Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή, η Ομάδα Θεάτρου «Άλας» παρουσιάζει την παράσταση «Αλμυρή Έρημος».

Και οι συντελεστές της παράστασης Nαταλία Γεωργοσοπούλου και Σταύρια Νικολάου μίλησαν στο tvxs.gr για το έργο, τη διαδικασία εύρεσης του υλικού, τη μουσική επί σκηνής, αλλά και το σκηνικό που είναι εμπνευσμένο από την δουλειά του μεγάλου Έλληνα εικαστικού Γιάννη Κουνέλη.

Στο Δελτίο Τύπου αναφέρετε πως «Πρόκειται για μία πρωτότυπη σκηνική σύνθεση που αντλεί το υλικό της από μαρτυρίες προσφύγων και λογοτεχνικά έργα για τη Μικρά Ασία». Γιατί εστιάσατε στο συγκεκριμένο σημείο της ιστορίας;

Σταύρια: Η Μικρασιατική Καταστροφή αποτελεί μια πολύ μεγάλη πληγή και ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο της Ιστορίας, όχι μόνο λόγω των  τραγικών γεγονότων που συντελέστηκαν αλλά και από τη μαζική  μετακίνηση πληθυσμών που ακολούθησε – και από τις δυο πλευρές. Πέραν του ιστορικού ενδιαφέροντος για την εποχή, καθώς αυτά που διδαχθήκαμε ως μαθήτριες στο σχολείο είναι ελάχιστα και αυτό που αναπαράγεται είναι μόνο μια πατριωτική αναπόληση των λησμονημένων πατρίδων, το ζήτημα έχει και πρακτική σημασία για το σήμερα καθώς αν και συνέβη «μακριά» από εμάς, από την κεντρική Ελλάδα, η άφιξη τόσων προσφύγων και η εγκατάστασή τους εδώ, έχει καταστήσει αυτή τη «μακρινή» ιστορία,  ιστορία αυτού εδώ του τόπου σαν να συνέβησαν όλα εδώ. Φίλοι και γνωστοί, και εν προκειμένω η συνεργάτις Ναταλία Γεωργοσοπούλου έχει καταγωγή από τη Σμύρνη, τα γεγονότα τα αφηγήθηκαν σε αυτήν δικοί της άνθρωποι όχι ως Ιστορική αφήγηση αλλά ως  ιστορία της ζωής τους,. Και αυτό κάνει το συγκεκριμένο σημείο της ιστορίας που επιλέξαμε προσωπική ανάμνηση, πληγή και βίωμα.

Πόσο δύσκολη ήταν η διαδικασία εύρεσης του υλικού που μετατράπηκε στο κείμενο της παράστασης; Πόσο καιρό διήρκεσε η έρευνά σας, προτού αρχίσετε να γράφετε το κείμενο;

Ναταλία: Η επέτειος των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική καταστροφή υπήρξε η αφορμή για τη δημιουργία της παράστασης “Αλμυρή Έρημος”, που αποτελεί την πρώτη δουλειά της ομάδας Άλας. Η απόφαση αυτή να δημιουργήσουμε ένα πρωτότυπο υλικό, μια σκηνική σύνθεση που από μέσα της να αναδύονται τα πρώτα συναισθήματα που γεννιούνται κάνοντας αυτήν την ιστορική- πολιτισμική αναδρομή, ήταν αυθόρμητη. Όπως αυθόρμητα κινηθήκαμε στην εύρεση του υλικού. Το ένα έφερνε το άλλο, ότι πατούσε μέσα στην καρδιά μας είναι αυτό που έμεινε ως υλικό της παράστασης. Η διαδικασία της έρευνας με τη συγγραφή του κειμένου και την πρώτη φάση των προβών ήταν παράλληλη. Το υλικό ήταν άφθονο και όντας στο ίδιο κανάλι είχαμε τη δυνατότητα μέχρι και λίγες μέρες πριν την πρεμιέρα να το μεταπλάθουμε. Η συνολική διαδικασία διήρκησε 6 μήνες.

Το έργο περιστρέφεται γύρω από τον Στρατιώτη και τη Γυναίκα. Μιλήστε μας για τις δύο αυτές μορφές.

Σταύρια: Ο Στρατιώτης και η Γυναίκα είναι τα δυο κεντρικά πρόσωπα του έργου, που  αφηγούνται τις δυο όψεις του πολέμου και της Καταστροφής ∙ από τη μία την άφιξη του Ελληνικού Στρατού το 1919, τις στρατιωτικές αποφάσεις και τη ζωή στο μέτωπο  και από την άλλη τις αντιδράσεις των απλών ανθρώπων και τη ζωή στη Σμύρνη και τα γύρω χωριά έως την Καταστροφή. Ο Στρατιώτης και η Γυναίκα, όπως έχουμε ξαναπεί, λειτουργούν ως αρχέτυπα, οι αφηγήσεις τους αρθρώνονται με τέτοιο τρόπο που έρχονται και υπενθυμίζουν ότι τα λόγια αυτά και τα συναισθήματα που ξυπνούν είναι πανάρχαια και επαναλαμβάνονται σε κάθε εμπόλεμη κατάσταση, σε κάθε σύρραξη.

Πόσο απαιτητικό ήταν το εγχείρημα της ταυτόχρονης δημιουργίας του κειμένου, της σκηνοθεσίας και της ερμηνείας στην παράσταση;

Nαταλία: Είναι πράγματι απαιτητικό. Όμως το να είσαι ο δημιουργός και να καλείσαι έπειτα να δώσεις ψυχή στο υλικό που πρωτύτερα σε έχει εμπνεύσει, είναι πολύ όμορφο. Είναι γέννημα σου και θες να το θρέψεις πραγματικά με όλες σου τις δυνάμεις. Ακόμη είμαστε μια ομάδα ανθρώπων, κανείς δεν ήταν μόνος του. Πάντα υπήρχε κάποιος να φέρνει τη λύση στη δυσκολία, την καρποφορία σε στείρες περιοχές.

Γιατί δώσατε τον συγκεκριμένο τίτλο στην παράσταση;

Σταύρια: Αυτή είναι η αγαπημένη μου ερώτηση, γιατί εκ πρώτης όψεως ο τίτλος δεν είναι κατανοητός. Η Αλμυρή Έρημος είναι υπαρκτή περιοχή της σημερινής Τουρκίας. Είναι ένα οροπέδιο άγονο και σχεδόν ακατοίκητο. Ιστορικά, πίσω στο 1921, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πορεία του Ελληνικού Στρατού στην Αλμυρή Έρημο – με σκοπό να περάσει τον Σαγγάριο ποταμό  και να καταλάβει την Άγκυρα-, σήμανε την αρχή του τέλους τόσο της Ελληνικής εκστρατείας όσο και της Μεγάλης Ιδέας. Η Αλμυρή Έρημος επεφύλασσε ακραίες συνθήκες εξαθλίωσης για τους Έλληνες στρατιώτες, πολλοί από τους οποίους χάθηκαν πριν φτάσουν καν στον ποταμό Σαγγάριο όπου έγιναν οι κύριες μάχες. Είναι, λοιπόν, για εμάς ένας συμβολισμός αυτής της «αρχής του τέλους».

Γιατί κάθε αρχή πολέμου σημαίνει ταυτόχρονα για χιλιάδες ανθρώπους το τέλος της δικής τους ζωής- κυριολεκτικά και μεταφορικά.  Είναι ένα σύμβολο της ματαιότητας και της ματαίωσης. Οι άνθρωποι στην Αλμυρά Έρημο χάνονταν πριν καν πολεμήσουν. Ήταν στρατιώτες που δεν τους σκότωνε ο εχθρός αλλά οι ίδιες οι αποφάσεις των δικών τους στρατηγών. Είναι, ο συμβολισμός για τη  θάλασσα. Για όσους την διέσχισαν τότε προς τον δρόμο της φυγής, για όσους δεν πρόλαβαν και έγινε ο τάφος τους, για όσους μέχρι σήμερα παλεύουν να τη διασχίσουν προς ένα καλύτερο μέλλον.

Επί σκηνής βρίσκεται και ένας μουσικός, ο Γιάννης Ισμυρνιόγλου, ο οποίος έχει κάνει και μια πρωτότυπη σύνθεση. Μιλήστε μας για αυτό, καθώς και για τον τρόπο που δένει η μουσική με την παράσταση…

Nαταλία: Ο Γιάννης Ισμυρνιόγλου ήταν μαζί μας από το πρώτο στάδιο των προβών. Οι τρεις μας επηζαμε ο ένας τον άλλον τόσο στην έρευνα του δραματουργικού υλικού όσο και στο μουσικό υπέδαφος της παράστασης. Αυτό κατέστησε τον Γιάννη, που παίζει ζωντανά μουσική στην “Αλμυρή Έρημο”, έναν ερμηνευτή επί σκηνής που με τη μουσική του δημιουργεί έναν ιστό εύθραυστο, μια ανάσα για εμάς κάθε στιγμή που μας βυθίζει στην αφήγηση της ιστορίας, που μας μαλακώνει και μας σπαράζει την καρδιά. Σκηνική και μουσική σύνθεση είναι ένα και το αυτό. Ανασαίνει το ένα για να ανασάνει το άλλο.

Το σκηνικό είναι εμπνευσμένο από την δουλειά του μεγάλου Έλληνα εικαστικού Γιάννη Κουνέλη και έχεις τις ρίζες του στην ArtePovera. Γιατί κάνατε αυτή την επιλογή;

Σταύρια: Ο Γιάννης Κουνέλης έλεγε ότι χρησιμοποιώντας υλικά όπως το κάρβουνο και το σίδερο που έχουν ένα μακρύ παρελθόν, φτιάχνω τη στρατηγική μου ιδέα για το μέλλον, εξασφαλίζω στο μέλλον ένα παρελθόν. Έτσι κι εμείς δουλεύοντας το περιβάλλον μέσα στο οποίο θα αναπτυχθεί η παράσταση, θέλαμε να συνδέσουμε το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον. Οι εικαστικές δημιουργίες του Γιάννη Κουνέλη έγιναν πηγή έμπνευσης. Τα σακιά και το αλάτι που είναι η δική μας σύνθεση , δημιουργούν ένα περιβάλλον πρωτογενές , παρελθοντικό αλλά ταυτόχρονα οικείο, πραγματικό, παροντικό και μελλοντικό.

Η πρεμιέρα της παράστασης έγινε στο Ινστιτούτο Γκροτόφσκι της Πολωνίας. Πώς ήταν αυτή η -όχι συνηθισμένη- εμπειρία;

Ναταλία: Ήταν μεγάλη μας χαρά η παράστασή να κάνει πρεμιέρα στον ιστορικό χώρο Laboratorium του Γέρζι Γκροτόφσκι στο Βρότσλαβ της Πολωνίας.  Δε θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερη αρχή για το ταξίδι μας αυτό από έναν ζωντανό χώρο μνήμης και πράξης. Στην παράσταση ήταν και πολλοί Έλληνες, οι περισσότεροι πρόσφυγες του Εμφυλίου. Με το τέλος της παράστασης μας αφηγήθηκαν τον δικό τους δρόμο του ξενιτεμού. Φίλοι Πολωνοί μας είπανε πως κάνανε συνεχώς συνδέσεις με τον πόλεμο της Ουκρανίας. Οι συντελεστές της παράστασης λέμε συχνά πως η επέτειος των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική καταστροφή δεν είναι παρά η αφορμή, για να αφηγηθούμε μια ιστορία για τον πόλεμο και την προσφυγιά. Ταξιδεύοντας στην Πολωνία την παράστασή μας, ακούσαμε    ιστορίες ξεριζωμών όμοιες μα σε άλλη χρονική στιγμή… και σκέφτεσαι ως πότε το αιματοκύλισμα;..

Η παράστασή σας έχει ως βάση μια ιδιαίτερα σημαντική ιστορική περίοδο με αποκορύφωμα τη Μικρασιατική καταστροφή. Πόσο σημαντικό θεωρείτε να κατανοούμε και να «συνομιλούμε» με την ιστορία; Μπορεί η ιστορία να μας βοηθήσει να «προβλέψουμε» καλύτερα το μέλλον;

Σταύρια: Νομίζω η θέση μας σε αυτήν την ερώτηση αποκαλύπτεται από την σκηνική μας δράση, και την εικαστική σύνθεση. Είναι αναγκαίο να γνωρίζουμε Ιστορία, να συνομιλούμε μαζί της, να αποκαλύπτουμε τα τραύματα, να αναζητούμε την αλήθεια,  για να εξανθρωπιζόμαστε και να βλέπουμε πιο καθαρά τις συνέπειές της στο σήμερα.  Δυστυχώς, όμως,  νομίζω μας βοηθά μόνο να προβλέψουμε το μέλλον – που δεν είναι παρά μια επανάληψη του παρελθόντος- και όχι να το αλλάξουμε. Ήδη τα γεγονότα στην Ουκρανία αλλά και η έκρυθμη κατάσταση που επικρατεί  παγκοσμίως, φαίνεται να επιβεβαιώνει αυτή τη θλιβερή διαπίστωση.

Η «Αλμυρή Έρημος» παρουσιάζεται σε β’ κύκλο παραστάσεων στην Αθήνα. Ποια είναι τα σχέδιά σας για το μέλλον;

Ναταλία: H “Αλμυρή Έρημος” θα παρουσιάζεται μέχρι 8 Δεκεμβρίου κάθε Τετάρτη και Πέμπτη στο θέατρο Φούρνος, στη Μαυρομιχάλη, όπου και θα ολοκληρώσει τον Β΄κύκλο των παραστάσεών της. Η δυνατότητα συνέχισης της παράστασης μας ενδιαφέρει πολύ, οπότε και αναπτύσσονται πλάνα με τη νέα χρονιά.  Την ίδια στιγμή ως καλλιτέχνες συνεχίζουμε να ερευνούμε, να δημιουργούμε, να οραματιζόμαστε νέα υλικά που μας αφορούν και που ανανεώνουν την ίδια την καλλιτεχνική διαδικασία.