«Η τέχνη σήμερα τάσσεται συντριπτικά υπέρ των λαών κι όχι των εξουσιών» λέει στο tvxs.gr o Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, ο οποίος έχει σταθερά στραμμένο το βλέμμα σε κείμενα πολιτικά με όχημα τα οποία συνδιαλέγεται και την εποχή του και με το κοινό.

«Επέλεξα το συγκεκριμένο έργο ανάμεσα σε άλλα που γράφτηκαν με αφορμή το προσφυγικό δράμα, χάρη στη γραφή του αλλά και σε μια αχτίδα φωτός που το διαπερνά» εξηγεί. Πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο έργο που θέτει ταυτόχρονα ερωτήματα για την προσωπική στάση και για τη συλλογική δράση. Φέρνει τον θεατή αντιμέτωπο  με την θεσμική βαρβαρότητα την οποία επιβάλλει το σύστημα προκειμένου να επιβιώσει ο άνθρωπος, όπως σωστά υπογραμμίζει ο σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Ελληνικού Φεστιβάλ, και την ίδια ώρα προσπαθεί να κρατήσει τη φλόγα της ανθρωπιάς αναμμένη. 

Ο Άντερς Λουστγκάρτεν είναι βραβευμένος Βρετανός θεατρικός συγγραφέας. Η Λαμπεντούζα γράφτηκε το 2015 ύστερα από παραγγελία του Θεάτρου Σόχο του Λονδίνου. Το έργο ανέβηκε την περασμένη Παρασκευή στο Θέατρο του Νέου Κόσμου όπου θα παίζεται έως τις 9 Απριλίου. 

Τελευταία έχουν γραφτεί αρκετά έργα με αφορμή το προσφυγικό δράμα. Τι είναι αυτό που σας έκανε να επιλέξετε το έργο του Άντερς Λουστγκάρτεν;

Ο τρόπος γραφής του έργου, όπου συμπλέκονται οι παράλληλες ιστορίες του Στέφανο από τη Λαμπεντούζα, που η δουλειά του είναι να περισυλλέγει μετανάστες από τα νερά της Μεσογείου, και της Ντενίζ από τη Μεγάλη Βρετανία, που είναι μια κινεζοεγγλέζα φοιτήτρια, η οποία πληρώνει τα δίδακτρά της στο πανεπιστήμιο γυρίζοντας πόρτα πόρτα για να μαζεύει δόσεις δανείων για λογαριασμό εισπρακτικής εταιρείας. Άνθρωποι που αναγκάζονται από το σύστημα να συμμετέχουν σ’ αυτή τη θεσμική βαρβαρότητα για να βγάλουν το ψωμί τους, προσπαθώντας να μην εμπλέκονται συναισθηματικά, και που το έργο τους θέλει να ανοίγονται τελικά στους ανθρώπους, “νικημένοι” από την καλοσύνη των ξένων.  Ο Λουστγκάρτεν βρίσκει μια χαραμάδα για να περάσει λίγο φως μέσα σ’ αυτό το ζόφο, το κάνει με όρους θεατρικούς, και ένιωσα πως ένα τέτοιο έργο χρειαζόμουν στην παρούσα στιγμή. Και φαντάζομαι όχι μόνον εγώ.

Με ποιον τρόπο προσεγγίζει το προσφυγικό;

Απ’ όλη την αφήγηση του Στέφανο ξεπηδούν αβίαστα μια σειρά ερωτήματα: Οι πρόσφυγες δεν πρόκειται να σταματήσουν να δραπετεύουν από τον τόπο τους, από τους πολέμους, ακόμα και μπροστά στο ενδεχόμενο να πνιγούν προσπαθώντας να φτάσουν στην Ευρώπη, σε ασφαλείς, υποτίθεται, χώρες. Τι κάνουμε λοιπόν εμείς γι’ αυτό; Τι κάνουν εκείνοι που έχουν τη δύναμη; Και ποιος είναι ο δρόμος για να ξεφύγει ο άνθρωπος από την απάθεια, να δώσει ξανά νόημα στη ζωή του; Κανένας άλλος από το να βρίσκεται σταθερά ταγμένος στο πλευρό των αδύναμων, με πίστη στη συλλογική δράση. 

Το έργο είναι επίσης ένα σχόλιο πάνω στον ρατσισμό;

Πιο ευθύ είναι το σχόλιο στην αφήγηση της μιγάδας φοιτήτριας, που θυμάται στιγμές από τη μαθητική της ζωή, αλλά και από τις καθημερινές επαγγελματικές συναλλαγές της. Η Ντενίζ εισπράττει διακρίσεις, βία, και για το φύλο και για τη φυλή της, νιώθει ξένο σώμα στην αγγλική κοινωνία (παρότι Αγγλίδα πολίτης) και ονειρεύεται να φύγει μακριά, να ρίξει μαύρη πέτρα πίσω της. Ένα σχόλιο για το ρατσισμό σε μια χώρα του ευρωπαϊκού Βορρά. Στη Λαμπεντούζα πάλι, στο νοτιότατο άκρο της Ευρώπης, δεν έχει χαθεί εντελώς η ανθρωπιά, όπως φαίνεται μέσα από την αφήγηση του Στέφανο. Οι κάτοικοι εδώ μπορεί να βαρυγκωμούν για τους ξένους που ξεβράζονται ζωντανοί ή πνιγμένοι στις ακτές του νησιού, κάποιοι βιοπορίζονται δουλεύοντας για τις μη κυβερνητικές οργανώσεις που ασχολούνται με τους πρόσφυγες, αλλά καθαυτό ρατσιστικές συμπεριφορές δεν υπάρχουν. Άλλο μια πρώην αποικιοκρατική χώρα, μια αυτοκρατορία, κι άλλο ένα νησί του ευρωπαϊκού Νότου, σε απόσταση αναπνοής από τις χώρες που καταστρέφονται.

Έχουν χαθεί χιλιάδες ζωές στα νερά της Μεσογείου. Στα δελτία πλέον ακούμε νούμερα ενώ οι εικόνες αρκετούς έχουν πάψει να τους σοκάρουν. Πως μπορεί να λειτουργήσει η τέχνη;

Από μόνη της βέβαια η τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, γνωστό αυτό. Μπορεί όμως να επηρεάσει τις συνειδήσεις των ανθρώπων, κι αυτό δεν είναι αμελητέο. Η τέχνη είναι ένας μεγεθυντικός φακός πάνω στον άνθρωπο, στην οδύσσεια της ανθρώπινης ζωής. Ειδικότερα το θέατρο αφηγείται ανέκαθεν ανθρώπινες ιστορίες, εδώ το προσφυγικό ξεκολλάει από την αφηρημένη πολιτική διάσταση για να πάρει σάρκα και οστά, ανάσα ήχο και ζεστασιά. Υπάρχει μια πραγματικότητα στους πρόσφυγες, ίδια με τη δική μας πραγματικότητα: έχουν κι αυτοί πρόσωπα, ονόματα, αγαπάνε, πονάνε, ερωτεύονται, παίζουν, μιλάνε στο κινητό με τη μάνα τους στην άλλη άκρη του κόσμου. Προσπαθούν να κρατήσουν αξιοπρέπεια, έχουν φόβους, έχουν όνειρα.., Ως προς την τέχνη λοιπόν: Όταν θα έχουμε πλήρη εικόνα της καλλιτεχνικής παραγωγής αυτής της περιόδου της ιστορίας, θα διαπιστώσουμε, είμαι βέβαιος, ότι η λογοτεχνία, ο κινηματογράφος, το θέατρο κλπ. τάχθηκαν συντριπτικά με το δίκιο των λαών και όχι με τη στάση των ισχυρών. Άλλο το αποτύπωμα της τέχνης κι άλλο της πολιτικής. Κι αυτή την αλήθεια κανείς δεν μπορεί να τη σβήσει.

Σε μια Ευρώπη στην οποία οι ισχυρές χώρες θωρακίζονται για να μην εισπράξουν τον τραγικό απολογισμό γα τον οποίο έχουν ευθύνη, τι μπορεί να κάνει ο καθένας από μας ώστε να ευαισθητοποιήσει και να πιέσει;

Να μην το βάλει κάτω. Να διατηρήσει την πίστη στα ηθικά του αιτήματα. Καμιά δύναμη δεν είναι ανίκητη, κι ό,τι έχει κατακτηθεί έχει κατακτηθεί με αγώνα.