Η νέα ποιητική συλλογή του Δήμου Χλωπτσιούδη «Ακατάλληλο» (εκδόσεις Μανδραγόρας, 2016) είναι η πρώτη μου επαφή με την ποίηση του Χλωπτσιούδη. Πρόκειται για ποιήματα προσιτά, κατανοητά, γραμμένα σε απλή καθημερινή γλώσσα, που κάνουν εύκολη τη επικοινωνία με τον αναγνώστη, χωρίς να πέφτει όμως η ποιότητα του ποιητικού λόγου. Του Χρήστου Χαρτοματσίδη. 

Η κατανόηση του ποιημάτων, μας επιτρέπει εύκολα να προσδιορίσουμε τα βασικά θέματα που απασχολούν τον ποιητή.

Πρώτα έχουμε το θέμα των κοινωνικών συγκρούσεων, τις προσπάθειες των αδύναμων να επιβιώσουν, μα και να αντισταθούν στους ισχυρούς. Εδώ, βέβαια, δεν πρόκειται για απλή καταγραφή των γεγονότων, μα για μια συμπυκνωμένη εκτίμησή τους, ερμηνεία των βασικών αιτιών, με τάση προς το διαχρονικό, προς αυτό που θα μείνει και για τις επόμενες γενιές. Τέτοια ποιήματα είναι: «Αλλαγή κανόνων», «Λβ964», «Μνήμη Κ. Γώγου», «Αλληλεγγύη», «Πραγματιστής», «Προκρούστης» κι άλλα.

 Ειδικά πρέπει να επισημάνουμε τα ποιήματα που αναφέρονται στο προσφυγικό, ένα δύσκολο θέμα, που σηκώνει πολλές ερμηνείες από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Ωστόσο, δεν πρόκειται για πρόσφατα έργα. Τα ποιήματα αυτά είναι γραμμένα τουλάχιστον ένα χρόνο πριν, που σημαίνει, πως το θέμα τον έχει απασχολήσει δημιουργικά, πολύ πριν καθιερωθεί σαν μέρος της καθημερινής ειδησεογραφίας. Στο προσφυγικό αναφέρονται τα ποιήματα: «Μάνα από τη Συρία», «Μαρμάρινος πρόσφυγας», «Κάθαρση», «Έβρος» κ.ά.

Η προσέγγιση του θέματος ξεπερνά την εύκολη συγκίνηση, στοχεύει σε μεγαλύτερες γενικεύσεις, που θα του δώσουν μια άλλη διάσταση και βαρύτητα.

υγρός τάφος
βροχή καρφιά
σταυρώνουν όνειρα,
θόρυβος πνίγει λαμαρίνες
σε τρύπιο φουσκωτό.

πρόσφυγας ανήλικος
δίχως αδιάβροχο
η δικαιοσύνη.

Η εικόνα του πρόσφυγα είναι μόνο η απαραίτητη λογοτεχνική φόρμα, η αλληγορία και σαφώς δεν εννοεί μόνο τους συγκεκριμένους ανθρώπους που προσπαθούν να ξεφύγουν από τον εφιάλτη του πολέμου. Μέσα στην θύελλα των ημερών μας, πάσχει η ίδια η θεία δικαιοσύνη, η όλη τάξη των πραγμάτων.

Σε πολύ μεγαλύτερο βάθος μας οδηγεί το «Μαρμάρινος πρόσφυγας». Εδώ η μετοίκηση γίνεται όχι μόνοστον χώρο, μα και στον χρόνο και η νοσταλγία αφορά όχι μόνο τον τόπο καταγωγής, μα κι  άλλες, πιθανόν καλύτερες  εποχές.

μαρμάρινος πρόσφυγας
Πρόσφυγας δεμένος
με φιρμάνι δουλεμπορικό
άφωνα θρηνωδεί
τη γη π’ αφήνει.
Στους αιώνες φτερωτή
των Καβείρων η Νίκη
ναυμαχίας ανάθημα,
κόντρα στον άνεμο
το υγρό ρούχο κυματίζει,
στην πλώρη πρίμα
την ισορροπία ζυγίζει.
Σαλπίζει την επιστροφή
στα χώματα των αδελφών.
Πρόσφυγας από μάρμαρο παριανό
στολίζει το Λούβρο.

Στοιχεία μετανάστευσης στον χρόνο, βρίσκω και σε άλλα ποιήματά του, που φαινομενικά δεν έχουν σχέση με το θέμα, όπως στο «Ελένη», όπου αυτοί που θα επιζήσουν μέσα στον πόλεμο, θα χαθούν μετά σε αναίσθητους νόστους. Το ποίημα αυτό επιτρέπει πολλές ερμηνείες, τόσο άμεσα σαν στοχασμός πάνω στο συγκεκριμένο έργο του Ομήρου, μα και σαν σκέψη για την αξία της Ιδέας, στον βωμό της οποίας κάποιοι θυσιάζονται. Ο νόστος στο τέλος του ποιήματος, θα μπορεί να είναι και κυριολεκτικός για συγκεκριμένο χώρο -π.χ. των εξόριστων, όσο και στον χρόνο για την χαμένη νιότη, μα και στο βάθος της ψυχής μας- σαν νοσταλγία για την χαμένη μας ιδανικά…

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στο ποίημα «Ψωμί» , όπου στο φινάλε ο ποιητής προτρέπει:

«Ξένε, μην ξεχάσεις
να πας ψωμί
σα γυρίσεις.
Μην το αμελήσεις
κι όταν παλιννοστήσεις,
τις αλυσίδες να σπάσεις»
Και ίσως αυτή η προτροπή να είναι το βαθύτερο νόημα της όλης σειράς ποιημάτων με αυτό το θέμα.

Δεύτερο μεγάλο θέμα είναι η αναζήτηση της χαμένης αθωότητας, μια νοσταλγία όχι τόσο της παιδικής ηλικίας, όσο της χαράς των πρώτων δυνατών εντυπώσεων κι ανακαλύψεων, της βεβαιότητας για την καλοπροαίρετη υποδοχή μας στον κόσμο των μεγάλων. Κι εδώ έχουμε ένα στατικό ταξίδι στον χρόνο κι αρχίζω να σκέφτομαι μήπως γενικά η κίνηση χωρίς συγκεκριμένη κατεύθυνση κι επιλεγμένο σημείο, στα ξένα μέρη, στον χρόνο, ή προς άλλες  καλύτερες κοινωνίες, να είναι το κύριο χαρακτηριστικό των ποιημάτων του Χλωπτσιούδη.

Ακατάλληλο
Ακατάλληλο
μου έλεγαν
όταν ήμουν παιδί
και λάθρα κοιτούσα
τη σάρκα την ερωτική…
Ακατάλληλο μου λεν
τ’ όνειρο για ενήλικο
και κρυμμένος
πίσω από σάρκες
ονειροπολώ…

Σε κασελάκι ξύλινο
κλείδωσα
όνειρα παιδικά,
πλούσιος σαν ήμουν
Παρόμοια είναι τα «Καθαρά Δευτέρα», «Τρομοκράτης χρωμάτων», «Πραγματιστής».
Καθαρά Δευτέρα
Δεν πετούν χαρταετοί
πια εδώ,
αδειάσαν οι αλάνες
από μπερδεμένα κουβάρια
σε σπασμένους σκελετούς
από καλάμι,
φύγαν απ’ τα σύρματα
οι κομμένες ουρές.

Μόνο κάτι
μαύρα πουλιά χοροπηδούν,
και άνθρωποι σκυθρωποί
τρέχουν γρήγορα
σε ασανσέρ
τηλεοπτικής αγωνίας.

Στην ίδια ενότητα θα κατατάξουμε και ποιήματα για ταξίδια που δεν πραγματοποιήθηκαν, ανεκπλήρωτοι πόθοι που δεν εκδηλώθηκαν και που φυσικά οδηγούν κι αυτοί πίσω στην εποχή της αθωότητας. Τέτοια ποιήματα είναι: «Η μοναξιά του Σταθμάρχη» «Όνειρα στα τρένα» και «Δαίδαλος» που παίρνει όμως κι άλλες διαστάσεις.

Μια γεύση από το:
όνειρα σα τρένα
Σαπίζουν τα βαγόνια,
κολλημένα κουφάρια
σε έρημες ράγες
μ’ όνειρα σκουριασμένα
που ποτέ δε ταξίδεψαν.
Γκρίζα σιωπή συνθλίβει
τη νεκρή αποβάθρα,
δακρύζουν
τα σπασμένα τζάμια,
χορταριασμένες αναμνήσεις
χύνονται σε ερειπωμένους
σιδηρόδρομους.

Σε αφύλακτη διάβαση,
φιλιά μαδάνε
τα παιδιά
που ‘χουν όνειρα
μακρινά σα τρένα.

Τρίτο μεγάλο θέμα είναι ο έρωτας. Μην περιμένετε εξομολογήσεις και δάκρυα. Στα περισσότερα αναφέρεται στο ερωτικό πάθος, στον ερωτισμό, ή στον αγοραίο έρωτα. Τέτοια ποιήματα είναι: «Φανάρια στο σκοτάδι», «Δήλωση πορνείας», «Ψίθυροι», «Τροτέζα».

Ο Δήμος Χλωπτσιούδης δεν είναι ψυχρός αναλυτής των παθών, μα εκφράζει και τα δικά του συναισθήματα. Χωρίς υποκρισία, μα με κατανόηση της την ανθρώπινη πλευρά των πραγμάτων σχολιάζει:
«Όταν ακούω για πορνεία
τρομάζω,
νομίζω ότι πρέπει να υπογράψω
σε ανακριτές αξιών
δήλωση μετάνοιας»

Είναι το φινάλε από το «Δήλωση πορνείας». Στο συγκεκριμένο ποίημα η πόρνη δεν είναι άλλη από την γοητευτική Εσμεράλδα, από την Παναγία των Παρισίων, που χορεύει ξυπόλυτη της δρόμους, μα την κυνηγάνε οι «στοιχειωμένοι ιεροεξεταστές της ηθικής στο ξέφωτο των μαγισσών, συλλέκτες υπογραφών…»

Παρουσιάζουν ενδιαφέρον τα ποιήματά του στα οποία αναφέρεται στο ερωτικό πάθος, στην ηδονή. Τέτοια είναι: «Ερωτευμένες γοργόνες», «Σάτυροι και νύμφες», «Θερινά παιχνίδια» «Προσκύνημα στο Αγιονήσι» , όπου οι «απομονωμένοι καλόγεροι, προσεύχονται στον έρωτα.»

ερωτευμένες γοργόνες
γοργόνες αγκαλιάζονται
στην ακροθαλασσιά,
χάδια μουσκεύουν το κορμί,
ημίγυμνο πάθος
ηλιοκαμένου σφρίγους
βυθίζεται στης λαγνείας
το βλέμμα το αλμυρό.
Πεταμένα μαγιό δίπλα
σε ξέστηθα αγγίγματα
έλκουν βλέμματα τολμηρά

Πόσο μεγαλώνει
το μικρό δωμάτιο
από τους ήχους κοριτσιών
όταν ερωτεύονται.
Και οι γείτονες πονηρά
το πρωί της κοιτούν
με χαμόγελο όλο νόημα,
ζήλια και χλεύη
που τα σκέλια της
σε γυναίκα χαρίζουν
και υγρά προσφέρουν ηδονής

Πως καταφέρνει ο Δήμος Χλωπτσιούδης να δώσει ποιητική ζωή σε αυτές του τις ανησυχίες, ποια είναι τα εκφραστικά του μέσα. Ο ποιητής έχει βρει την δικιά του φόρμα. Όλα τα ποιήματα του είναι σχετικά σύντομα, μερικά των 11, των 12, 14 ή το πολύ των 16 στίχων. Πλησιάζουν την μορφή του σονέτου, που ξέρουμε πως αποτελείται από 2 τετράστιχα και 2 τρίστιχα συνολικά 14στίχα ποιήματα, μόνο που εδώ, ο κάθε στίχος είναι πολύ πιο σύντομος και συμμαζευμένος. Δεν θα βρείτε άσκοπη κατάχρηση των λέξεων, δεν υπάρχει ποιητική φλυαρία, ούτε λέξεις γραμμένες μόνο για να εντυπωσιάσουν, ή επειδή αρέσουν στον ποιητή. Της είναι υποταγμένες στο νόημα, στην κεντρική ιδέα, που πρέπει να αντλήσει ο αναγνώστης.

Ιδιαίτερα συμπυκνωμένο είναι το επιμύθιο του κάθε ποιήματος, που αποτελείται συνήθως από 4 με 6 στίχους. Εκεί πέφτει το βάρος και της ιδέας, και της φόρμας: Μερικά παραδείγματα από το τελείωμα κάποιων ποιημάτων:

Από το «Αλλαγή κανόνων»
…Ας σκεφτούμε μια φορά
τα πρώτα πιόνια που διπλά τρέχουν
της τη θυσία…

Από το «Ποίηση ναυαγός»
…Τόσα πτώματα δακρύων
λερώνουν το χαρτί
κι εμείς ακόμα αναζητούμε
έμπνευση…

στο V
…ρυτίδωσαν οι αγκαλιές
κι ακόμα βουτώ
με σκάφανδρο το άρωμα
στο βυθό της ηδονής της…

Θα μου επιτρέψετε την εντύπωση, πως κάθε επιμύθιο του Χλωπτσιούδη μπορεί να συγκριθεί με χαϊκού, ενσωματωμένο στο όλο ποίημα…

Για να δώσει χρώμα στον λόγο του, ο Δήμος Χλωπτσιούδης χρησιμοποιεί όλα τα εκφραστικά μέσα που υπάρχουν στην φαρέτρα του ποιητή, μα το αγαπημένο του είναι να συνδυάζει αφηρημένη έννοια με κάτι συγκεκριμένο κάποιο αφηρημένο ουσιαστικό, με συγκεκριμένης εικόνας επίθετο // ή αφηρημένο επίθετο ή ουσιαστικό, με άλλο συγκεκριμένο ουσιαστικό.
π.χ.: ονείρων χείμαρροι, Θρόισμα σιωπής, Όνειρο γυμνό, χώματα νεκρά, νόθο κρεβάτι. Σταυρώνουν όνειρα, χορταριασμένες αναμνήσεις κ.α.

Στα εκφραστικά μέσα θα συμπεριλάβουμε και κάποιες επαναλήψεις στοιχείων που έχουν για σκοπό δημιουργία ενιαίου μοτίβου. Έτσι στα πρώτα ποιήματα αριθμημένα με λατινικούς αριθμούς έχουμε μια αλληλουχία από παρόμοιες εικόνες, όπου παραστάσεις από το ένα ποίημα  μεταφέρονται στο άλλο, μα με διαφορετική πια έννοια κι ερμηνεία. Με την επανάληψη του ιδίου μοτίβου δημιουργείται η αίσθηση της εσωτερικού ρυθμού, που ενισχύει την εντύπωση για κάτι ενιαίο. Έτσι στο Ι έχουμε «λάμψη της σελήνης, παλίρροια, αφρούς»  στο ΙΙ «φεγγάρι κόσμημα, άμπωτη» , στο ΙΙΙ «θαλασσινό σεντόνι, καταιγίδα,» κ.λπ.

Άλλα τρία ποιήματα, που έχουν το δικό της το μοτίβο και θα μπορούσαμε να δούμε σαν ξεχωριστή ενότητα είναι το «Αχιλλέας», το «Ελένη» και «Το όνειρο της Κασσάνδρας». Και στα τρία το ενιαίο θέμα είναι ο Τρωικός πόλεμος, και στα τρία θα συναντήσουμε ποτάμι από αίμα, άδικα σκοτωμένους, το νόστο και την αμφιβολία για την αξία των προσπαθειών.

Θα μπορούσαμε να πούμε κι άλλα πολλά για την ποίηση του Χλωπτσιούδη και δεν είναι ο περιορισμός στον χρόνο που δεν της το επιτρέπει, μα η πεποίθηση πως τα ποιήματα πρέπει να διαβάζονται και να συγκινούν κι όχι να αναλύονται λεπτομερώς στο μικροσκόπιο. Θεωρώ πως η ποιητική δουλειά του Χλωπτσιούδη «Ακατάλληλο» δεν είναι μόνο μια αξιόλογη συλλογή, και κατάθεση καρδιάς, μα μια εμπνευσμένη προσπάθεια ποιητικής ερμηνείας του κόσμου της, της δύσκολης εποχής που βιώνουμε.

* Ο Χρήστος Χαρτοματσίδης είναι διευθυντής Μικροβιολογίας στο Γενικό Νοσοκομείο Κομοτηνής. Είναι συγγραφέας και μεταφραστής. Το κείμενο αποτέλεσε εισήγησή του κατά την παρουσίαση της συλλογής στη Θεσσαλονίκη.