[…] Είναι φορές που η ζωή προσφέρει τόσο λίγες επιλογές σ’ έναν άνθρωπο, ώστε η φυσική του ελευθερία αποτελεί οξύμωρο. Αν ήδη από τον πυρήνα της οικογένειάς του ξεκινήσει να αναπτύσσεται ένα στρεβλό πλέγμα σχέσεων με τους άλλους, δύσκολα αναστρέφεται. Και οι όποιες «επιλογές» μπορεί τελικά να οδηγήσουν στο να χτιστεί γύρω του ένα κελί με διπλές κλειδαριές και πολύ ψηλά το παράθυρο. Και τότε χρειάζεται είτε πολλή τύχη για να συναντήσει είτε πολλή θέληση για να αναζητήσει την αγκαλιά που θα είναι πιο δυνατή απ’ τα κελιά… […]
 

ΠΙΝΚ. Και τι σημασία έχει; Κανένας δεν νοιάζεται για τους γέρους έτσι κι αλλιώς.
 
Όταν το 1979 δυο πρώην φυλακισμένες γυναίκες[2] ίδρυσαν τη θεατρική εταιρεία “Clean Break”, είχαν ήδη εμπειρία της ουσιαστικά απελευθερωτικής επίδρασης που μπορεί να έχει το θέατρο στις έγκλειστες. Και αποφάσισαν στη μετά τη φυλακή ζωή τους να συνεχίσουν μαζί με άλλες πρώην φυλακισμένες να μοιράζονται τις εμπειρίες τους και να τις παρουσιάζουν στο ευρύ κοινό. Ήταν ένας τρόπος να ακουστεί η φωνή τους, αφού πρώτα οι ίδιες, χάρη στο θέατρο, είχαν καταφέρει να την ανακαλύψουν. Τριανταπέντε χρόνια αργότερα, το “Clean Break”, η μοναδική αμιγώς γυναικεία θεατρική εταιρεία του είδους της, έχει διευρύνει τον κύκλο των συνεργασιών και των δραστηριοτήτων της, έχοντας όμως πάντα στο επίκεντρο της δράσης της το σύνθετο θέμα «γυναίκες και παραβατικότητα».[3]

Σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και το έργο Παράσιτα, για το οποίο η συγγραφέας Βίβιεν Φράντσμαν συνεργάστηκε με γυναίκες σε φυλακές, καθώς και με δομές ψυχικής υγείας και άλλες κοινωνικές δομές. Ήδη από τον τίτλο είναι φανερό ότι το έργο φωτίζει ιστορίες ανθρώπων του περιθωρίου, ανθρώπων που συχνά και –αλίμονο– πολύ εύκολα θεωρούνται «παρασιτικοί», ανάξιοι προσοχής από εκείνους που (συνέβη να) έχουν μια ζωή πιο αποδεκτή κοινωνικά.

Μια συνήθης –και βολική– άποψη, που επιτρέπει στα «χρηστά» μέλη της κοινωνίας μας να αποστρέφουν το βλέμμα απ’ αυτούς τους ανθρώπους, είναι ότι εκείνοι «έχουν επιλέξει» τη ζωή που κάνουν. Πριν όμως ασπαστούμε αυτή τη θεωρία, θα ήταν καλό να αναλογιστούμε πόσες και ποιες επιλογές είχε στη διάθεσή του το καθένα απ’ αυτά τα «παράσιτα», πριν «επιλέξει» την παρασιτική ζωή του.
 
ΡΟΛΥ. Εγώ ήμουνα παιδάκι.
ΠΙΝΚ. Κι εγώ ήμουνα παιδάκι.
 
Η Πινκ και η Ρόλυ είναι αδερφές. Στα 25 και 21 τους χρόνια αντίστοιχα έχουν προλάβει να γνωρίσουν τα ναρκωτικά, την πορνεία, τη φυλακή, την εγκυμοσύνη (αποκομμένη από τη μητρότητα), την κακοποίηση, την εγκατάλειψη, κάθε είδους βία… Τις παρακολουθούμε σ’ ένα σύντομο διάστημα συγκατοίκησης, πυκνό σε γεγονότα, εικόνες –πραγματικές ή φανταστικές– και αναμνήσεις. Ο χώρος γύρω τους, που περιγράφεται με αρκετές λεπτομέρειες από τη συγγραφέα, είναι «ένα χάος» γεμάτο σκουπίδια, μια εικόνα που μας υπενθυμίζει διαρκώς τη θέση των ηρωίδων στον κόσμο. Πρόκειται για τον χώρο της Πινκ, στον οποίο η Ρόλυ φιλοξενείται.

Στον ελλειπτικό τους λόγο διεισδύουν συνεχώς πληροφορίες για το παρελθόν τους, καθώς και για γεγονότα που λαμβάνουν χώρα έξω από το αχούρι που έχουν για σπίτι. Κι ενώ οι φράσεις τους συχνά δεν ολοκληρώνονται, το έργο δημιουργεί από γραφής μια πλήρη εικόνα για τους χαρακτήρες και τις συνθήκες, με τις παύσεις και τις σιωπές να είναι πολλές φορές πιο εύγλωττες από τις λέξεις.

Παράλληλα, ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι μελετημένες σκηνικές αντιθέσεις, που τονίζουν ειρωνικά ή ακόμα και τραγικά τις καταστάσεις. Όπως όταν η Ρόλυ λέει ότι στη συνέντευξη για δουλειά τη ρώτησαν τι θα έκανε αν έβρισκε καμιά παρατημένη τσάντα, την ίδια στιγμή που η αδερφή της ψάχνει τσάντες προφανώς κλεμμένες (Σκηνή 5η). Ή όταν οι δυο κοπέλες, εμφανώς παραδομένες στη χρήση ουσιών, κάνουν σχέδια για… υγιεινή διατροφή (Σκηνή 7η)!  

Η παιδική τους ηλικία είχε μοιραστεί στη φτώχεια, τη βία και τη μιζέρια της βιολογικής τους οικογένειας από τη μια, στο ορφανοτροφείο για την Πινκ και σε ανάδοχους γονείς για την Ρόλυ από την άλλη. Στην εφηβεία φαίνεται πως οι ζωές τους ενώθηκαν ξανά, όμως ήδη βαριά τραυματισμένες: «Ορφανοτροφεία και φυλακή, φυλακή και ξεφτίλα, ξεφτίλα και πάλι φυλακή»,[4] είναι η επιγραμματική περίληψη που κάνει η Πινκ.

Και τα ναρκωτικά παρέα σταθερή, να κατακτούν το μυαλό τους όπως τώρα γεμίζουν το σπίτι-σκουπιδότοπο. Όσο για τη μόρφωσή τους, η μόνη αναφορά στο σχολείο μέσα στο έργο γίνεται από την Ρόλυ και αφορά έναν αυστηρό διευθυντή κι ένα βίαιο καυγά με μια «σκύλα» συμμαθήτρια. Οι στιγμές που επιχειρεί να διαβάσει δυνατά ένα απλό κείμενο είναι αποκαλυπτικές για το πόσο υστερεί ακόμα και σε βασικές γνώσεις, ενώ η αδερφή της βρίσκεται απλώς σε κάπως ανώτερο επίπεδο.

Η μικρότερη Ρόλυ πλησιάζει να ξεφύγει, αλλά δεν έχει ούτε τη δύναμη ούτε την αυτοπεποίθηση να αντισταθεί και να απαγκιστρωθεί απ’ ό,τι την κρατά στον πάτο. Από την άλλη μεριά η Πινκ κουβαλά φορτίο δυσβάσταχτο, από την ώρα που άλλοι αποφάσισαν ότι έπρεπε να μείνει στο ορφανοτροφείο, αντί να πάει στην οικογένεια που πήγε και η αδερφή της. Ο διαχωρισμός αυτός ήταν για τη δωδεκάχρονη Πινκ μια απόρριψη καθοριστική, που ρίχνει βαριά τη σκιά της σε όλη την υπόλοιπη ζωή της, είναι ο τρόμος που δεν θα ξεπεράσει ποτέ, ο θυμός που δε θα καταλαγιάσει.

Παράλληλα, ο ψυχισμός της επιβαρύνεται από μια διαταραχή που, χωρίς απαραίτητα να έχει προκληθεί από τις συνθήκες ζωής της, σίγουρα επιτείνεται απ’ αυτές. Και η συγγραφέας επιλέγει να παρουσιάσει θεατρικά αυτή τη διαταραχή, αποκαλύπτοντας ολοζώντανα επί σκηνής τα συναισθήματα μιας νέας γυναίκας εγκλωβισμένης σ’ έναν τρόμο παιδικό.

Η ξενοιασιά και η θαλπωρή, η αίσθηση ασφάλειας η τόσο απαραίτητη στη ζωή κάθε παιδιού, ήταν για την Πινκ και τη Ρόλυ από σύντομα έως ανύπαρκτα διαλείμματα στην τραχιά μέχρι τώρα πορεία τους. Κι έτσι, η βιολογική ενηλικίωσή τους θα περιμένει μάταια να επουλωθούν οι πληγές της παιδικότητας που μένουν ανοιχτές και πονάνε ακόμα.
 
ΠΙΝΚ: Είμαι μέρος αυτού του κόσμου. Είμαι ένα κομμάτι του.
 
Η εγγενής ανάγκη κάθε ανθρώπου να ανήκει κάπου, να περιβάλλεται από μια αγκαλιά που του παρέχει ασφάλεια, είναι για τα «παράσιτα» του ομώνυμου έργου ανάγκη σταθερά ανεκπλήρωτη. Τα ναρκωτικά, με το άμεσο αποτέλεσμα απόλαυσης που προσφέρουν (το οποίο ακριβώς δημιουργεί τον εθισμό), είναι το υποκατάστατο όπου καταφεύγουν για γρήγορη, αν και πλαστή, ικανοποίηση.

Οι ουσίες καλύπτουν όπως όπως δυσαναπλήρωτα κενά που οι άνθρωποι στη ζωή της Πινκ και της Ρόλυ είτε δεν ενδιαφέρθηκαν είτε δεν κατάφεραν να καλύψουν. Ακόμα και οι πατεράδες των παιδιών τους δεν αναφέρονται ποτέ, πράγμα που αποδεικνύει πόσο αμελητέα υπήρξε η αγκαλιά τους. Ιδιαίτερα  η Πινκ, πολύ κυνικά, αποκλείει την περίπτωση κάποιο αρσενικό να φέρει ο,τιδήποτε καλό στη ζωή της. «Κανένας άντρας δεν είναι κουλ»,[5] λέει χαρακτηριστικά.

Στην πορεία, η Ρόλυ θα βρει στη φίλη της τη Μέι τη στοργική αδερφή που δεν είχε ποτέ, το υγιές στήριγμα που πάντα έλλειπε από τη ζωή της. («Εκείνη δεν είχε πάρει ποτέ ναρκωτικά. Φαντάσου. Το φαντάζεσαι να μη χρειάζεσαι να πάρεις τίποτα;»[6]) Η Πινκ, από την άλλη μεριά, με σαφώς πολύ μεγαλύτερα ελλείμματα, ψάχνει την προστασία που έχει ανάγκη σ’ ένα τραγούδι του συρμού, που για κάποιο λόγο κάτι κινητοποιεί μέσα της. Και σ’ ένα ζευγάρι παπούτσια.

Τα «Πουθενά Δεν Είναι Σαν Στο Σπίτι» γοβάκια, που όπως την Ντόροθυ στον Μάγο του Οζ, μπορούν με τρόπο μαγικό να φέρνουν την αδερφή της πάντα πίσω στο σπίτι, να κρατούν την αγκαλιά της ανοιχτή για κείνη. («Εδώ, κοντά μου. Αγκαλίτσα».[7])

Στην πραγματικότητα τίποτα δε θέλει περισσότερο, αφού τίποτα δεν έχει στερηθεί περισσότερο. Και για να μη χάσει αυτή την αγκαλιά, προσπαθεί να κόψει τους δεσμούς της Ρόλυ με την Μέι, να αποτρέψει με κάθε τρόπο την απομάκρυνσή της. Η Πινκ πληγώνει την αδερφή της. Όχι γιατί δεν την αγαπά, μα δεν έχει μάθει τρόπο άλλο απ’ αυτόν που η ίδια έχει βιώσει.

Είναι φορές που η ζωή προσφέρει τόσο λίγες επιλογές σ’ έναν άνθρωπο, ώστε η φυσική του ελευθερία αποτελεί οξύμωρο. Αν ήδη από τον πυρήνα της οικογένειάς του ξεκινήσει να αναπτύσσεται ένα στρεβλό πλέγμα σχέσεων με τους άλλους, δύσκολα αναστρέφεται. Και οι όποιες «επιλογές» μπορεί τελικά να οδηγήσουν στο να χτιστεί γύρω του ένα κελί με διπλές κλειδαριές και πολύ ψηλά το παράθυρο. Και τότε χρειάζεται είτε πολλή τύχη για να συναντήσει είτε πολλή θέληση για να αναζητήσει την αγκαλιά που θα είναι πιο δυνατή απ’ τα κελιά…
 
ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΛΕΞΗ
          Θεατρολόγος

Βίβιεν Φράντσμαν,  Παράσιτα  (Pests)

Το Θέατρο του Νέου Κόσμου παρουσιάζει από 3 Ιανουαρίου το έργο της Βίβιεν Φράντσμαν Παράσιτα, σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, με την Κόρα Καρβούνη και την Ιωάννα Κολλιοπούλου.
 
Λίγα λόγια για το έργο
H Πινκ αγαπάει τη Ρόλλυ και η Ρόλλυ αγαπάει την Πινκ. Είναι αδελφές, που μοιράζονται το ίδιο τραυματικό παρελθόν και το ίδιο ζοφερό παρόν: ναρκωτικά, φτώχεια, έλλειψη εκπαίδευσης, βία, κακοποίηση, φυλακή, κοινωνικό περιθώριο. Η μία θέλει να ξεφύγει. Όμως η άλλη την χρειάζεται κοντά της.
Το έργο Παράσιτα γράφτηκε από τη Βίβιεν Φράντσμαν ύστερα από παραγγελία της θεατρικής εταιρείας Clean Break, που ιδρύθηκε το 1979 από δύο φυλακισμένες γυναίκες, που πίστευαν ότι το θέατρο είναι το κατάλληλο μέσο για να φέρει τις κρυφές ιστορίες των φυλακισμένων γυναικών μπροστά στο ευρύ κοινό.
Η θεατρική συγγραφέας Βίβιεν Φράντσμαν, που προέρχεται από το χώρο της εκπαίδευσης, έκανε το θεατρικό της ντεμπούτο με το έργο Μογκαντίσου (2011), κερδίζοντας μια σειρά βραβεία. Στη διάρκεια της συγγραφής των Παρασίτων η Φράντσμαν συνεργάστηκε στενά με γυναίκες σε φυλακές, εξαρτημένες από ναρκωτικά, αλλά και με δομές ψυχικής υγείας και άλλες κοινωνικές δομές. Το έργο ανέβηκε τον Μάρτιο 2014 στο Royal Exchange Theatre (Μάντσεστερ) και στη συνέχεια παρουσιάστηκε στο Royal Court του Λονδίνου με μεγάλη επιτυχία. Εκτός από το θεατρόφιλο κοινό, την παρακολούθησε μεγάλος αριθμός σχολείων. Αυτή τη στιγμή περιοδεύει σε πόλεις της Αγγλίας.
 
Συντελεστές της παράστασης
Μετάφραση: Αγγελική Κοκκώνη
Σκηνοθεσία: Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος
Σκηνικά-Κοστούμια: Μαγδαληνή Αυγερινού
Επιμέλεια κίνησης: Έλενα Αντωνίου
Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος
Video: Παντελής Μάκκας
Σχεδιασμός φωτισμών: Σάκης Μπιρμπίλης
Βοηθός σκηνοθέτη: Βάσια Χρήστου
Παίζουν οι ηθοποιοί: Κόρα Καρβούνη, Ιωάννα Κολλιοπούλου
 
https://nkt.gr/play/93/parasita/

• Θέατρο του Νέου Κόσμου – Κεντρική Σκηνή, από 3/1/2015
• Παραστάσεις: Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο 21:15, Κυριακή 19:00
• Τιμές εισιτηρίων: Τετάρτη-Πέμπτη-Παρασκευή 12€ κανονικό, 10€ φοιτητικό, 8€ ανέργων / Σάββατο-Κυριακή 15€ κανονικό, 12€ φοιτητικό/ανέργων
• Ηλεκτρονική προπώληση: https://www.viva.gr/tickets/theatre/parasita/#workspace
• Ώρες ταμείου: Δευτέρα – Παρασκευή 17:00 – 22:00 / Σάββατο 14:00 – 22:00 / Κυριακή 10:00 – 22:00 

[email protected]
www.nkt.gr
www.facebook.com/theatroneoukosmou

[1] Ευχαριστώ θερμά την ψυχολόγο Μαρία Αλεξανδρή, της οποίας οι –σε ανύποπτο χρόνο– συμβουλές μου έδωσαν τις βάσεις γι’ αυτό το άρθρο, καθώς και την ηθοποιό Ντίνη Ρέντη, που μοιράστηκε μαζί μου εμπειρίες από παραστάσεις του Θεάτρου Αλληλεγγύης που δόθηκαν για παιδιά εξαρτημένων ή/και φυλακισμένων γυναικών.

[2] Η Jenny Hicks και η Jacqueline Holborough.

[3] Πληροφορίες για την ιστορία και τη δράση του “Clean Break” στην ιστοσελίδα του: https://www.cleanbreak.org.uk

[4] Σκηνή 5η.

[5] Σκηνή 14η.

[6] Σκηνή 17η.

[7] Σκηνή 17η.