Ο ιδιόρρυθμος κόσμος του σπουδαίου Ρόι Άντερσον γεννιέται εκεί όπου η τραγωδία συναντά την κωμωδία. Σαρκαστικός, σουρεαλιστής, οπαδός του στοιχείου του παραλόγου, ο Σουηδός σκηνοθέτης χτίζει ένα κινηματογραφικό σύμπαν παράξενο αλλά τόσο γοητευτικό, σήμα κατατεθέν σε όλη την πορεία του.

Ο Ρόι Άντερσον (Roy Andersson) γεννήθηκε στις 31 Μαρτίου του 1943 στο Γκέτεμποργκ της Σουηδίας. Το 1969 αποφοίτησε από τη Σουηδική Σχολή Κινηματογράφου και η πρώτη του ταινία, με τίτλο «Σουηδική Ερωτική Ιστορία», κέρδισε τέσσερα βραβεία στο Φεστιβάλ Βερολίνου το 1970. Το «Γκίλιαπ», η δεύτερη ταινία του, παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ των Καννών, στο τμήμα «Δεκαπενθήμερο των Σκηνοθετών», το 1976.

Το 1981 ο Ρόι Άντερσον ίδρυσε το Studio 24 στη Στοκχόλμη, προκειμένου να σχεδιάζει την παραγωγή και να γυρίζει ανεξάρτητος πλέον τις ταινίες του. Τότε ήταν που ανέπτυξε και το μοναδικό του κινηματογραφικό ύφος. Μετά το «Κάτι Συνέβη» και το «Ο Κόσμος της Δόξας», δύο μικρού μήκους ταινίες που κέρδισαν βραβεία σε Φεστιβάλ όπως αυτό του Κλερμόν-Φεράν, ο Σουηδός δημιουργός γύρισε το υπέροχο φιλμ «Τραγούδια απ’ τον Δεύτερο Όροφο». Φιλμ που κέρδισε το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ των Καννών το 2000.

«Όλα αυτά είναι σαν πίνακες που εστιάζουν βαθιά. Στην αρχή της καριέρας μας, ήταν αδύνατο για εμένα να εστιάσω και να επικεντρωθώ στα πρόσωπα, αλλά αναλώνουν στην ομίχλη που υπήρχε στο προσκήνιο. Τώρα, είναι απίθανο για εμένα να κάνω μια σκηνή χωρίς να εστιάσω βαθιά, γεγονός που απαιτεί περισσότερο χρόνο και χρήμα. Κι αυτός είναι ο λόγος που προτιμώ να δουλεύω σε στούντιο. Όπως έλεγε ο Ματίς, δεν είναι όλα αναγκαία για τις εικόνες. Οι εικόνες μου καθορίζονται από το σήμερα και επιδιώκω να είναι παγκόσμιες και διαχρονικές. Για να επιτύχω αυτήν την καθολικότητα των εικόνων, προτιμώ να επικεντρωθώ στο χρώμα του δέρματος των ηθοποιών παρά στα ρούχα τους. Δεν θα επιστρέψω ποτέ στον ρεαλισμό.» – Ρόι Άντερσον

Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι το φιλμ «Τραγούδια απ’ τον Δεύτερο Όροφο», ήταν το πρώτο μέρος της Τριλογίας των Ζωντανών. Ακολουθήθηκε το «Εσείς, οι Ζωντανοί» το 2007, που επίσης προβλήθηκε στις Κάννες. Οι ταινίες αυτές εδραίωσαν το προσωπικό του στυλ, που διακρίνεται από στατικά πλάνα και επιμελώς κατασκευασμένα ταμπλώ βιβάν, στοιχεία κωμωδίας του παραλόγου, όπως κι από έναν ουσιώδη ουμανισμό. Το 2009, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης τίμησε τον Άντερσον με μία έκθεση όπου παρουσιάστηκε όχι μόνο σύσσωμο το κινηματογραφικό του έργο, αλλά και ορισμένα από τα διαφημιστικά του σποτ.

«Πως ξοδεύουμε το χρόνο μας στη Γη; Δείχνω παραδείγματα ανθρώπινης συμπεριφοράς και ελπίζω το αποτέλεσμα να είναι χιουμοριστικό. Όμως οι εξιστορήσεις μου είναι το ίδιο λυπηρές, γιατί η ίδια η ζωή είναι το ίδιο τραγική διότι όλοι θα πεθάνουμε μια μέρα. Προς το τέλος της ζωής μας μπορεί να συνειδητοποιήσουμε τα λάθη μας. Το φιλμ δεν θέλει να κάνει τους θεατές να νιώθουν ένοχοι, απλά τους προσκαλεί να αναρωτηθούν πως θα περάσουμε τον προσωπικό μας χρόνο. Το φιλμ μου «Τραγούδια Από τον Δεύτερο Όροφο», επιχειρηματολογούσε πάνω σ’ ένα σοβαρό θέμα: την ιστορική και συλλογική ενοχή. Αυτή η ταινία μου «Εσείς, οι Ζωντανοί», διαπραγματεύεται πιο απτά ερωτήματα όπως: πως συμπεριφερόμαστε στους άλλους. Η ταινία διαθέτει 50 αλλόκοτες σκηνές με χαρακτήρες που επαναλαμβάνονται συχνά σε μπουρλέσκ καταστάσεις. Το φιλμ αποτελεί μια φάρσα για την ανθρώπινη κατάσταση. Το χιούμορ μας σώζει από την πολυπλοκότητα της ζωής.» – Ρόι Άντερσον

Το φιλμ «Ένα Περιστέρι Έκατσε Σε Ένα Κλαδί», αποτέλεσε την πέμπτη μεγάλου μήκους ταινία του δημιουργού και είναι ουσιαστικά το τρίτο κομμάτι της τριλογίας, που ολοκληρώνεται μετά από δεκαπέντε χρόνια. Στην Ελλάδα είχαμε την ευκαιρία να το απολαύσουμε στο πλαίσιο του 55ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης – όντας η Ταινία Λήξης του Φεστιβάλ – το οποίο επίσης παρουσίασε ένα συνολικό αφιέρωμα στην ιδιαίτερα σημαντική φιλμογραφία του Σουηδού καλλιτέχνη.

Το 2019, κυκλοφόρησε η ταινία του Ρόι Άντερσον, «Η Ομορφιά Της Ύπαρξης» (About Endlessness / Om det oändliga), η οποία πραγματοποίησε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Βενετίας, όπου και τιμήθηκε με το Βραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας.

«Μ’ενδιαφέρουν απόλυτα οι σκηνές που διαθέτουν αυστηρή λιτότητα, κινηματογραφημένες σε γενικό πλάνο, από μια μοναδική γωνία λήψης και μια λήψη. Το να κινηματογραφήσεις σε γενικό πλάνο απαιτεί ένα υψηλό επίπεδο ωριμότητας για τον σκηνοθέτη. Δουλεύοντας κατ’ αυτό τον τρόπο, μου επιτρέπεται να εντοπίσω τους χαρακτήρες στον «κόσμο που κατοικούν» και σε ότι τους περιβάλει, δίχως να τους ισοπεδώσω. Δεν κάνω ποτέ close-ups, διότι καταλαβαίνω περισσότερα για τους ανθρώπους παρακολουθώντας τους. Μ’ αρέσει να χαρτογραφώ το ζωτικό χώρο τους και το περιβάλλον που επέλεξαν να έχουν.» – Ρόι Άντερσον

Τραγούδια από τον Δεύτερο Όροφο / Songs from the Second Floor
Σκηνοθεσία – Σενάριο: Ρόι Άντερσον
Πρωταγωνιστούν: Lars Nordh, Stefan Larsson, Bengt C. W. Carlsson
Μουσική: Benny Andersson
Διεύθυνση Φωτογραφίας: Istvan Borbas, Jesper Klevenas, Robert Komarek
Έτος Παραγωγής: 2000
Χώρα Παραγωγής: Σουηδία, Γαλλία, Γερμανία, Δανία
Φορμά: Έγχρωμη
Διάρκεια: 98 λεπτά

Ένα βραδάκι, εκτυλίσσονται μια σειρά από παράξενα γεγονότα που καμιά προφανής λογική δεν τα συνδέει. Ένας ταμίας απολύεται ως υπεράριθμος, ένας μετανάστης πέφτει θύμα βίαιης επίθεσης, ένας επαγγελματίας μάγος βγαίνει στη σκηνή και το πρόγραμμά του εξελίσσεται εντελώς λάθος. Ένας άνθρωπος ξεχωρίζει σ’ αυτήν την πινακοθήκη χαρακτήρων, είναι ο Καρλ και το πρόσωπό του είναι μουτζουρωμένο με στάχτη. Μόλις έβαλε φωτιά στο μαγαζί επίπλων του για να εισπράξει την αποζημίωση από την ασφάλεια. Κανείς δεν θα κλείσει μάτι αυτή τη νύχτα.

Ο Ρόι Άντερσον πραγματοποιεί μία ταινία αποκάλυψης και καταγγελίας για το πώς, μία γενιά, θυσιάζεται στο βωμό των αποφάσεων των πολιτικών, ενώ παράλληλα προσθέτει μία γενναία δόση μαύρου χιούμορ. Μεγάλο Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής, στο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ των Καννών του 2000.

Εσείς οι Ζωντανοί / You, the Living
Σκηνοθεσία – Σενάριο: Ρόι Άντερσον
Πρωταγωνιστούν: Τζέσικα Λούνμπεργκ, Ελισαμπέτ Χελάντερ, Μπιόρν Ένγκλουντ, Λέιφ Λάρσον, Όλι Όλσον
Μοντάζ: Άνα Μάρτα Βάερν
Μουσική: Ρόμπερτ Χέφτερ
Διεύθυνση Φωτογραφίας: Γκούσταβ Ντάνιελσον
Έτος Παραγωγής: 2007
Χώρα Παραγωγής: Σουηδία, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Νορβηγία
Φορμά: Έγχρωμη
Διάρκεια: 94 λεπτά

Το φιλμ «Εσείς οι Ζωντανοί» αναφέρεται στην ανθρώπινη ύπαρξη. Αφορά το μεγαλείο και την αθλιότητά της, την χαρά και την λύπη της, την αυτοπεποίθηση και τις αγωνίες της. Μια ύπαρξη για την οποία θέλουμε να γελάσουμε ή να κλάψουμε. Η ταινία είναι απλά μια τραγική κωμωδία ή μια κωμική τραγωδία για εμάς τους ιδίους.

«Σε μια παλιά ισλανδική ποιητική συλλογή που ονομάζεται «The Poetic Edda» ενυπάρχει μια χαρακτηριστική παροιμία που λέει: «Ο άνθρωπος είναι ανθρώπου τέρψη». Συμφωνώ με αυτή την ιδέα, ότι δηλαδή ο άνθρωπος δεν είναι μόνος πάνω στη γη, αλλά εξαρτάται από άλλους. Παρ’όλα αυτά εάν ο άνθρωπος δίνει χαρά σε άλλους, επίσης γίνεται υπεύθυνος για τα δικά του προβλήματα και βάσανα. Αυτό είναι εξίσου σημαντικό και για τις σπουδαίες στιγμές της ιστορίας, όπως και για τις ασήμαντες της καθημερινότητας. Ο άνθρωπος σαγηνεύεται από τον εαυτό του: έτσι μεταφράζω αυτό το μεστό κομμάτι χιλίων χρόνων σοφίας και το προσαρμόζω ως τέχνασμα στη ταινία. Η ταινία απαρτίζεται από μια σειρά ταμπλό, που απεικονίζουν την ανθρώπινη κατάσταση. Οι χαρακτήρες εκπροσωπούν την πολύπλευρη πραγματικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Αντιμετωπίζουν μεγάλα και μικρά προβλήματα, που κυμαίνονται από καθημερινά ζητήματα επιβίωσης, μέχρι μεγάλα φιλοσοφικά ερωτήματα. Ελπίζω ότι το «Εσείς οι Ζωντανοί» θα δώσει στο κοινό την εντύπωση, πως παρακολουθεί στιγμές της δικής του ύπαρξης. Η μελέτη μου πάνω στην γοητεία του ανθρώπου από τον άνθρωπο ρίχνει φως στο φιλοσοφικό υπόστρωμα της ταινίας μου. Το συμβατικό σινεμά συχνά αγνοεί αυτές τις αξίες και πριμοδοτεί την απλή αφήγηση μιας ιστορίας, που είναι συνυφασμένη με την συμβατική δραματουργία. Πρόθεσή μου δεν είναι να καταδικάσω αυτού του είδους το Σινεμά, αντίθετα θα ήθελα να εξελιχθεί η κινηματογραφική γλώσσα, έτσι ώστε να γίνει λιγότερο προβλέψιμη. Η ταινία μου σπάει την κλασσική αφηγηματική δομή, με σκοπό να αναπτύξει ένα μωσαϊκό πεπρωμένων.» – Ρόι Άντερσον

Ένα Περιστέρι Έκατσε σε ένα Κλαδί Συλλογιζόμενο την Ύπαρξή του / A Pigeon Sat on a Branch Reflecting on Existence
Σκηνοθεσία – Σενάριο: Ρόι Άντερσον
Πρωταγωνιστούν: Holger Andersson, Nils Westblom, Charlotta Larsson
Φωτογραφία: Ιστβαν Μπόρμπας, Γκεργκέλι Πάλος
Μοντάζ: Αλεξάντρα Στράους
Έτος Παραγωγής: 2014
Χώρα Παραγωγής: Σουηδία, Γαλλία, Γερμανία, Δανία
Φορμά: Έγχρωμη
Διάρκεια: 100 λεπτά

Σαν τους σύγχρονους Δον Κιχώτη και Σάντσο Πάντσα, ο Σαμ (Νιλς Γουέστμπλομ) και ο Τζόναθαν (Χόλγκερ Άντερσον), είναι δύο πλανόδιοι πωλητές οι οποίοι εμπορεύονται ασυνήθιστα «παιχνίδια» και μας μεταφέρουν σε μια καλειδοσκοπική περιπλάνηση στο ανθρώπινο πεπρωμένο. Το φιλμ είναι ένα ταξίδι που μας δείχνει την ομορφιά των απλών αλλά συγχρόνως μοναδικών στιγμών, την μικρότητα, το χιούμορ, αλλά και την τραγωδία που κατοικούν μέσα μας και αποτελούν όλα αυτά μαζί το μοναδικό μεγαλείο της ζωής, αλλά παράλληλα και την απόλυτη αδυναμία της ανθρωπότητας.

Εφτά χρόνια μετά την ταινία του «Εσείς οι Ζωντανοί», ο σπουδαίος σκηνοθέτης Ρόι Άντερσον, επιστρέφει με το νέο του φιλμ: «Ένα Περιστέρι Έκατσε Σε Ένα Κλαδί Συλλογιζόμενο την Ύπαρξή του». Ο Σουηδός δημιουργός ολοκληρώνει με τον τρόπο αυτό την «Τριλογία των Ζωντανών», χαρίζοντας μας παράλληλα ένα ακόμη υπέροχο κομψοτέχνημα το οποίο κέρδισε τον Χρυσό Λέοντα (Leone d’Oro) στο 71ο Διεθνές Φεστιβάλ της Βενετίας. Το φιλμ είναι ένα ταξίδι που μας δείχνει την ομορφιά των απλών αλλά συγχρόνως μοναδικών στιγμών, την μικρότητα, το χιούμορ, αλλά και την τραγωδία που κατοικούν μέσα μας και αποτελούν όλα αυτά μαζί το μοναδικό μεγαλείο της ζωής, αλλά παράλληλα και την απόλυτη αδυναμία της ανθρωπότητας.

«Είναι εκπληκτικό το γεγονός πόσο μοιάζουμε μεταξύ μας, από τότε που ο άνθρωπος υπάρχει. Έχουμε βασικά πράγματα κοινά που αισθανόμαστε, όπως ο φόβος, ο σεβασμός, η χαρά και η λύπη. Μερικές φορές, σκεφτόμαστε διαφορετικά, όμως στα έγκατα της ψυχής μας είμαστε κοντά ο ένας με τον άλλον. Ακόμη και σε ένα μικρό αφρικανικό χωριό, οι κάτοικοι σκέφτονται τα ίδια πράγματα με τον υπόλοιπο κόσμο – πως να επιβιώσουν, να είναι χαρούμενοι, τι να φάνε, τι να πιούνε και να κάνουν παιδιά.» – Ρόι Άντερσον

Η Ομορφιά Της Ύπαρξης / About Endlessness
Σκηνοθεσία – Σενάριο: Ρόι Αντερσον
Πρωταγωνιστούν: Μπενκτ Μπέργιους, Ανγια Μπρομς, Μαρί Μπούρμαν, Αμάντα Ντέιβις
Μουσική: Γκέργκελι Πάλος
Έτος Παραγωγής: 2019
Χώρα Παραγωγής: Σουηδία, Νορβηγία, Γερμανία
Φορμά: Έγχρωμη
Διάρκεια: 73 λεπτά

«Αντίκρισα έναν άνθρωπο που είχε χάσει τον δρόμο του, αντίκρισα έναν άνθρωπο που εκλιπαρούσε για τη ζωή του». Λόγια που θα μπορούσαν να φορεθούν σε οποιαδήποτε από τις μοναχικές καρδιές και χαμένες ψυχές που παρελαύνουν μπροστά μας, σαν εκθέματα σε μουσείο με ανθρώπινα παράδοξα. Μια διαβολικά πνευματώδης ανορθόδοξη κωμωδία, η οποία εξυψώνει το μονότονο και προσδίδει βάθος στο κενό, προσφέροντας ένα θλιμμένο αλλά τρυφερό αντίδοτο στην αποξένωση και τη σύγχυση. Μια πομπή από βινιέτες που τρεμοπαίζουν, σε καφέ, μπαρ, σταθμούς τρένων, διαμερίσματα και γραφεία, διάστικτες με χλωμές σημαδούρες που αποζητούν ένα βλέμμα παρηγοριάς και κατανόησης.

Ο Σουηδός δεξιοτέχνης του σουρεαλισμού, Ρόι Άντερσον, ο οποίος μας έχει χαρίσει εξαιρετικές ταινίες, όπως το «Ένα Περιστέρι Έκατσε Σε Ένα Κλαδί Συλλογιζόμενο την Ύπαρξή του» και τα «Τραγούδια απ’ τον Δεύτερο Όροφο», κέρδισε με τη νέα του δημιουργία, «Η Ομορφιά Της Ύπαρξης», το Βραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Βενετίας το 2019 και επιχειρεί για άλλη μια φορά να μιλήσει για τα μυστήρια της ανθρώπινης ύπαρξης, πάντα με το χαρακτηριστικό στυλ στο οποίο μας έχει συνηθίσει.

Ένας στοχασμός πάνω στην ανθρώπινη ζωή, σε όλη της την ομορφιά και τη σκληρότητα, το μεγαλείο της αλλά και τα κλισέ της. Περιπλανιόμαστε, μέσα σε μια ονειρική ατμόσφαιρα, με οδηγό έναν αφηγητή που θυμίζει τη Σεχραζάτ από τις «Χίλιες και Μία Νύχτες». Ασήμαντες στιγμές παίρνουν τη σημασία που κανονικά αρμόζει σε ιστορικά γεγονότα: ένα ζευγάρι ίπταται πάνω από την Κολωνία εν καιρώ πολέμου. Στον δρόμο προς ένα πάρτι γενεθλίων, ένας πατέρας σταματά μέσα στη βροχή για να δέσει τα κορδόνια της κόρης του. Έφηβα κορίτσια χορεύουν έξω από ένα καφέ. Ένας ηττημένος στρατός κατευθύνεται προς ένα στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου. Ένας συνδυασμός ωδής και θρήνου, ο Ροι Αντερσον παρουσιάζει ένα καλειδοσκόπιο όλων όσων είναι παντοτινά ανθρώπινα, μια ατελείωτη ιστορία της ευάλωτης φύσης της ύπαρξης, στο καινούργιο του, κινηματογραφικό ποίημα.