Κλειδί για τη θετική ή την αρνητική αποτίμηση του νέου νομοσχεδίου είναι η έννοια του «περιβαλλοντικού ισοζυγίου». Δηλαδή ο καθ’ υπέρβαση του νόμιμου συντελεστή χτισμένος αστικός χώρος (όπως είναι οι κλεισμένοι ημιυπαίθριοι) να αντισταθμίζεται με τη δημιουργία δημόσιου ελεύθερου χώρου / χώρου πρασίνου και τη γενικότερη αναβάθμιση του κοινόχρηστου αστικού χώρου μέσα στην ίδια πολεοδομική ενότητα. Αυτό είναι κοινωνικά και περιβαλλοντικά σωστό και σύμφωνο με το Σύνταγμα.

Βέβαια, πρόκειται σαφώς για λύση που ξεκινά από ρεαλιστική αφετηρία: Η κατεδάφιση εκατοντάδων χιλιάδων χτισμένων ημιυπαίθριων θα ήταν μια φιλοδοξία εξωπραγματική. Άρα η καταβολή των προστίμων που θα τροφοδοτήσουν το Πράσινο Ταμείο με τους απαραίτητους πόρους για αναπλάσεις, απαλλοτριώσεις για δημιουργία ελεύθερων χώρων κλπ θα συμβάλλει πράγματι θετικά στην αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος. Επιπλέον ικανοποιεί και ένα αίσθημα δικαίου: αυτοί που ωφελήθηκαν από την παρανομία θα πληρώσουν για την αναβάθμιση της περιοχής τους, αποκαθιστώντας έτσι την βλάβη στο αστικό περιβάλλον, με άλλα λόγια δίνοντας πίσω στους συμπολίτες τους τον κλεμμένο χώρο.

Βέβαια, υπάρχει πάντα η καχυποψία μήπως οι πόροι αυτοί δεν θα πάνε γι’ αυτό το σκοπό. Προσωπικά, πιστεύω ότι η πρόθεση της υπουργού Περιβάλλοντος, Τίνας Μπιρμπίλη, είναι πραγματικά η αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος. Εύλογα όμως οποιοσδήποτε πολίτης θα μπορούσε να αμφιβάλλει. Οι πράξεις θα το δείξουν. Επίσης μένει να αποδειχθεί ότι, με τη θέσπιση του μέτρου μιας καθορισμένης και ελεγχόμενης «ταυτότητας» κάθε κτιρίου και με την ίδρυση σώματος ελεγκτών μηχανικών που προβλέπει το νομοσχέδιο, θα αποτραπούν οι μελλοντικές παρανομίες και δεν θα αποτελέσει και αυτή η διευθέτηση άλλον ένα κρίκο στην ατέρμονη αλυσίδα παράνομων νομιμοποιήσεων κ.ο.κ. που έχουμε συνηθίσει τόσα χρόνια.

Ακόμη, είναι μέχρι στιγμής ασαφές πώς θα συνδυαστεί αυτός ο νόμος με τις παρεμβάσεις όχι μόνο στις γειτονιές αλλά και στη δημιουργία ελεύθερων χώρων μητροπολιτικού χαρακτήρα, όπως το Ελληνικό και η Διπλή Ανάπλαση Αλεξάνδρας-Βοτανικού, γιατί το περιβαλλοντικό ισοζύγιο αφορά την ίδια πολεοδομική ενότητα. Αυτά θα διευκρινιστούν βέβαια στην πλήρη και τελική μορφή του νομοσχεδίου.

Δεν μπορεί όμως να γίνει πραγματική συζήτηση αν βλέπουμε τους ημιυπαίθριους απλώς σαν παράνομα κλεισμένους χώρους που πρέπει να μεταφραστούν σε πρόστιμα και αγνοούμε την ουσία τους.

Τι είναι ένας «ημιυπαίθριος χώρος»;

Είναι χώρος ανοιχτός στεγασμένος: στοά στον κοινόχρηστο χώρο της πόλης, σκεπαστή βεράντα στο κτίριο. Από τα αρχαία χρόνια το μεσογειακό κλίμα συνηγορεί για αίθρια, βεράντες, εξώστες, αυλές. Τη μισή τους ζωή οι κάτοικοι αυτής της χώρας την περνούν στο ύπαιθρο. Η ασφυκτική δόμηση στις μεγάλες πόλεις και ιδιαίτερα στην Αθήνα κάνει ακόμη πιο απαραίτητους τους ημιυπαίθριους χώρους που ευνοούν τον ηλιασμό και το δροσισμό, συμβάλλουν στην αισθητική των όψεων των κτιρίων και αναβαθμίζουν γενικότερα την ποιότητα της καθημερινής διαβίωσης. Δυστυχώς, η επικράτηση της πολυκατοικίας συνοδεύτηκε από μια νοοτροπία που μετράει την αξία ενός σπιτιού κυρίως με τα χτισμένα τετραγωνικά. Έτσι, οι σκεπαστές βεράντες θεωρήθηκαν χαμένος χώρος. Μέχρι το 1985, ο ισχύων Γενικός Πολεοδομικός Κανονισμός δεν τους λάμβανε υπ’ όψιν. Βεράντες, αίθρια, και γενικά οπισθοχωρήσεις από την επιτρεπόμενη οικοδομική γραμμή, μετρούσαν στη δόμηση, δηλαδή πληρώνονταν το ίδιο με τους χτισμένους. Κατασκευαστές, αλλά και αγοραστές, θεωρούσαν αυτονόητη την εκμετάλλευση και του τελευταίου τετραγωνικού εκατοστού και οι ημιυπαίθριοι χώροι δεν «πουλούσαν» ως χώροι ζωής -εκτός βέβαια από τα εξοχικά. Συνεπώς, στις ελληνικές πόλεις επικράτησε μια καταθλιπτική ομοιομορφία με κατοικίες – κουτιά.

Ύστερα από πολυετείς προσπάθειες αρχιτεκτόνων και πολεοδόμων -ατομικές και συλλογικές- αλλά και με την γενικότερη άνοδο του βιοτικού και μορφωτικού επιπέδου, επιτέλους με τον ΓΟΚ του ’85 δόθηκαν τα οικονομικά κίνητρα για τη δημιουργία ημιυπαίθριων. Ως εκ τούτου, ευτυχήσαμε να δούμε κτήρια με πλαστικότητα στις όψεις και η αρχιτεκτονική άρχισε σιγά – σιγά να μπαίνει στο καθημερινό λεξιλόγιο του μέσου πολίτη. Δυστυχώς, γρήγορα το σωστό αυτό μέτρο διαστρεβλώθηκε όπως τόσα και τόσα στη χώρα μας. Έγινε κοινός τόπος οι κατασκευαστές να πουλάνε τους παράνομα χτισμένους χώρους και οι αγοραστές ασμένως να το αποδέχονται. Ο χώρος αυτός, από σκεπαστή βεράντα στις παλαιότερες ιδίως οικοδομές, μετατράπηκε σε δωμάτιο με τζαμαρίες, χώρο αβίωτο και φοβερά ενεργοβόρο (κρύο το χειμώνα – «φούρνο» το καλοκαίρι) σε βάρος του ηλιασμού των γειτόνων και της επιτρεπόμενης πυκνότητας του αστικού ιστού αλλά και σε βάρος αυτής καθεαυτής της κατοικίας και της ποιότητας ζωής των ίδιων των κατοίκων της. Στις νεότερες οικοδομές απλώς κατάντησε συνώνυμος ενός παράνομα χτισμένου χώρου.

Εκείνο που λείπει από το νομοσχέδιο -με βάση ό,τι έχει δημοσιευθεί έως τώρα- είναι τα θετικά κίνητρα (φορολογικά ή άλλα) ώστε:

-Είτε να ανοίξουν εθελοντικά όσο το δυνατόν περισσότεροι κλεισμένοι ημιυπαίθριοι.

-Είτε οι κλεισμένοι ημιυπαίθριοι, όπου το επιτρέπει ο προσανατολισμός, να ανακατασκευαστούν και να μετατραπούν σε θερμοκήπια με τις προδιαγραφές της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, που θα αυξάνουν την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων.

Αλλά και αυτά που ήρθαν στη δημοσιότητα, αν εφαρμοστούν, θα έχουν πολύ θετικό αποτέλεσμα για την ποιότητα της ζωής μας στις πόλεις. Ωστόσο, η εφαρμογή δεν εξαρτάται μόνο από τις προβλέψεις του νόμου. Για την εφαρμογή κάθε νόμου και κάθε μέτρου τον τελευταίο λόγο τον έχει ο «πατριωτισμός των Ελλήνων». Αν οι πολίτες δεν πάνε να πληρώσουν, πιστεύοντας ότι δεν θα τους ελέγξει κανείς ή ότι θα λαδώσουν και θα τη γλυτώσουν, αν οι ελεγκτές συμμετάσχουν σε νέο κύκλο διαφθοράς, αν οι κάτοικοι της πόλης εξακολουθούν να νοιάζονται μόνο για το δικό τους σπίτι και όχι για τους κοινόχρηστους χώρους, τότε κανένας νόμος δεν έχει μέλλον και θα εξακολουθήσουμε να έχουμε τις πόλεις που μας αξίζουν.

Μελίττα Γκουρτσογιάννη
αρχιτέκτων-πολεοδόμος
μέλος των Οικολόγων Πράσινων
melittag.wordpress.com