο πλευρό του ΛΟΑΤΚΙ ακτιβιστές του Σαν Φρανσίσκο και τους Μαύρους Πάνθηρες. Οι συγκλίσεις για τις οποίες πρέπει να παλέψουμε δεν είναι φαινόμενο του παρόντος. Απλώς τις κατέστησαν κι αυτές αόρατες.

Το αρχείο είναι εκεί, ωστόσο. Οι αναπηρικές σπουδές είναι αυτές που θα μπορούσαν χωρίς τις μηχανικές του ελέγχου να δείξουν στους υπόλοιπους καθηγητές των υπόλοιπων πεδίων, θεωρητικών και θετικών, όχι μόνο νέες γνώσεις, αλλά και τεχνογνωσίες που δεν θα δικαιολογούν, ούτε καν ψευδεπίγραφα, τον αποκλεισμό αναπήρων φοιτητών (όπως είχαμε τα τελευταία χρόνια στην περίπτωση του ΑΠΘ, που μπόρεσε να ανατραπεί με τις πιο επισφαλείς των μεθόδων: τα μίντια). Ο παιδαγωγός πρέπει να παιδαγωγηθεί (τρίτη θέση για τον Φόυερμπαχ).

Πέρα από την αλληλεγγύη, ας ξαναδούμε την κοινωνική αλληλεξάρτηση κι ας περάσουμε σε μια επαναστατική, επιτελεστική αλληλεξάρτηση που θα δημιουργεί, ξανά και ξανά, την ορατότητα της συνύπαρξης εν τη διαφορά.

Πηγή: Εποχή