Το 27^ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης περιλαμβάνει στις ενότητές του το πρωτοποριακό Διαγωνιστικό Τμήμα Immersive: All around cinema με δημιουργίες που αξιοποιούν σύγχρονες νέες τεχνολογίες για να παρουσιάσουν διαφορετικές όψεις μιας εκτεταμένης πραγματικότητας.

Ταινίες με ισχυρό πολιτικό, κοινωνικό και ιστορικό πρόσημο που θίγουν παράλληλα μια σειρά από ζητήματα που σχετίζονται με τα όρια της ανθρώπινης συνείδησης. Ανάμεσα τους μια ελληνική συμμετοχή, το «548 ημέρες χωρίς το όνομά μου» της Γιολάντας Μαρκοπούλου.

Μια αληθινή ιστορία, που έγινε ημερολόγιο, μετά βιβλίο και τώρα ταινία- 14 λεπτά γεμάτα μνήμες και συναισθήματα.

Το 1943, η 10χρονη Ροζίνα αποφασίζει να γράψει από την κρυψώνα της (ένα μικρό διαμέρισμα στο κέντρο της Θεσσαλονίκης) το ημερολόγιό της, χρησιμοποιώντας το ψεύτικο όνομα Ρούλα Καρακώτσου. Αυτός ήταν ο μόνος της τρόπος διαφυγής από τους Ναζί, καθώς πέρασε 548 ημέρες ανώνυμης ύπαρξης μέσα στη σιωπή. Ο θεατής βιώνει την περιπέτειά της μέσα από την παιδική της ματιά και τις αφηγήσεις της, όσο παραμένει κρυμμένη.

Πόσο καιρό σας πήρε για να καταλήξετε στη συγκεκριμένη ταινία;

Σίγουρα όχι 548 ημέρες.. Τόσες μέρες αναγκάστηκε να μείνει η μικρή Ρόζα κρυμμένη μαζί με τις αδερφές τις και τους γονείς της σε ένα δωμάτιο ενός διαμερίσματος στο κέντρο της Θεσσαλονίκης για να γλυτώσουν από τους Ναζί. Τους έκρυψε μια οικογένεια τότε με μεγάλο ρίσκο.

Κατέληξα στην ταινία εικονικής πραγματικότητας μέσα από μια σύνθετη διαδικασία. Όταν μου ανέθεσε το Γαλλικό Ινστιτούτο πριν από δύο χρόνια (Μάρτιο του 2023) να φτιάξω μία εγκατάσταση για να συνοδέψει ένα αφιέρωμα στην Σιμόν Βέιλ    – μιας πεντάωρης συνέντευξης της. Με συγκίνησε ο τρόπος που αναφέρθηκε στα παιδιά που δολοφονήθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.    Η ίδια γλύτωσε αφού έκρυψε την αληθινή της ηλικία και είπε ότι ήταν 16 ετών. Φανταστείτε ότι δολοφονήθηκαν ενάμισι εκατομμύρια παιδιά. Με ξεπερνάει αυτό – δεν είναι κάτι που μπορεί να συλλάβει ο ανθρώπινος νους.

Μία επίσκεψη μου στο Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος για να ερευνήσω το θέμα με έφερε μπροστά στο βιβλίο «548 ημέρες Χωρίς Όνομα» της Ροζίνας Ασσερ Πάρδο.    Το διάβασα, πήρα αρκετά στοιχεία για τα χιλιάδες παιδιά που θανατώθηκαν -    παρ ολίγον και η Ροζίνα-  και έτσι αυτή η ιστορία έμεινε στη μνήμη μου.

Όταν μετά από κάποιους μήνες, το καλοκαίρι του 2023, ήρθε η πρόταση από την παραγωγό Αλεξία Κυριακοπούλου εκ μέρους του Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος να δημιουργήσουμε ένα έργο εικονικής πραγματικότητας μου ήρθαν έντονα οι εικόνες από τις παιδικές αφηγήσεις της Ροζίνας.

Με είχε συγκλονίσει η ανακάλυψη αυτή και κοιτώντας τις ατελείωτες λίστες ονομάτων παιδιών που δολοφονήθηκαν μόνο από την Ελλάδα από ένα άλλο πολύ σημαντικό βιβλίο, αυτό της κας Στέλλας Σάλεμ που κατέγραψε όλα αυτά τα παιδιά και τους έδωσε μία θέση στη μνήμη όλων μας ήθελα να κάνω κάτι για αυτό. Πρώτη φορά έφτασα να συλλάβω το μέγεθος της τραγωδίας. Ήθελα να κάνω κάτι για τα παιδιά που σκοτώνονται καθημερινά στους πολέμους αλλά και σε ακραίες πολιτικές συνθήκες Τα δικαιώματα των παιδιών και η προστασία τους είναι κάτι που με απασχολεί και είναι ο λόγος που επέλεξα αυτό το θέμα.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε γιατί από ότι βλέπουμε και σήμερα η μνήμη δεν μας είναι τόσο ισχυρή με αποτέλεσμα να επαναλαμβάνονται θηριωδίες που ξεπερνούν τον ανθρώπινο  νου.

Βλέπετε κι εσείς τη Ροζίνα σαν μια άλλη Άννα Φρανκ;

Σίγουρα και έχει χαρακτηριστεί ως η Ελληνίδα Θεσσαλονικιά Άννα Φρανκ. Αυτό που με συγκίνησε πολύ στο βιβλίο της είναι ότι είναι γραμμένο πολλά χρόνια μετά τον πόλεμο και έχει τη παιδική της ματιά και γραφή τότε σε αντιπαράθεση με την ενήλικη.

Tι θα θέλατε να τη ρωτήσετε;

Κάτι που ρώτησα και την αδερφή της την Ντενίζ που είχα την χαρά να γνωρίσω: Με ποιον τρόπο σας επηρέασαν οι μνήμες εκείνων των ημερών; Πιστεύετε ότι το τραύμα αυτό σας επηρέασε βαθιά και πόσο μάλλον όταν κι εσείς η ίδια μεγαλώνατε τα παιδιά σας;

Μικρή γράφατε ημερολόγιο;

Πολύ σπάνια και αποσπασματικά. Όταν είχα ανάγκη να εκφράσω ένα πολύ προσωπικό συναίσθημα που δεν ήθελα να μοιραστώ με κανέναν.

Η μνήμη είναι καλύτερα να είναι επιλεκτική ή όχι τι πιστεύετε;

Καλή ερώτηση. Σε συλλογικό επίπεδο δεν πρέπει να είναι επιλεκτική, αλλά σε προσωπικό επίπεδο καμιά φορά χρειάζεται.

Πόσο μπορούν οι νέες τεχνολογίες να διατηρήσουν το συναίσθημα;

Το έργο είναι μία διαδραστική εμπειρία εικονικής πραγματικότητας.    Είναι ένας πολύ διαφορετικός τρόπος να πεις μια ιστορία. Είναι 14 λεπτά οπότε μιλάμε για μικρή φόρμα, αλλά και πάλι πολύ διαφορετική από μια μικρού μήκους ταινία.    Η μεγαλύτερη πρόκληση του μέσου για μένα είναι η επαφή με το συναίσθημα. Είναι γεγονός ότι η είσοδος σε έναν κόσμο εικονικής πραγματικότητας είναι εντυπωσιακή αλλά δεν αρκεί. Η δυσκολία είναι να καταφέρει ο θεατής να γίνει συμμέτοχος στην ιστορία συναισθηματικά, να νιώσει ότι τη βιώνει παράλληλα. Μόνο έτσι απομακρύνεσαι από το μέσο και πλησιάζεις το θέμα, την ιστορία που θέλεις να αφηγηθείς.

Έχετε πει ότι έχετε συμφιλιωθεί με την εικονική πραγματικότητα. Συμβαίνει το ίδιο και με την τεχνητή νοημοσύνη;

Δεν έχω βαθιά εμπειρία με την τεχνητή νοημοσύνη οπότε δεν μου είναι εύκολο να μιλήσω για αυτήν. Είναι και θα είναι κομμάτι της ζωής μας. Επομένως όσο καλύτερα γνωρίζεις ένα μέσο τόσο το απομυθοποιείς και μπορείς να το χρησιμοποιήσεις και για καλό, δημιουργικό σκοπό.

Η μηχανή απέναντι στον άνθρωπο– έτσι το βλέπετε– κι αν ναι ο «αγώνας» αυτός είσαι ίσος;

O άνθρωπος δημιούργησε τη μηχανή, δεν το βλέπω απαραιτήτως εχθρικά, σίγουρα ο “αγώνας” θα αποδειχτεί άνισος, αλλά είναι στο χέρι μας να θέσουμε κάποια όρια.

Τι δε μπορεί να κάνει η τεχνητή νοημοσύνη;

Δεν είμαι σίγουρη ότι μπορώ να απαντήσω, δεν είμαι σίγουρη για το που έχει πραγματικά φτάσει η τεχνολογία AI.

Τι δε θα θέλατε εσείς να κάνει;

Να μας κυριεύσει τόσο ώστε να μην έχει κάποιος την ανάγκη να έρθει σε προσωπική επαφή, να κάνει φίλους, αληθινές σχέσεις.

Μετά από τις 548 ημέρες χωρίς το όνομά μου τι ετοιμάζετε;

Συνεχίζω το σχεδιασμό του έργου εικονικής και μικτής πραγματικότητας Paradise Lost – ένα έργο πιο προσωπικό με αφορμή την ιστορία των προγόνων μου στη Σμύρνη του ’22.

Συμμετέχω σε ένα πολύ καινοτόμο ερευνητικό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Φτιάχνουμε μία μικρή περφόρμανς επαυξημένης πραγματικότητας με αφορμή τον Ιππόλυτο του Ευρυπίδη.

Παράλληλα είμαι υπεύθυνη για όλο το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του νέου διεθνούς έργου The Herds με θέμα την κλιματική αλλαγή των δημιουργών της Μικρής Αμάλ (Walk with Amal). Ελπίζω να καταφέρουμε να παρουσιάσουμε το δρώμενο και στην Ελλάδα!