Το υπό διαβούλευση νομοσχέδιο του υπουργείου πολιτισμού για τη διαφύλαξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, έχει ξεσηκώσει αντιδράσεις. Άλλοι το αποκαλούν «σοβιετικό» άλλοι «χουντικό». Τι στ’ αλήθεια συμβαίνει και ποιους απειλεί η ποσόστωση στην ελληνική μουσική; Πόσοι από τους επικριτές της γνωρίζουν, ότι πρόκειται για πάγιο αίτημα των δημιουργών εδώ και χρόνια και ποιοι είναι οι βασικοί πολέμιοι του;

Τι είναι η ποσόστωση

Το υπουργείο με το νομοσχέδιο αυτό, επιβάλλει τη χρήση ελληνικής μουσικής σε ένα ποσοστό, στη δημόσια εκτέλεση (μαγαζιά, ξενοδοχεία, καζίνο, πλοία, Μέσα Μαζικής Μεταφοράς κ.α.) καθώς και σε ταινίες που χρηματοδοτούνται από το ελληνικό κράτος. Πρόκειται για ένα μέτρο που έχουν υιοθετήσει χρόνια άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γαλλία και η Ισπανία προκειμένου να προστατεύσουν το εθνικό τους ρεπερτόριο. Η κάθε χώρα βάζει τις δικές τις επιμέρους παραμέτρους. Για παράδειγμα αρκετές χώρες για την προστασία της γλώσσας τους, επιβάλλουν μεταγλωττίσεις σε ξένες σειρές και με αυτόν τον τρόπο δίνουν χρήματα και σε αρκετούς μεταφραστές αλλά και ηθοποιούς.

Και γιατί το εθνικό ρεπερτόριο χρειάζεται προστασία θα αναρωτηθεί κάποιος. Βρίσκεται υπό απειλή;

Ναι είναι η απάντηση. Η ποσόστωση εξάλλου μπαίνει πάντα, όταν κρίνεται ότι απειλείται κάτι. Και είναι υπό απειλή το ελληνικό τραγούδι, όχι γιατί δεν το προτιμούν οι ακροατές, αλλά γιατί υπό απειλή είναι όλα τα τοπικά ρεπερτόρια στον κόσμο αφού η παγκοσμιοποιημένη μουσική βιομηχανία τα τελευταία χρόνια ποντάρει στο αγγλοσαξονικό ρεπερτόριο, που και μεγαλύτερο είναι, και μεγαλύτερα κέρδη φέρνει στους λίγους που ελέγχουν την παγκόσμια αγορά. Με τις πλατφόρμες που έχουν μπει καταλυτικά στο παιχνίδι, απειλούνται οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης γιατί επιθυμούν να κάνουν παγκόσμια συμβόλαια που περιλαμβάνουν αποκλειστικά αγγλοσαξονικό ρεπερτόριο. Η δε εισαγωγή των πνευματικών δικαιωμάτων στο χρηματιστήριο, έχει δημιουργήσει μία νέα απειλή για τους δημιουργούς, την οποία θα αναλύσουμε σε άλλο άρθρο.

Στην Ελλάδα δε, κινδυνεύει ακόμα περισσότερο το τοπικό ρεπερτόριο, γιατί μετά τη διάλυση της δισκογραφίας, δεν υπάρχει υγιής ανταγωνισμός, άρα έχουμε έναν λόγο παραπάνω για ένα καθορισμένο πλαίσιο. Με την είσοδο δε της τεχνητής νοημοσύνης και τη χρήση της εις βάρος των δημιουργών όπως είδαμε από τις πρόσφατες εξελίξεις στο Χόλιγουντ, υπάρχει ακόμα ένας λόγος ενός θεσμικού πλαισίου για την προστασία της εγχώριας δημιουργίας.

Ποιοι δεν θέλουν αυτή την αλλαγή πλαισίου;

Οι μεγάλοι χρήστες, δηλαδή οι αλυσίδες ξενοδοχείων και καταστημάτων όπως μεγάλα σούπερ μάρκετ, καζίνο κλπ. Γιατί; Γιατί προκειμένου να μην πληρώνουν τους Έλληνες δημιουργούς μέσω των οργανισμών τους, κάνουν συχνά χρήση συγκεκριμένου αγγλοσαξονικού ρεπερτορίου που δεν τους αναγκάζει να καταβάλλουν χρήματα για δικαιώματα. Πρόκειται για τις γνωστές free play lists που διαφημίζονται ευρέως και στόχο έχουν να εξασφαλίζουν ρεπερτόριο easy listening με χαμηλό αντίτιμο.

Δεν το θέλουν επίσης οι καναλάρχες οι οποίοι ήδη αρνούνται συστηματικά να καταβάλουν χρήματα στους ΟΣΔ (Οργανισμοί Συλλογικής Διαχείρισης) των δημιουργών. Αλλά ούτε και οι εφοπλιστές, ούτε οι μεγάλοι εκδότες για τους ίδιους λόγους. Επίσης δυσανασχετούν κάποιοι ραδιοφωνικοί σταθμοί.

Ποιους ευνοεί η ποσόστωση;

Τους Έλληνες δημιουργούς, την εγχώρια δημιουργία, την άυλη πολιτιστική κληρονομιά. Γι’ αυτό τα μέτρα αυτά αποτελούν χρόνιο αίτημα των Οργανισμών Συλλογικής Διαχείρισης. Το νομοσχέδιο προβλέπει μάλιστα τη δημιουργία στο Υπουργείο Πολιτισμού α) ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων ελληνόφωνου τραγουδιού, ορχηστρικής μουσικής απόδοσης ελληνόφωνου τραγουδιού και ορχηστρικής μουσικής Ελλήνων δημιουργών και β) διαδικτυακής πλατφόρμα πρόσβασης στην ηλεκτρονική βάση δεδομένων της περ. α), η οποία παρέχει επιπλέον τη δυνατότητα κατάρτισης πρωτότυπων λιστών αναπαραγωγής.

Είναι το ιδανικό νομοσχέδιο;

Με μια πρώτη ανάγνωση, η απάντηση είναι όχι. Όμως παρά τις προβληματικές διατάξεις, προσπαθεί για πρώτη φορά η συγκεκριμένη νομοθετική πρωτοβουλία να δημιουργήσει ένα πλαίσιο προστασίας. Ωστόσο η διαβούλευση αυτόν τον σκοπό έχει. Να ακουστεί ο λόγος και ο αντίλογος. Για παράδειγμα, το άρθρο 12 (Συγχρονισμός ελληνόφωνων τραγουδιών και ορχηστρικής μουσικής απόδοσης ελληνόφωνων τραγουδιών σε οπτικοακουστικές παραγωγές και κινηματογραφικές ταινίες) θέλει συζήτηση και είναι λογικές οι ενστάσεις των σκηνοθετών που λένε πως υπάρχουν ταινίες στις οποίες ενδεχομένως δεν χωράει το 70% της ελληνικής μουσικής λόγω ύφους ή άλλων παραγόντων.

Προβληματικό φαίνεται και το άρθρο που δίνει διαφημιστικά κίνητρα στα ραδιόφωνα προκειμένου να ενσωματώσουν την ποσόστωση. Είναι κοινό μυστικό ότι οι ιδιωτικοί σταθμοί υπερβαίνουν τον ορισμένο διαφημιστικό χρόνο με τις πλάτες του ΕΣΡ. Λιγότερο γνωστό είναι το γεγονός, ότι η ΕΡΤ δεν πληρώνει όπως πρέπει τους Οργανισμούς Συλλογικής Διαχείρισης γι’αυτό αν η κυβέρνηση θέλει να φροντίσει τους Έλληνες δημιουργούς, δεν αρκεί το νομοσχέδιο, πρέπει να ξεκινήσει από το αυτονόητο καθήκον της εθνικής ραδιοτηλεόρασης. Όπως επίσης οφείλει το υπουργείο άμεσα να αποδώσει πνευματικά δικαιώματα στους δημιουργούς από τις βιβλιοθήκες. Ίσως είμαστε η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα που δεν το κάνει.

Aς αναρωτηθούμε ψύχραιμα όμως: γιατί ένας τζαζ σταθμός να μην παίζει και ελληνική τζαζ; Γιατί ένας ροκ σταθμός να μην παίζει και ελληνική ροκ; Γιατί στα καράβια να μην ακούμε και Βeatles και Χατζιδάκι;

Μπορεί να εγγυηθεί το οποιοδήποτε νομοσχέδιο, ότι θα προάγεται το καλό τραγούδι ξένο ή ελληνικό; Όχι, γιατί αυτό είναι θέμα παιδείας. Μπορεί όμως ένα νομοσχέδιο να διαφυλάξει ρεπερτόρια και να δώσει κίνητρα.

Κι αν δεν περάσει το νομοσχέδιο θα πάψει η ελληνική δημιουργία;

Όχι ευτυχώς. Όμως θα είναι στη διακριτική ευχέρεια των διαφόρων λόμπι η συρρίκνωση του. Κι αυτό είναι κάτι που ήδη συμβαίνει σε ένα βαθμό. Και στο ραδιοφωνικό τοπίο και στη δημόσια εκτέλεση. Φανταστείτε ότι ήδη με τη μάστιγα των play list, τα ραδιόφωνα παίζουν μέσο όρο 800-3000 τραγούδια τον χρόνο. Αν αποφασίσουν να πάψουν να πληρώνουν δικαιώματα όλοι οι χρήστες, το μόνο που θα ακούμε στο δημόσιο χώρο θα είναι αγγλοσαξονικό ρεπερτόριο ελεύθερο από δικαιώματα.

Επίσης, το μέτρο θα φέρει τόνωση στην ελληνική δημιουργία, όπως έφερε η ρύθμιση στον χώρο του κινηματογράφου για τους δημιουργούς του χώρου. Ενός χώρου που βάλλεται από την παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Θα αμείβονται αξιοπρεπώς οι δημιουργοί, άρα θα έχουν δυνατότητα να παράξουν κιόλας, αφού είναι κοινό μυστικό, οι περισσότεροι πληρώνουν οι ίδιοι πλέον τις παραγωγές των τραγουδιών τους.

Ως πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης ΕΔΕΜ, ζω καθημερινά τον αγώνα των δημιουργών να εισπράξουν όσα δικαιούνται για τη χρήση της μουσικής τους από τις μεγάλες πλατφόρμες (you tube, fb, google κ.α.). Και πιστέψτε με, ο αγώνας είναι άνισος. Σύντομα μάλιστα θα κάνουμε συνάντηση στον οργανισμό προκειμένου να αποκρυσταλλώσουμε άποψη και να συνεισφέρουμε στη διαβούλευση με παρατηρήσεις μας.

Όμως το σημαντικό είναι ότι υπάρχει ένα νέο νομοσχέδιο με πρωτοβουλία της Λ. Μενδώνη στην οποία προσωπικά έχω ασκήσει έντονη κριτική αλλά δεν μπορώ να μην αναγνωρίσω το θάρρος της στη συγκεκριμένη περίπτωση. Ένα νομοσχέδιο που κινείται σε σωστή κατεύθυνση παρά τις όποιες αστοχίες, παρά το γεγονός ότι χρειάζεται σοβαρές τροποποιήσεις και δημιουργεί ερωτήματα που χρειάζονται διευκρινήσεις. Ας εκφράσει ο κάθε φορέας την άποψη του. Ας προτείνει ο καθένας η καθεμία προτάσεις για διορθωτικές αλλαγές. Ας ακούσουμε όμως προσεκτικά και ποια προβλήματα θεραπεύει. Κι αυτά δεν αφορούν μόνο τους δημιουργούς, αλλά όλους και όλες μας.