Για χρόνια, οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου σε ολόκληρο τον πλανήτη πραγματοποιούν τοπικές σταυροφορίες ενάντια στη μάστιγα των γκράφιτι. Ωστόσο, σε ένα άλλο μέρος του πλανήτη, και πιο συγκεκριμένα στη λωρίδα της Γάζας τα γκράφιτι όχι μόνο δεν είναι ανεπιθύμητα, αλλά επικροτούνται.

Πρόσφατη νομοθεσία στην Αυστραλία ορίζει τη φυλάκιση ανήλικων που κάνουν γκράφιτι έως και 12 μήνες, ενώ στη Νέα Υόρκη έχει καταστεί παράνομη η πώληση σπρέι χρωμάτων σε άτομα κάτω των 18. Όταν όμως πρόκειται για την ισραηλινή κατοχή και τον αποκλεισμό της Λωρίδας της Γάζας, η τοπική κυβέρνηση όχι μόνο ανέχεται τα γκράφιτι, αλλά έχει δημιουργήσει και εργαστήρια καλλιτεχνών έτσι ώστε να βελτιώσουν την τεχνική τους.

Προπαγάνδα και τέχνη

Η Χαμάς, η οποία ελέγχει τη Γάζα από το 2007, διευκολύνει πλήρως το έργο των τοπικών καλλιτεχνών γκράφιτι – από την αγορά σπρέι μέχρι και την επιλογή των τοποθεσιών καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Περίτεχνα, πολύχρωμα και καλλιγραφικά, φωτίζουν τους μονότονους δρόμους, τα σοκάκια και τους προσφυγικούς καταυλισμούς των πυκνοκατοικημένων πόλεων της Γάζα. Τα περισσότερα έχουν πολιτικό χαρακτήρα: είναι είτε συνθήματα ενάντια στην ισραηλινή κατοχή είτε μνείες στα θύματα. Μερικά είναι απολιτικά, συγχαίροντας νεόνυμφους σχετικά για γάμο τους ή πιστούς που ολοκλήρωσαν την υποχρέωση του προσκυνήματος στη Μέκκα.

Tα γκράφιτι στη Γάζα δεν ελέγχονται μόνο από τη Χαμάς. Όλες οι πολιτικές παρατάξεις διατηρούν επικοινωνία με ομάδες καλλιτεχνών, με στόχο την επιρροή σ’ αυτές. Κατά ένα μέρος προπαγάνδα, κατά ένα άλλο μέρος αυτοτελή έργα τέχνης, τα γκράφιτι στη Γάζα είναι βαθιά ριζωμένα στον ιστορικό και πολιτικό ιστό της τοπικής κοινωνίας.

«Κατά τη διάρκεια της πρώτη Ιντιφάντα δεν είχαμε Διαδίκτυο ή εφημερίδες που να μην ελέγχονταν από την ισραηλινή κατοχή» εξηγεί στο AlJazeera ο Αyman Muslih, 36χρόνος καλλιτέχνης γκράφιτι που πρόσκειται στη Φατάχ, ο οποίος άρχισε να ζωγραφίζει στην ηλικία των 14 ετών.

«Τα γκράφιτι ήταν ένα μέσο επικοινωνίας των επικεφαλής της Ιντιφάντα με τους πολίτες. Περιλάμβαναν ανακοινώσεις για απεργίες, στρατιωτικές επιχειρήσεις ή το θάνατο μαρτύρων».

Τόσο ο Muslih όσο και άλλοι καλλιτέχνες γκράφιτι, που δημιουργούν στους τοίχους της Γάζα, ελεγχόνταν αυστηρά από τα πολιτικά κόμματα και τις αντίστοιχες γραμμές επικοινωνίας. Τα άτομα που είχαν επιλεχθεί όφειλαν να κρύβουν την ταυτότητα τους, να καλύπτουν τα πρόσωπα τους με μαντίλια και να μην δείχνουν φόβο απέναντι στις ισραηλινές περιπολίες.

Όπως λέει χαρακτηριστικά ο Muslih: «To να κάνεις γκράφιτι στους δρόμους ήταν επικίνδυνο. Πολλοί καλοί μου φίλοι σκοτώθηκαν από ισραηλινούς στρατιώτες». Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται έχουν συνδεθεί και με μια πολιτική ομάδα: το πράσινο προτιμάται από τη Χαμάς, το μαύρο από τη Φατάχ και το κόκκινο από τις αριστερές ομάδες.

Ο ανταγωνισμός για την λαϊκή υποστήριξη και καθοδήγηση από την πρώτη Ιντιφάντα εκφράστηκε οπτικά στο μεγάλο ποσοστό των ακινήτων γκράφιτι κάθε πολιτικού κόμματος . Η πρώτη Ιντιφάντα γκράφιτι δεν αναπτύχθηκε καλλιτεχνικά σε μεγάλο βαθμό, καθώς η διαδικασία έπρεπε να εξελιχθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα, έτσι ώστε να αποφευχθεί ο εντοπισμός των καλλιτεχνών.

Δημόσια γκαλερί

Μετά την καθιέρωση της Παλαιστινιακής Αρχής (ΠΑ) το 1994, εδραιώθηκαν και τα πιο παραδοσιακά μέσα επικοινωνίας στον τοπικό πληθυσμό, συμπεριλαμβανομένων των εφημερίδων, ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών, καθώς και των κινητών τηλεφώνων.

Αν και η πιο χαλαρή πολιτική ατμόσφαιρα κατά τη διάρκεια της ειρηνευτικής διαδικασίας οδήγησε στην υποχώρηση των πολιτικών γκράφιτι, το φαινόμενο δεν εξαφανίστηκε πλήρως -ίσως επειδή η λειτουργία του δεν θα μπορούσε να αντικατασταθεί τόσο εύκολα από τα παραδοσιακά μέσα και τα όρια στα οποία υπόκεινται τα πολιτικά σχόλια.

Η άφιξη της ΠΑ δημιούργησε επίσης τις προϋποθέσεις για ποιοτική εξέλιξη των γκράφιτι. Η εκ νέου ανάπτυξη του ισραηλινού στρατού έξω από τις κύριες παλαιστινιακές πόλεις στους προσφυγικούς καταυλισμούς, έδωσε στους καλλιτέχνες το χρόνο και το χώρο να προετοιμάσουν καλύτερα το έργο τους και να το παραδώσουν.

Χάρη σε μια ιαπωνική δωρεά 5 δολαρίων προς την Παλαιστινιακή Αρχή για να καλύψει με λευκή μπογιά χιλιόμετρα γκράφιτι στους δρόμους της Γάζας, δημιουργήθηκε ο τέλειος καμβάς για τους καλλιτέχνες με αποτέλεσμα να προκύψει μια δημόσια γκαλερί. Με την έκρηξη της δεύτερης Ιντιφάντα το 2000, τα γκράφιτι επανεμφανίστηκαν με περισσότερη πολιτική ισχύ στη Γάζα.

Οπλοστάσιο εργαλείων

Ο ανταγωνισμός μεταξύ της Φατάχ και της Χαμάς και οι συνεχιζόμενες δολοφονίες Παλαιστινίων από τους Ισραηλινούς στρατιώτες, δημιούργησαν απεριόριστο υλικό για τους καλλιτέχνες γκράφιτι που πειραματίστηκαν με μεγάλες τοιχογραφίες στη μνήμη των νεκρών ή με στένσιλ.

Ιδιαίτερα η Χαμάς επιδίωξε να φέρει την τέχνη των γκράφιτι σε νέα επίπεδα, βλέποντας ότι αποτελούσε μέρος του οπλοστασίου της οργάνωσης για τη διάδοση της κοσμοθεωρία της, που συμπεριλαμβάνει αφενός την αντίσταση κατά του Ισραήλ (σε αντίθεση με την προσέγγιση των διαπραγματεύσεων της ΠΑ) και αφετέρου το σταδιακό εξισλαμισμό της παλαιστινιακής κοινωνίας.

Η Χαμάς άρχισε να προσφέρει μαθήματα για τους καλλιτέχνες γκράφιτι και τους εκπαίδευσε στις έξι κύριες μορφές αραβικής καλλιγραφίας: Kufi, Diwan, Thulth, Naksh, Ruq’a και περσικά. Αυτή η υψηλής ποιότητας καλλιγραφίας στα γκράφιτι είναι μέρος της γενικότερης ευλάβειας για τα θρησκευτικά κινήματα, την αραβική γλώσσα και την ιερή γλώσσα του Κορανίου.

Η κουλτούρα των γκράφιτι στη Γάζα συνοψίστηκε σε ένα νέο βιβλίο από το σουηδικό ραδιόφωνο και τη φωτογράφο-δημοσιογράφο Mia Grondhal, η οποία επισκέπτεται και γράφει για τις εκθέσεις στη περιοχή για περισσότερα από 30 χρόνια.

Αν και παλαιότερα τα γκράφιτι ποτέ δεν βρίσκονταν στο επίκεντρο των ανταποκρίσεών της, η Grondahl τους έδωσε μεγάλη σημασία κατά τη διάρκεια δεύτερης Ιντιφάντα, η οποία την εντυπωσίασε με την ποιοτική εξέλιξη της.

«Ήταν μερικά από τα καλύτερα γκραφιτι που έχω δει. Ιδίως όσον αφορά τη καλλιγραφία, η οποία είναι χαρακτηριστικό της Χαμάς, που είναι πολύ προσεκτική με το πώς γράφει στην Αραβική γλώσσα. Αντίθετα, οι καλλιτέχνες της Φατάχ, που είναι ένα κοσμικό κόμμα, ενδιαφέρονται περισσότερο γι’ αυτό που γράφουν και όχι για το πώς το γράφουν» σημειώνει η Grondahl.

Για την Grondahl, τα γκράφιτι στη Γάζα διηγούνται μια ιστορία που πηγαίνει πιο πέρα από τα τυπικά και επαναλαμβανόμενα συνθήματα για τους ανθρώπους της. «Τα γκράφιτι στη Γάζα έχουν ενσωματωθεί στην κοινωνία, κάτι το οποίο τα καθιστά πολύ ενδιαφέροντα. Δεν είσαι εκεί έξω μόνο για τον εαυτό σου. Ζωγραφίζεις για το κόμμα στο οποίο ανήκεις ή για το φίλο σου που σκοτώθηκε. Είναι μια έκφραση που καλύπτει όλο το φάσμα από τη ζωή μέχρι τον θάνατο».

Πηγή: Al Jazeera