Είχα δει τις περισσότερες παραστάσεις της ομάδας ΝΑΜΑ στο θέατρο “Επί Κολωνώ” πριν φτάσουν εκεί οι αντιήρωες του βιβλίου μου “Απαρατήρητοι” (εκδ Πόλις). Λίγο πριν ξεσπάσει η πανδημία, είδα τη “Βασίλισσα της ομορφιάς” και καθηλώθηκα – πέρασαν αρκετές μέρες για να βγω από το σκοτεινό δωμάτιο που δηλητηριάζεται από την τοξικότητα της σχέσης μιας σαδιστικής μάνας και της καταπιεσμένης κόρης που διαλύεται μέσα στη μοναξιά, τον κοινωνικό αποκλεισμό, τη βία της καθημερινότητας και την αγριότητα των αναπαραστάσεων για την ψυχική ασθένεια.

Οταν μου είπε η Ελένη Σκότη (με πολλές διακρίσεις και sold out παραστάσεις πίσω της) ότι θέλει να στηρίξει τη διδασκαλία στο εργαστήριό της στα διηγήματά μου, απόρησα γιατί στα κείμενά μου δεν υπήρχε θεατρικότητα. Με τον καιρό κατάλαβα ότι αυτό που την ενδιέφερε ήταν να μπορέσει να κάνει στη σκηνή ορατούς αυτούς που συναντάμε καθημερινά χωρίς να τους βλέπουμε, συναλλασσόμαστε μαζί τους χωρίς να μαθαίνουμε το όνομά τους, διασταυρωνόμαστε χωρίς να επικοινωνούμε.

Το κίνητρό της δεν ήταν τόσο καλλιτεχνικό, όσο ηθικό – κι ας μην το αντιλαμβάνεται έτσι η ίδια. Ηθελε να κάνει κάτι για τον ντελιβερά, την ταμία στο σούπερ μάρκετ, τον θυρωρό, την οδοκαθαρίστρια, τον παρκαδόρο στο πλοίο, την τηλεφωνήτρια, τον τραυματιοφορέα και την ταξιθέτρια. Και αυτό που ξέρει να κάνει είναι θέατρο.

Ασχολούμαστε σχεδόν δυο χρόνια με αυτή την παράσταση. Η πανδημία ανέτρεψε τα μικρά και τα μεγάλα, ανέτρεψε και το δικό μας σχεδιασμό. Αλλαξαν τα κείμενα, η διανομή, οι ηθοποιοί, η προσέγγιση, η δυναμική της ομάδας. Υπήρξαν στιγμές που χάθηκε η πίστη στο εγχείρημα, άλλες που κουραστήκαμε, όμως ποτέ κανείς από όσους έμειναν μέχρι το τέλος δεν σταμάτησε να το εννοεί: Η παράσταση ανεβαίνει για να ακουστούν οι “κάτω”, είναι μια άσκηση ενσυναίσθησης για τους ηθοποιούς και για τους θεατές, ένας τρόπος να γίνει καλλιτεχνική δημιουργία η αναζήτηση της ανθρωπιάς.

Οι “Απαρατήρητοι” απευθύνονται σε μια δέσμη φωτός, σε ένα αόρατο μάτι κάπου ψηλά, στο βάθος της αίθουσας, που μέσα στην ουδετερότητά του τους  δίνει το χώρο να μιλήσουν για τη δουλειά τους, για τον εαυτό τους, για εμάς, όπως μας βλέπουν από τη δική τους θέση, και, τελικά, για την αθέατη όψη της ζωής τους.

Ξεκινούν από την ψυχρή περιγραφή της καθημερινότητάς τους και καταλήγουν σε ελεύθερους συνειρμούς που τους οδηγούν σε μια διεργασία αυτοπαρατήρησης μέσα από την οποία ξεγυμνώνονται. Η ταυτότητά τους δεν είναι πια η επαγγελματική τους ιδιότητα αλλά η γυναίκα και ο άντρας που κρύβεται κάτω από τα ρούχα της δουλειάς.

Η σκηνοθετική σύλληψη της Σκότη με συγκλόνισε. Αισθάνθηκε κάτι για τους “Απαρατήρητους” που εγώ δεν είχα συνειδητοποιήσει όταν έγραφα το βιβλίο. Έφερε μπροστά την ασυνείδητη πραγματικότητά τους και ανέδειξε το κομμάτι τους που είναι οικείο σε όλους μας, την ανάγκη να αγαπηθούν και να ακουστούν, τη φαντασίωση που μπορεί να γίνει λυτρωτική όταν το παρόν είναι ανελέητο.

Οι ηθοποιοί και οι ρόλοι

Η Κάτια Βλάχου υποδύεται την υπάλληλο στα διόδια. Χρειάστηκε κόπος για να εσωτερικεύσει ότι αυτή η γυναίκα είναι βαθιά ερωτική  και ότι ο καταπιεσμένος αισθησιασμός της ψάχνει διαρκώς εκβολή – τη μια είναι η απιστία, την άλλη ένα τραγούδι το χάραμα. Τη θυμάμαι να λέει κάποια στιγμή ότι “υπάρχει πολύς πόνος μέσα σ αυτό το ρόλο, όσο πιο μέσα μπαίνω, τόσο περισσότερη οδύνη βρίσκω”. Παρόλα αυτά καταφέρνει να κρατάει ισορροπία ανάμεσα στην ελαφρότητα και τον σπαραγμό παρατηρώντας τους οδηγούς που περνούν από μπροστά της και πιο πολύ τις περιποιημένες γυναίκες με παιδιά – η γυναίκα που υποδύεται δεν κατάφερε να κάνει.

Ο Σωτήρης Καραβάς είναι θυρωρός σε ένα κτίριο με γραφεία και πριν ήταν δάσκαλος σε ιδιωτικό σχολείο αλλά αναγκάστηκε να παραιτηθεί μετά από μια άγρια ιστορία. Ο ρόλος ξαναγράφτηκε στα μέτρα του γιατί ήταν από την αρχή τόσο καλός ερμηνευτικά που επιβλήθηκε με την προσωπικότητά του στο κείμενο. Εχουμε γελάσει με την Ελένη σε κάθε πρόβα τόσο πολύ όταν παίζει ο Σωτήρης, που μερικές φορές τα θυμόμαστε και γελάμε και εκτός θεάτρου. Ο ρόλος του, στη βάση του, είναι δραματικός. Γι αυτό και είναι υπέροχο που μας κάνει να γελάμε.

Η Κατερίνα Κασσάνδρα θα γινόταν τηλεφωνήτρια, αλλά κατέληξε οδοκαθαρίστρια, χωρίς η ίδια να έχει πιάσει ποτέ σκούπα μέχρι τότε. Εβγαινε στη γειτονιά της και σκούπιζε μέσα στη νύχτα για να μπορέσει να καταλάβει τη γυναίκα του ρόλου της και σιγά-σιγά άρχισε να φαίνεται στο σώμα της η κούραση, παρόλο που η ίδια είναι δρομέας και καλογυμνασμένη.

Νομίζω, τελικά, πως η Σκότη αποφάσισε να την δοκιμάσει σε έναν εντελώς κόντρα ρόλο για να την προκαλέσει να μάθει τα όριά της. Ηταν σκληρή η δοκιμασία για την Κατερίνα. Κάμφθηκε κάποια στιγμή αλλά συνέχισε. Δεν τα παρατάει, όπως δεν τα παράτησε και η οδοκαθαρίστρια όταν τη χώρισε ο άντρας της γιατί δεν άντεχε άλλο την εξάρτησή της από το αλκοόλ. Και όταν την είδε η κόρη της στο δρόμο και δεν της μίλησε γιατί ντρεπόταν για τη δουλειά που κάνει.

Η Μαρία Κάτσενου είναι η ταμίας στο σούπερ μάρκετ. Οταν έμαθα ότι είναι φιλόλογος σε σχολείο στην Ελευσίνα δεν μπορούσα να το πιστέψω. Νόμιζα ότι θα είναι πωλήτρια σε μαγαζί, κάτι τέτοιο τέλος πάντων, γιατί τόσο μέσα στο ρόλο ήταν.

Η ίδια έχει μιλήσει τόσες φορές πια με “συναδέλφισσες” που ξέρει περισσότερα από μένα για τις απαρατήρητες των σούπερ μάρκετ με τα περιποιημένα χέρια που περιμένουν πότε θα περάσει ένας ευγενικός καλοβαλμένος κύριος για να τις χαιρετήσει τρυφερά. Οταν παίζει υπάρχει μόνο αλήθεια στη σκηνή. Οι λέξεις βγαίνουν από μέσα της με τέτοια φυσικότητα, σαν να τις αναπνέει.

Ο Αλέξανδρος Μανωλίδης είναι παρκαδόρος σε πλοίο. Στην τσίτα συνέχεια. Φοβερό στρες για να μη στουκάρουν οι διάφοροι που πάνε να παρκάρουν με το κινητό στο χέρι. Φέρνει τέτοια ενέργεια όταν βγαίνει στη σκηνή που δεν έχω καταφέρει να τον χορτάσω μετά από τόσες πρόβες. Ισως οφείλεται στο ότι αυτοσχεδιάζει, οπότε κάθε φορά δίνει κάτι καινούργιο. Εχει τόση ερμηνευτική δύναμη που είναι σαν να σε αγγίζει, σαν να σε ταρακουνάει μάλλον, παρόλο που στέκεται μακριά σου. Σπουδαίο ταλέντο, μακάρι να μην επαναπαυτεί σ αυτό.

Ο Γιάννης Μαριάς είναι τραυματιοφορέας. Στην αρχή με εκνεύριζε με κάτι αντικαπιταλιστικά που έλεγε, πολύ θυμωμένος, τώρα τον θαυμάζω. Γιατί έμεινε σταθερός στην προσπάθεια, ενώ έρχονταν τα πάνω-κάτω και δυσκόλευαν τα πάντα στη ζωή του. Και γιατί όταν περιγράφει το βίωμά του στο θάλαμο με τα πτώματα, ανατριχιάζω, κάθε φορά που το λέει.

Ο Νώντας Μπαλμπούζης είναι ο ντελιβεράς. Εντάξει, του έτυχε ο πιο αβανταδόρικος ρόλος.  Είναι και ωραίος, ε, δεν χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να κάνει εντύπωση. Εκανε όμως. Πρώτα-πρώτα γιατί η Σκότη δεν κοροϊδεύεται με μανιέρες και έπειτα γιατί ο ίδιος δεν ήθελε να βολευτεί στην ευκολία. Πήρε τον δύσκολο δρόμο. Καλό για τον ίδιο και για την παράσταση.

Η Κωνσταντίνα Σκανδάλη είναι η τηλεφωνήτρια και μπήκε τελευταία στην ομάδα. Μου έκανε εντύπωση στις αρχικές συζητήσεις μας πόσο έψαχνε τις αποχρώσεις του κειμένου, πόσο σκληρά δούλευε για να εμβαθύνει στο ρόλο. Λέει πως δεν έχει καμία σχέση με την κοπέλα που υποδύεται και παρόλα αυτά δύσκολα μπορείς να απομακρύνεις τα μάτια σου από πάνω της. Σου ασκεί μια παράξενη έλξη με τη φωνή της, με την κίνησή της, με το βλέμμα της. Κάποιες στιγμές σαν να προσπαθεί να σαγηνεύσει το “μάτι”. Και άλλες σαν να κοιτάει τον καθρέφτη της και να μην τη αρέσει αυτό που βλέπει. Μας παίρνει τηλέφωνο για να μας πουλήσει πάροχο ενέργειας, είναι  influencer στο instagram και ξέρει ότι θα τη διώξουν όταν καταλάβουν ότι είναι έγκυος, αλλά δεν τη νοιάζει, γιατί κάπως θα τα βγάλει πέρα.

Η Μαρία Χαριτοπούλου είναι ταξιθέτρια. Βρίσκεται στη σκηνή σε όλη τη διάρκεια του έργου, καθοδηγώντας τους άλλους “Απαρατήρητους” – πού θα καθίσουν και πού θα κοιτάξουν. Βγαίνει πρώτη στη σκηνή και αυτό είναι ανακουφιστικό για όλους μας γιατί είναι έμπειρη και επιβάλλεται στην θεατρική αίθουσα με το πρώτο της βλέμμα και τις πρώτες της λέξεις. Της αλλάξαμε το κείμενο πολλές φορές και την ταλαιπωρήσαμε. Η Σκότη άλλαξε και τις σκηνοθετικές οδηγίες της, οπότε ταλαιπωρήθηκε ακόμη περισσότερο. Άντεξε όμως. Είναι όμορφη και φαίνεται ακόμη πιο όμορφη όταν παίζει γιατί είναι απίστευτα εκφραστική. Μιλάει όλο της το σώμα και όλο της το πρόσωπο.