Ο 65χρονος Νοτιοκορεάτης, Μπιουνγκ – Τσουλ Χαν, καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ντερ Κούνστε του Βερολίνου, πρώην μεταλλουργός, γερμανοαναθρεμένος μορφωτικά στη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία και τη θεολογία, συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πιο επιδραστικούς και σημαντικούς στοχαστές της εποχής.

Ο Μπιουνγκ – Τσουλ Χαν είναι ένας από το πιο καίριους και γνωστούς πολέμιους του ύστερου, νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Στο βιβλίο του «Η κοινωνία της παρηγοριάς: ο πόνος σήμερα» (εκδόσεις OPERA) μίλησε εύστοχα όσο λίγοι, για τη σύγχρονη αλγοφοβία και τον σύγχρονο άνθρωπο ο οποίος «…καταργείται προκειμένου να επιβιώσει απλά» και «μπορεί να πετύχει την αθανασία αλλά με κόστος την ίδια τη ζωή».

Στο βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα επίσης από τις εκδόσεις OPERA «Για την εξαφάνιση των τελετουργιών – Μια τοπολογία του παρόντος» (μετάφραση Βασίλη Τσάλη), ο Μπιουνγκ – Τσουλ Χαν, καταφέρνει χωρίς να νοσταλγεί τις τελετουργίες του παρελθόντος, να μιλήσει για την εποχή της παντελούς απουσίας τους με όλες τις παθογένειες που συνοδεύουν αυτή την απουσία στον νεοφιλελεύθερο κόσμο.

«Οι τελετουργίες καθιστούν τον κόσμο ένα αξιόπιστο μέρος» λέει ο Τσουλ.

«Οι τελετουργίες είναι για το χρόνο ότι είναι η ηλικία για τον χώρο. Κάνουν το χρόνο κατοικήσιμο και ελκυστικό όπως είναι ο οίκος. Οι τελετουργίες τακτοποιούν και διευθετούν το χρόνο».

Αντιπαραβάλει την ανθρώπινη κοινότητα (των τελετουργιών) μια «κοινότητα χωρίς ανάγκη επικοινωνίας» – όπου η ένταση της συντροφικότητας παρέχει δομή και νόημα στην ύπαρξη – με την σημερινή «επικοινωνία χωρίς κοινότητα» η οποία καταργεί τα συλλογικά συναισθήματα και αφήνει τον άνθρωπο έξω εκτεθειμένο στην εκμετάλλευση και τη χειραγώγηση από την νεοφιλελεύθερη ψυχοπολιτική.

Ο νεοφιλελευθερισμός απεχθάνεται την τελετουργία γιατί είναι αντίθετος στην ενδιατριβή που προϋποθέτει τα πράγματα να έχουν διάρκεια.

«Η ανάγκη για παραγωγή στην σύγχρονη εποχή αφαιρεί από τα πράγματα την ανθεκτικότητα τους. Καταστρέφει σκόπιμα την ανθεκτικότητα προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγή και η ανάγκη για περισσότερη κατανάλωση» γράφει ο Μπιουνγκ Τσουλ Χαν.

«Η κατανάλωση και η παραγωγή πρέπει να αυξηθούν. Κατά συνέπεια η αισθητική αποικίζεται από την οικονομία. Τα αισθήματα είναι πιο εφήμερα από τα πράγματα. Οπότε δεν σταθεροποιούν την ζωή. Εκτός αυτού καταναλώνοντας συναίσθημα δεν σχετιζόμαστε με τα πράγματα αλλά με τον εαυτό μας. Το ζητούμενο είναι η αυθεντικότητα του συναισθήματος. Οπότε η κατανάλωση συναισθήματος ενισχύει την ναρκισσιστική αυτοαναφορά. Σήμερα ακόμα και οι αξίες αποτελούν αντικείμενα ατομικής κατανάλωσης. Αξίες όπως η δικαιοσύνη, η ανθρωπιά, η αειφορία γίνονται αντικείμενα οικονομικής εκμετάλλευσης».

Η εξάλειψη του συμβολικού προς όφελος του ναρκισσιστικού

Ο συγγραφέας αναφέρεται στην εποχή μας, την εποχή της εξάλειψης του συμβολικού επομένως και του τελετουργικού στοιχείου αξιοποιώντας μελέτες άλλων διανοητών και συγγραφέων όπως η Χάνα Άρεντ, ο Εξιπερί, η Μαίρη Ντάγκλας η οποία έχει υπογραμμίσει μεταξύ άλλων πως:

«Η τελετουργία έχει γίνει μια προσβλητική λέξη μια έκφραση κενού κομφορμισμού, γινόμαστε μάρτυρες μιας γενικής εξέγερσης ενάντια σε κάθε είδους φορμαλισμό, ουσιαστικά ενάντια στη μορφή εν γένει».

Ο Χαν συμπληρώνει πως «Η εξάλειψη των συμβόλων παραπέμπει στην εξατομίκευση της κοινωνίας. Ταυτοχρόνως η επικοινωνία γίνεται ναρκισσιστική. Η ναρκισσιστική διαδικασία εσωτερίκευσης αναπτύσσει μια εχθρότητα προς τη μορφή. Οι αντικειμενικές μορφές απορρίπτονται, ενώ κερδίζουν έδαφος υποκειμενικές καταστάσεις. Οι τελετουργίες δεν υποτάσσονται στην ναρκισσιστική εσωτερίκευση. Η λίμπιντο του εγώ δεν μπορεί να συνδεθεί μαζί τους. Εκείνος που θα αφιερωθεί στις τελετουργίες, πρέπει να απαρνηθεί τον εαυτό του. Οι τελετουργίες απαιτούν μια απόσταση από τον εαυτό μια αυθυπέρβαση. Αποψυχολογικοπιούν και αποεσωτερικεύουν τους δρώντες».

Η αργία υποβαθμίζεται σε ανάπαυλα ή σε κενή μορφή εργασίας

Ο Χαν παρατηρεί εύστοχα πως εφόσον το φιλελεύθερο καθεστώς απολυτοποιεί την παραγωγή, όλα τα πεδία της ζωής υποτάσσονται σε αυτήν. Χωρίς την τελετουργία που βάζει τάξη στον χρόνο προς όφελος του ανθρώπου που εναρμονίζεται έτσι με τη φύση, ακόμα κι ο ελεύθερος χρόνος μπορεί να γίνει απειλητικός.

Ο Χάν γράφει: «Η απολυτοποίηση της παραγωγής οδηγεί στην ολοσχερή εκκοσμίκευση της ζωής. Ακόμη και η αργία καταλαμβάνεται από την παραγωγή και υποβαθμίζεται σε ελεύθερο χρόνο, σε ανάπαυλα. Δεν αποτελεί το προοίμιο της ιερής περιόδου της συνάθροισης. Για κάποιους ο ελεύθερος χρόνος είναι κενός χρόνος.

Η αυξανόμενη πίεση για επίδοση δεν αφήνει καν περιθώριο για ένα διάλειμμα ανάπαυλας. Οπότε είναι πολλοί αυτοί που αρρωσταίνουν ακριβώς κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου. Αυτή η ασθένεια έχει ήδη ένα όνομα, Leisure sickness.

Σε αυτήν την περίπτωση, ο ελεύθερος χρόνος παρουσιάζεται ως μια βασανιστική, κενή μορφή εργασίας. Η ενεργητική τελετουργική αργία δίνει την θέση της στην βασανιστική απραξία. Η εργασία έχει αρχή και τέλος. Έτσι μια περίοδος εργασίας ακολουθείται από μία περίοδο αργίας. Αντιθέτως η επίδοση δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος. Δεν υπάρχει περίοδος επίδοσης.

Η επίδοση ως επιταγή του νεοφιλελευθερισμού, διαιωνίζει την εργασία. Στην τελετουργική κοινωνία, μερικές φορές η συλλογική ζωή όπως παρατηρεί ο Ντιρκέμ, αγγίζει την υπερβολή, ένα είδος φρενίτιδας, όταν η περίοδος της εργασίας δηλαδή περίοδος της διασποράς είναι πολύ μεγάλη και ακραία. Ή μία γιορτή ακολουθεί την άλλη. Στην εποχή μας αντιθέτως η εργασία είναι αυτή που παίρνει μια μορφή φρενίτιδας, δίχως κανείς να αισθάνεται την ανάγκη για εορτασμό και συνάθροιση. Οπότε, ο καταναγκασμός για παραγωγή οδηγεί στην κατάρρευση της κοινότητας».