Από την κόλαση στον παράδεισο, μέσα από την κάμερα ενός γενναίου δημιουργού. Ο Aleksandar Reljic γεννήθηκε στο Βελιγράδι, μετακόμισε στο Κότορ 6 μηνών και στα 5 του χρόνια μεταφέρθηκε στο Νόβισαντ όπου ζει από το 1979.

Είναι ένας βραβευμένος ντοκιμαντερίστας, παραγωγός και δημοσιογράφος που ασχολείται με την κουλτούρα της μνήμης, ιστορικά ζητήματα, ξενοφοβία, εθνικισμό, εγκλήματα πολέμου και ανθρώπινα δικαιώματα στην πρώην Γιουγκοσλαβία.

Υπήρξε ιδρυτής της ανεξάρτητης εταιρείας παραγωγής “Core Dox” (2019) και πρώην αρχισυντάκτης στο εκπαιδευτικό τμήμα ντοκιμαντέρ του δεύτερου δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού φορέα της Σερβίας Radio Television of Vojvodina (2015-2017). Το βραβευμένο ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους του “Enkel” (Ο εγγονός) ήταν υποψήφιο για το βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ του 2018 στο Φεστιβάλ Prix Europa που ίδρυσε η Ευρωπαϊκή Ραδιοτηλεοπτική Ένωση (EBU) στο Βερολίνο.

Στο πρόσφατο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ και ταινιών μικρού μήκους στο Βελιγράδι παρουσίασε το «Mamula all inclusive». Μια ταινία για το πως ένα κολαστήριο του φασισμού μετατράπηκε σε πολυτελές τουριστικό θέρετρο, μέσα από τη συγκινητική αφήγηση ενός επιζώντα.

Η ιστορία ενός νησιού

Βρίσκεται στον κόλπο του Κότορ, στο Μαυροβούνιο, κοντά στα σύνορα με την Κροατία Γνωστό ως Λασταβίτσα, πήρε το όνομα του από τον Αυστροοούγγρο στρατηγό Λάζαρους Φον Μαμούλα που το 1853 έχτισε φρούριο στο ακατοίκητο νησάκι.

Στρατόπεδο συγκέντρωσης στο 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο, υπό την κατοχή του Μουσολίνι, τόπος βασανισμών και εκτελέσεων μετατράπηκε από κολαστήριο του φασισμού σε πολυτελές τουριστικό θέρετρο.

O Ivo Markovic (89 ετών στην ταινία) επιζών από το στρατόπεδο που διοικούσαν Ιταλοί φασίστες στο 2^ο παγκόσμιο πόλεμο και είχε φυλακιστεί ο ίδιος στα εννέα του χρόνια αφηγείται πως τα χρήματα μπορούν να μεταμορφώσουν ένα τόπο μαρτυρίου σε τόπο παρακμής για πλούσιους πελάτες με την απόφαση των αρχών του Μαυροβουνίου.

Μιλάμε με το σκηνοθέτη της ταινίας- ένα πολύ ωραίο τύπος, πρώην -και πάντα- πανκ ροκά, προοδευτικός και τολμηρό δημιουργό, ένας γενναίο άνθρωπο που δεν φοβάται να παλεύει για την ελευθερία, την ισότητα, το δίκιο.

Σκηνοθέτης, σεναριογράφος, παραγωγός, δημοσιογράφος… Με αυτή τη σειρά;

Θα έλεγα ότι είμαι πρώτα απ’ όλα δημοσιογράφος, αλλά κουράστηκα πολύ από τη λογοκρισία στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Έτσι, αποφάσισα να αρχίσω να κινηματογραφώ και να δημιουργώ τις ιστορίες με τον τρόπο που μου αρέσει να το κάνω. Πριν από όλα, ήμουν πανκ ροκάς στους Generation with No Future, συγκρότημα από τη γενέτειρά μου, το Νόβι Σαντ, που ιδρύθηκε το 1990, πριν συμβεί η αιματοχυσία και η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας.

Το επαναστατικό πνεύμα και τα αιματηρά γεγονότα που ακολούθησαν δρομολόγησαν τη δημοσιογραφική μου καριέρα και μετά από όλα αυτά κατέληξα φυσικά στο ντοκιμαντέρ, ως μια πολυμεσική πλατφόρμα στην οποία μπορούσα να εκφραστώ πλήρως.

Ποιος ήταν ο Εγγονός στην προηγούμενη ταινία σας;

Ένας εγγονός του διοικητή του Άουσβιτς Ράινερ Χες τον οποίο μια επιζήσασα του ολοκαυτώματος, η Eva Mozes Kor,  τον υιοθέτησε συμβολικά ως δικό της εγγονό. Έτσι, όπως και στη «Ζώνη Ενδιαφέροντος» ασχολήθηκα με το ζήτημα της κοινοτοπίας του κακού της οικογένειας Χες. Όμως, στην ταινία μου βλέπουμε τον εγγονό του πιο διαβόητου εγκληματία πολέμου στην ιστορία της ανθρωπότητας, ο οποίος υπογράφει μια υπόσχεση με την επιζήσασα του ολοκαυτώματος να πολεμήσουν μαζί κατά του νεοναζισμού, του αντισημιτισμού, του ρατσισμού κ.λπ.

Πρόκειται για μια ιστορία μνήμης του ολοκαυτώματος αλλά και συγχώρεσης, διότι η Εύα Κορ συγχώρεσε τους θύτες της με τον τρόπο που ήθελε να απαλλαγεί από το βάρος του θύματος του ολοκαυτώματος που κουβαλούσε σε όλη της τη ζωή. Από την άλλη πλευρά, ο Ράινερ αποφάσισε να μιλήσει δημόσια για τα εγκλήματα του παππού του. Συνολικά, το Enkel αποτέλεσε σημείο καμπής για μένα ώστε να αποφασίσω να διοχετεύσω όλη μου την ενέργεια στη δημιουργία ντοκιμαντέρ.

Πώς ξεκίνησε η ιδέα του Mamula;

Αυτού του είδους την ιδέα μπορείς να την έχεις μόνο από αλαζόνες πολιτικούς, επειδή η πείνα τους δεν έχει όρια και είναι ικανοί να σκεφτούν μόνο πώς είναι δυνατόν να μετατρέψουν ένα πρώην στρατόπεδο συγκέντρωσης σε ξενοδοχειακό θέρετρο σπα. Άκουσα για ένα φαινόμενο το 2014, αλλά όλα ξεκίνησαν τρία χρόνια μετά, τον Σεπτέμβριο του 2017, όταν γυρίσαμε τα πρώτα καρούλια στο νησί, πριν ο Αιγύπτιος επενδυτής Samih Sawiris αναλάβει το Mamula, ένα αυστροουγγρικό φρούριο που χτίστηκε τον 19ο αιώνα.

Η Μαμούλα ήταν στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ιταλών φασιστών κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου περίπου 2.500 κρατούμενοι πέθαναν από την πείνα και μερικές εκατοντάδες πέθαναν. Υπήρχαν επίσης πολλοί άμαχοι, παιδιά και γυναίκες φυλακισμένοι. Επτά δεκαετίες αργότερα, μια κυβέρνηση του Μαυροβουνίου αποφάσισε να υπογράψει μια συμφωνία μίσθωσης για 49 χρόνια με έναν Αιγύπτιο μεγιστάνα για να χτίσει ένα ξενοδοχείο στο ίδιο μέρος με εκλεκτά εστιατόρια, πισίνες και πίστες χορού για τους πλούσιους πελάτες. Δεν μπορούσα να αφήσω την ιστορία και αποφάσισα να γυρίσω ένα ντοκιμαντέρ γι’ αυτό.

Ο συνάδελφός μου Dragan Gmizic, με την ανεξάρτητη παραγωγή του “Greenfield”, με βοήθησε στην παραγωγή της ταινίας και δουλέψαμε μαζί για επτά χρόνια παρακολουθώντας τη μεταμόρφωση του νησιού και τη δημόσια εικόνα του έργου.

Αντιμετωπίσατε προβλήματα στο γύρισμα;

Όχι, δεν είχαμε κανένα πρόβλημα και δεν είχαμε κανενός είδους συνεργασία με τους επενδυτές. Προσπαθήσαμε να βρούμε μια αμοιβαία γλώσσα μαζί τους, διότι στην αρχή προσπαθούσαν να πείσουν το κοινό ότι θα κατασκευάσουν μια αίθουσα μνήμης για τα θύματα μέσα στο ξενοδοχείο. Όσον αφορά την ανακοίνωσή τους, προσφέραμε τη βοήθειά μας για να κινηματογραφήσουμε όλη τη διαδικασία της έρευνας για το ιστορικό υλικό, αλλά αρνήθηκαν κάθε επαφή μαζί μας.

Ήταν ένα προσωπικό στοίχημα για εσάς αυτή η ταινία;

Κατάγομαι από το Κότορ και τον κόλπο Μπόκα και βρήκα αυτή την ιστορία ως δική μου, επειδή το νησί με το φρούριο Μαμούλα βρίσκεται στην είσοδο της Μπόκα, που χτίστηκε για να την υπερασπιστεί από οποιαδήποτε ναυτική επίθεση. Έτσι, ήταν ο προσωπικός μου τρόπος να μιλήσω για τη σύγχρονη ντροπή των πολιτικών ελίτ και το γεγονός ότι ζούμε σε έναν κόσμο όπου το χρήμα μπορεί να διαγράψει ακόμη και την ιστορία και τα θύματα του πολέμου που πολέμησαν για την ελευθερία και την απελευθέρωση του Μαυροβουνίου στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για χάρη προσωπικών συμφερόντων.

Οι άνθρωποι που φυλακίστηκαν στη Μαμούλα υπέφεραν επειδή πίστευαν στο καλύτερο μέλλον της χώρας και οι σημερινοί πολιτικοί φτύνουν πάνω στα βάσανά τους και τα ξεπουλάνε. Ήταν μια πολύ φτηνή κίνηση.

Το θεώρησα πολύ προσωπικό και ήταν απαραίτητο για μένα να δράσω.

Στην ταινία υπάρχει η φράση “Νόμιζα ότι η θάλασσα είναι ελευθερία, αλλά αυτή η θάλασσα είναι το αντίθετο”. Η ελευθερία είναι κάτι που υπάρχει ή είναι μόνο μια επιθυμία;

Είναι μια φράση της εγγονής μιας επιζήσασας της Μαμούλα που συγκρίνει τι σημαίνει η θάλασσα για εκείνη και τι σημαίνει για τη γιαγιά της. Η θάλασσα για τη γιαγιά της ήταν μια φυλακή και ένα μπουντρούμι. Η θάλασσα σήμερα είναι και για τους μετανάστες μια κόλαση, όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε τι συμβαίνει στη Μεσόγειο. Ζούμε στην εποχή της νέας καταπίεσης που κυριαρχείται από τα κέντρα εξουσίας τόσο από τη Δύση όσο και από την Ανατολή και βλέπουμε πολλά δεινά στον κόσμο αλλά χωρίς πολλή αλληλεγγύη για τα θύματα.

Οι δεξιές πολιτικές αυξάνονται παγκοσμίως και φοβάμαι ότι είμαστε πολύ κοντά σε όλο και περισσότερες καταστροφές και πολέμους σε όλο τον πλανήτη. Εξακολουθώ να πιστεύω ότι η ελευθερία και η ισότητα συνεχίζουν να υπάρχουν και δεν έχουν ηττηθεί, ακόμη. Δεν μπορώ να κάνω πολλά για να τα υπερασπιστώ σε παγκόσμια κλίμακα, αλλά μπορώ να δράσω μέσω των ταινιών μου γι’ αυτό και όπως είπε: “Αν σώσεις μια ψυχή, μπορείς να σώσεις τον κόσμο!”

Πρέπει να αγωνιζόμαστε καθημερινά για την ελευθερία, και αν το κάνουμε είμαστε ελεύθεροι.

Τι σας άγγιξε περισσότερο στον πρωταγωνιστή σας;

Ο Ίβο Μάρκοβιτς, ως επιζών και παιδί εννέα ετών όταν βρισκόταν στο στρατόπεδο Μαμούλα, ήταν ο καλύτερος πρωταγωνιστής για την ταινία, επειδή εξέφραζε τον τελικό αγώνα του κοινού ενάντια στην πράξη της κυβέρνησης του Μαυροβουνίου. Αγωνιζόταν μέχρι τέλους ακόμη και με τους ίδιους τους συντρόφους του από τις οργανώσεις των βετεράνων. Είναι επίσης ένας χαρακτήρας που αντικατοπτρίζει τη νοοτροπία των ορεινών Μαυροβούνιων και το σύστημα αξιών τους. Ήταν έρωτας με την πρώτη ματιά όταν τον είδα και αποφάσισα να αφηγηθώ την ιστορία του Mamula μέσα από την προσωπικότητά του. Είμαι σίγουρος ότι δεν έκανα λάθος.

Μετά το φεστιβάλ του Βελιγραδίου η ταινία θα προβληθεί αλλού;

Θέλω να την προβάλω σε ολόκληρη την περιοχή της πρώην Γιουγκοσλαβίας, διότι είναι κάτι που βιώνουμε παντού γύρω μας. Θα ήθελα να γυρίσω όλη την Ευρώπη με αυτή την ταινία γιατί είμαι σίγουρος ότι θα αγγίξει τις καρδιές των Ευρωπαίων που υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες. Νομίζω ότι αυτή η ταινία επικοινωνεί και με τον υπόλοιπο κόσμο. Έτσι, ελπίζω ότι θα μακροημερεύσει για χάρη της μνήμης των θυμάτων της Μαμούλα.

Τι γνωρίζετε για τον ελληνικό κινηματογράφο;

Δεν ήξερα πολλά για τα ελληνικά ντοκιμαντέρ και τους Έλληνες σκηνοθέτες, αλλά όταν ήμουν στο Φεστιβάλ Prix Europa του Βερολίνου το 2018, γνώρισα τον Γιώργο Αυγερόπουλο. Ήταν εκεί με την ταινία του “Μέχρι την τελευταία σταγόνα” και πραγματικά έμεινα έκπληκτος από τη σπουδαία δουλειά του. Κάναμε μια καλή επαφή και θα ήθελα πραγματικά να συνεργαστώ μαζί του στο μέλλον. Όπως και ο συνάδελφός μου στο punk rock, κάναμε πολύ γρήγορα κλικ. Ο ελληνικός κινηματογράφος είναι σπουδαίος και ελπίζω να με επιλέξουν στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης με ένα από τα έργα μου στο μέλλον.

People have the power τραγουδούσε κάποτε η Πάτι Σμιθ. Το πιστεύετε ακόμα; Πώς μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο που δεν μας αρέσει;

Ζω με την ιδέα ότι “οι άνθρωποι έχουν τη δύναμη”. Το πιστεύω. Αν δεν το πίστευα, δεν θα έκανα αυτό που κάνω. Ο τρόπος που ενεργώ, όπως είπα, είναι να κινηματογραφώ και να δείχνω στους ανθρώπους ότι έχουν τη δύναμη για αλλαγή. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο πιστεύω ότι μπορώ να κάνω κάτι για τον κόσμο.

Η σχέση σας με το πανκ -το πανκ το ίδιο- έχει τελειώσει;

Το πανκ δεν έχει πεθάνει! Αυτό είναι σίγουρο. Ζω αυτές τις αξίες και με έχουν διαμόρφωσει ως άτομο με κάθε τρόπο. Από την άλλη πλευρά, έχω να παίξω μουσική από το 2013, αλλά εξακολουθώ να πιστεύω στην επανένωση της μπάντας. Η Generation with No Future εξακολουθεί να είναι μια πραγματική γενιά όπως μπορούμε να δούμε.

 Τα μελλοντικά σας σχέδια;

Τελειώνω το νέο μου ντοκιμαντέρ “The Novi Sad Remembrance” για τα εγκλήματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη γενέτειρά μου, το Novi Sad, που έκαναν οι Ούγγροι φασίστες τον πιο κρύο Ιανουάριο του 1942, όταν σκότωσαν περισσότερους από 1.300 ανθρώπους σε μόλις τρεις ημέρες και πέταξαν τα σώματά τους κάτω από τον πάγο του Δούναβη. Όπως και στο “Mamula All Inclusive”, η νέα ταινία θα δείξει τον αναθεωρητισμό και την αλαζονεία των σύγχρονων πολιτικών στη Σερβία και την Ουγγαρία, οι οποίοι θα κάνουν τα πάντα για χάρη των επιχειρήσεών τους.

Τα καθεστώτα του Αλεξάνταρ Βούτσιτς και του Βίκτορ Όρμπαν πρόκειται να χτίσουν ένα μνημείο για τα λεγόμενα αθώα θύματα του 1944/45. Ο κατάλογος αυτών των “αθώων” έχει δεκάδες ονόματα εγκληματιών πολέμου που διώχθηκαν μετά τον πόλεμο και καταδικάστηκαν σε θανατική ποινή. Η ταινία βρίσκεται στο στάδιο της μεταπαραγωγής και θα ολοκληρωθεί πολύ σύντομα.