Μόλις τελείωσα το τιτάνιο έργο που είχα αναθέσει στον εαυτό μου, δηλαδή την υποβολή της πρότασης χρηματοδότησης στο Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας, το ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. Είμαι βέβαιος ότι αρκετοί από σας καταλαβαίνετε καλά τι εννοώ.

Λέγοντας αυτό, πρέπει όμως να πω και το άλλο: ότι την κόπωση και την εξάντλησή μου τις γλύκανε μια ενδιαφέρουσα εμπειρία. Γράφοντας και συζητώντας με τους άλλους συναδέλφους, από το υπέδαφος του εν πολλοίς τεχνοκρατικού μου γκε-γκε, αναδύθηκε μια εικόνα: ήταν το γνωστό έμβλημα του Πεζικού ΔΙΩΚΕ ΔΟΞΑΝ ΚΑΙ ΑΡΕΤΗΝ, που είχα προσέξει καθώς έμπαινα στο στρατόπεδο στο Μεσολόγγι. Τι εννούσε άραγε ο ποιητής;  Ακόμα δεν μπορώ να το προσδιορίσω, όσα ψαξίματα κι αν έχω κάνει στο Διαδίκτυο. Ποιος το είπε άραγε αυτό το αρχαιοπρεπές πράμα και τί ακριβώς τον/την παρακίνησε;  Εννοούσε μήπως να επιδιώκουμε ανεξάρτητα τη διάκριση, (αυτό που μερικοί ονομάζουν Αριστεία) και την ενάρετη συμπεριφορά (δηλαδή  η συμπεριφορά που εναρμονίζεται με τους ηθικούς κανόνες), ή και τα δυο μαζί;  Γιατί άλλο η Δόξα και η Αρετή και άλλο, τελείως διαφορετικό, η Δόξα εν Αρετή.

Μερικά στοιχεία για τη συγγραφή της προτάσεως στο ΕΛΙΔΕΚ ίσως να βοηθήσουν. Μέτρησα 27 παραλλαγές στα ελληνικά και 18 στα αγγλικά. Μέτρησα επίσης πάνω από 60 δημοσιεύσεις στη στοίβα που ήταν δίπλα μου. Σας φαίνεται υπερβολικό;  Δεν είναι. Οι δασκάλοι μου στο Γυμνάσιο μ’ έμαθαν ν’ αποφεύγω το copy-paste, παρ’ όλο που τότε δεν είχε εφευρεθεί. Κι έτσι, κουτσά-στραβά, όσο δύναμαι και μ’ ό,τι ολίγον και πτωχόν διαθέτω, προσπαθώ πάντα, τόσο το περιεχόμενο όσο κι η φόρμα των γραπτών μου, να είναι πρωτότυπα. Μεγάλος πειρασμός τη σήμερον ημέραν η Wikipedia και το Google, αλλά … κρατιέμαι, όπως έλεγαν κάποτε τα παιδιά του Ελεύθερου Θεάτρου.

Αριστείας υπάρχουν πολλά είδη και μορφές. Μια μορφή είναι η σχεδόν ψυχαναγκαστική προσήλωση στη λεπτομέρεια: όλα εν τάξει, ευθυγραμμισμένα, ξεκάθαρα. Όλα πλήρη και όλα σωστά. Η άλλη όμως μορφή είναι το να ψαύβεις διαρκώς το ατελές ανάγλυφο που σε περιέχει και σε περιβάλλει, να έχεις επίγνωση του ταπεινού σου μεγέθους, και να προσπαθείς στο μέτρο του δυνατού να ομαλύνεις και να κάνεις όμορφη αυτή την τραχειά επιφάνεια που εκτείνεται μέσα και γύρω σου. Έτσι, χωρίς προφανή λόγο, γιατί ίσως δεν ξέρεις να σκέφτεσαι αλλιώς.

Πείτε με στρυφνό, γέρο, κεφαλλονίτη. Από τη θέση που βρίσκομαι δεν μπορώ εύκολα να διακρίνω την επιδίωξη του αρίστου (με την έννοια της απόλυτης τελειότητας με σκοπό τη διάκριση) από το διαρκές κυνήγι ενός ζωτικού ψυχολογικού ή υλικού συμφέροντος. Και κατά τούτο, μου είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσω τον συνδυασμό Δόξας και Αρετής. Πώς γίνεται να ανταγωνίζεσαι (γιατί αυτό ακριβώς κάνεις) όλους τους άλλους για να ξεχωρίσεις και ταυτόχρονα να επιδιώκεις το απόλυτο Ήθος, που είναι βέβαια η θυσία για τον άλλον, ακόμα κι αν πρόκειται για την ίδια σου τη ζωή;

Η Επιστήμη κι η Τέχνη που εξασκώ μ’ έχουν φωτίσει λίγο σ’ αυτό το σημείο. Σύμφωνα με τους σοφούς του πεδίου, η λεγόμενη αλτρουϊστική συμπεριφορά κι οι κοινωνικές μας σχέσεις είναι προέκταση της σχέσης που είχαμε κάποτε  με τ’ …  αυγά μας, όταν ακόμα το Είδος ήταν στο σπέρμα του Βασικού μας Προγόνου που είχε μορφή πουλιού κι ερπετού. Από ‘κει, λέει, ξεκίνησε η δουλειά να νοιαζόμαστε και για πράγματα εκτός του σαρκίου μας. Βιολογική ειμαρμένη; Λάθος ερμηνεία; Ιδιοφυές ή τρίχες κατσαρές; Εγώ πάντως, με τα λίγα εξελικτικά που γνωρίζω, το πιστεύω.

Αλλά ας συνοψίσουμε. Γράφεις λοιπόν μια πρόταση. Ελπίζεις ότι τη γράφεις άριστα. Κι αφού είναι άριστη, θα ξεχωρίσει. Κι αφού θα ξεχωρίσει, θα χρηματοδοτηθεί. Κι αφου θα χρηματοδοτηθεί, οι άλλοι δεν θα πάρουν. Κι αφού δεν θα πάρουν, εσύ μεν θα εξακολουθήσεις να διακρίνεσαι κι εκείνοι να πηγαίνουν όλο και πιο πίσω. Πού είναι το λάθος;

Το λάθος είναι στους ορισμούς, όπως θάλεγε κι ο Φάϊμαν. Η ροή της ζωής, η πραγματική κίνηση των πραγμάτων δεν καθορίζεται από μια Αριστεία που περιέχει τις ατομικές σκοπιμότητες. Θεμιτές είναι και αναπόφευκτες, αλλά το μόριο του νερού στο ποτάμι δεν είναι σε θέση να καθορίσει τη ροή του ρεύματος και την αδάμαστη ορμή του προς τη θάλασσα. Άλλοι το λένε Θεό, άλλοι κοινωνικό νόμο, άλλοι, πιο αγνωστικιστές, το λένε Ό,τι Υπάρχει.

Για να συννενοούμαστε: άλλο η σκόπιμη δραστηριότητα, το να φροντίζεις δηλαδή τα του οίκου και του εργαστηρίου σου με βάση τους τυπικούς κανόνες της ακαδημαϊκής καθημερινότητας, κι άλλο η ματαιοδοξία και το κενό, η Αριστεία χωρίς περιεχόμενο (ή μάλλον με μόνο περιεχόμενο τον πρωταθλητισμό).
Για τα υλικά οφέλη δεν συζητάω, γιατί το ξέρω καλά ότι δεν αφορούν κανέναν μας.