Τι είναι το φιλμ νουάρ; Το 1945, ο Τομ Νιλ και η Αν Σάβατζ, πρωταγωνιστούν στην «Παράκαμψη του Έντγκαρ Τζ. Ούλμερ. Μία ταινία σημείο αναφοράς στο κινηματογραφικό είδος, η οποία επηρέασε σκηνοθέτες όπως ο Αντρέι Ζουλάφσκι και ο Μάρτιν Σκορσέζε. Διατίθεται δωρεάν στο διαδίκτυο και είναι μία καλή ευκαιρία να την ξαναθυμηθούμε.

Ο Αλ είναι ένας άνεργος και άφραγκος πιανίστας, ο οποίος προσπαθεί να φτάσει, κάνοντας ωτοστόπ, στο Λος Άντζελες για να συναντηθεί με την κοπέλα του, που έχει πάει εκεί προσπαθώντας να κάνει καριέρα στο Χόλιγουντ. Ο Χάσκελ που τον παίρνει στο αυτοκίνητό του, του διηγείται μία ιστορία για το πως μια κοπέλα που κι αυτή έκανε ωτοστόπ και που την είχε πάρει την προηγούμενη μέρα, του επιτέθηκε βίαια, όταν προσπάθησε να την φλερτάρει.

Κάποια στιγμή ο Αλ παίρνει το τιμόνι για να ξεκουράσει τον οδηγό, αλλά όταν προσπαθεί να τον ξυπνήσει, αντιλαμβάνεται ότι εκείνος είναι νεκρός από καρδιακή συγκοπή. Εντελώς τρομοκρατημένος από το αναπάντεχο γεγονός και φοβισμένος για τις πιθανές συνέπειες, ξεφορτώνεται το πτώμα, οικειοποιείται την ταυτότητα και τα υπάρχοντα του νεκρού και συνεχίζει το ταξίδι του.

Σ’ ένα μοτέλ συναντά τη Βέρα, η οποία είναι η κοπέλα για την οποία του είχε μιλήσει ο Χάσκελ. Όταν κι αυτή πεθαίνει, από δική του αμέλεια, ο Αλ τρέπεται σε μια φυγή χωρίς προορισμό και χωρίς καν να γνωρίζει από τι και από ποιον προσπαθεί να ξεφύγει, καθώς η ζωή του παίρνει πλέον μία απρόβλεπτη, όσο και μοιραία τροπή, δηλαδή μια «Παράκαμψη»…

Η γεωγραφία των κάδρων, οι λήψεις, τα ρακόρ στο μοντάζ, η ένθεση των δραματουργικών εξελίξεων αναδεικνύουν το τέλος της ψευδαίσθησης, στην «Παράκαμψη» (Μοιραία Συνάντηση) του Έντγκαρ Τζ. Ούλμερ. Όλη η ταινία ιδωμένη ως εφιαλτικό όνειρο, όπου κάποιος τρέχει προς τα πίσω και απομακρύνεται από τον προορισμό του.

Αυτό το φιλμάρισμα του εφιαλτικού ονείρου με εξπρεσιονιστικούς όρους είναι για τον Ούλμερ ένα στοίχημα. Να δώσει μέσα από μια ομιχλώδη διάσταση την αδυναμία του ανθρώπου, να ολοκληρωθεί. Μόνη διέξοδος η αίσθηση της ξεκούρασης μέσω της απώλειας. Μόνη ανακούφιση η σύλληψη, η πιθανότητά της ή η παντοτινή αποπροσωποποίηση.

Μία εξαιρετική δημιουργία χαμένη για δεκαετίες, σήμερα έχει περάσει στον χώρο των cult-movies. Το φιλμ επηρέασε καθοριστικά το παραισθητικό κινηματογραφικό ύφος του Αντρέι Ζουλάφσκι, ενώ θεωρείται και ως η βασική επιρροή για το έργο, «Μετά τα Μεσάνυχτα» του Μάρτιν Σκορσέζε.

Τι είναι το Φιλμ Νουάρ;

Φιλμ Νουάρ είναι κινηματογραφικός όρος που χρησιμοποιείται κυρίως για να ορίσει ένα συγκεκριμένο στυλ σε αστυνομικές ταινίες του Χόλιγουντ που δίνουν έμφαση στον κυνισμό των χαρακτήρων και τα συναισθηματικά – ερωτικά τους κίνητρα. Η κλασική περίοδος του φιλμ νουάρ στις Ηνωμένες Πολιτείες κυρίως, εκτείνεται από τις αρχές της δεκαετίας του ’40 μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’50. Οι ταινίες αυτής της εποχής χαρακτηρίζονται από χαμηλό φωτισμό και έντονες ασπρόμαυρες αντιθέσεις, επηρεασμένες έντονα από τον γερμανικό εξπρεσιονισμό. Επίσης, πληθώρα ιστοριών και συμπεριφορών χαρακτήρων προέρχονται από τον χώρο του αστυνομικού μυθιστορήματος στις Η.Π.Α., κατά την περίοδο της Οικονομικής Ύφεσης.

Στα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, πρωτοεμφανίστηκε στον αμερικανικό κινηματογράφο ένα χαρακτηριστικό ύφος αστυνομικών και γανγκστερικών ταινιών. Το νέο ύφος ονομάστηκε φιλμ νουάρ, προφανώς λόγω των ομοιοτήτων που διαπιστώθηκαν ανάμεσα στις ταινίες και ορισμένα μυθιστορήματα δημοσιευμένα στα λαϊκά αστυνομικά περιοδικά (pulp magazines) της δεκαετίας του ’30. Αυτά τα μυθιστορήματα είχαν μεταφραστεί και αναδημοσιευτεί σε μια αντίστοιχη σειρά γαλλικών περιοδικών, υπό τον γενικό τίτλο «Μαύρη σειρά» (Serie noire). Όταν μετά τον πόλεμο, οι Γάλλοι κριτικοί, βλέποντας συγκεντρωτικά όλες τις αμερικανικές ταινίες που είχαν χάσει λόγω των εχθροπραξιών, διαπίστωσαν την ύπαρξη σε αυτές ενός ενιαίου ύφους και μοτίβου, αναζητώντας μια κατάλληλη ονομασία για να το προσδιορίσουν, κατέληξαν στον όρο «φιλμ νουάρ».

Ο όρος καθιερώθηκε από την ευρωπαϊκή κριτική, αλλά στην Αμερική ακούστηκε πρώτη φορά το 1955, όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο των Remon Bord και Etien Someton, «Πανόραμα του αμερικανικού φιλμ νουάρ», κι έγινε οριστικά αποδεκτός στα τέλη της δεκαετίας του ’60, όταν ένα μέρος της αστυνομικής λογοτεχνίας αναβαθμίστηκε στη συνείδηση του κοινού και αναθεωρήθηκε η αξία συγγραφέων όπως ο Raymond Chandler και ο Dasiel Hammet, οι οποίοι ανυψώθηκαν από το ταπεινό σκαλί του συγγραφέα παραλογοτεχνίας στο επίπεδο του λογοτέχνη.

Παράκαμψη (Μοιραία Συνάντηση) / Detour
Σκηνοθεσία: Έντγκαρ Τζ. Ούλμερ
Σενάριο: Μάρτιν Γκόλντσμιθ
Πρωταγωνιστούν: Τομ Νιλ, Αν Σάβατζ, Κλαούντια Ντρέικ, Εντμουντ ΜακΝτόναλντ
Φωτογραφία: Μπέντζαμιν Χ. Κλάιν
Μοντάζ: Τζορτζ Μαγκουάιρ
Μουσική: Λίο Ερντόντι
Έτος Παραγωγής: 1945
Χώρα Παραγωγής: Η.Π.Α.
Διάρκεια: 67 λεπτά
Φορμά: 35 mm / Ασπρόμαυρη

Εκτός από το YouTube, η ταινία «Παράκαμψη (Μοιραία Συνάντηση) / Detour» (1945) του Έντγκαρ Τζ. Ούλμερ, βρίσκεται διαθέσιμη και στον ιστότοπο Internet Archive, το οποίο αποτελεί μία αμερικανική ψηφιακή βιβλιοθήκη που έχει ως αποστολή την καθολική πρόσβαση σε όλες τις γνώσεις.