Το καλοκαίρι του 1949, ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός, με επικεφαλής το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα, εισήλθε στο Πεκίνο και κατέλαβε την εξουσία της χώρας. Ο εθνικιστής ηγέτης Chiang Kai-shek κατέφυγε στην Ταϊβάν, ενώ ο στρατός διαλύεται στο τέλος του τετραετούς εμφυλίου πολέμου. 

Ο Μάο Τσετουνγκ ( 26 Δεκεμβρίου 1893 – 9 Σεπτεμβρίου 1976), ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας, κηρύσσει την “σοσιαλιστική επανάσταση” και την ίδρυση της “Λαϊκής Δημοκρατίας”. Ο Μαοϊσμός θα αποτελέσει έμπνευση για μια ολόκληρη γενιά ακτιβιστών της δεκαετίας του ’60 και του ’70. 

Τα γεγονότα του 1949 ήταν μια πραγματική επανάσταση και αυτό δεν μπορεί να το αμφισβητήσει κανείς. Ένας στρατός που αποτελούνταν από αγρότες ανέτρεψε την παλιά άρχουσα τάξη, αντιτάχθηκε στον δυτικό ιμπεριαλισμό και δημιούργησε τις βάσεις για μια νέα κοινωνική πραγματικότητα. 

Ο Chiang Kai-shek μέχρι τότε εκπροσωπούσε τα συμφέροντα των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών, ενώ η διαφθορά κυριαρχούσε στο στρατό του. Πολλοί στρατιώτες του λεηλατούσαν τους αγρότες, στις περιοχές που έλεγχαν, ενώ οι εθνικιστές είχαν αποτύχει στο στόχο τους, που όπως υποστήριζαν ήταν η υπεράσπιση του εθνικού συμφέροντος έναντι των ξένων δυνάμεων. 

Στο τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου, οι εθνικιστές έμοιαζαν ισχυρότεροι από τους κομμουνιστές στην Κίνα, καθώς έλεγχα σημαντικά εδάφη και ο στρατιωτικός εξοπλισμός ήταν από τις ΗΠΑ. Όμως η εξουσία τους στην κοινωνία ήταν επιφανειακή. 

Από την άλλη πλευρά, η κομμουνιστική ιδέα είχε κοινωνικό έρεισμα, ενώ παράλληλα έλεγχαν και τις “απελευθερωμένες ζώνες”. Οι αντάρτες του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού δεν λεηλάτησαν τον αγροτικό κόσμο, ενώ παράλληλα το Κομμουνιστικό Κόμμα, όπου είχε δυνατότητα περιόριζε το ενοίκιο γης που κατέβαλαν οι αγρότες στους μεγαλοϊδιοκτήτες. 

Ο Μάο είχε την ικανότητα να αγγίζει όλες τις ιδεολογικές τάσεις της κινεζικής κοινωνίας. Η μεσαία τάξη τάχθηκε στο πλευρό των κομμουνιστών ενάντια στον ιμπεριαλισμό, οι αγρότες ενάντια στη λεηλασία των των εθνικιστών, τσιφλικάδων, στρατιωτικών και κρατικών υπαλλήλων. Αποτέλεσμα ήταν εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες κατά τη διάρκεια του εμφυλίου απλά να εγκαταλείψουν τους εθνικιστές και να προσχωρήσουν στους κομμουνιστές. 

Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι το 1949 ήταν μια σοσιαλιστική επανάσταση. Δεν σημαίνει καν πως ήταν μια επανάσταση από τα κάτω. Δεν περιελάμβανε ένα μαζικό εργατικό κίνημα, δημοκρατικά οργανωμένο, που να ενεργεί για το ίδιο και την χειραφέτησή του. 

Αντίθετα το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν έχει στο εσωτερικό παρά ελάχιστα μέλη από την εργατική τάξη. Στο τέλος του 1926 τα 2/3 των μελών του ήταν εργάτες, ωστόσο το ποσοστό αυτό μειωνόταν σταδιακά με το πέρασμα των χρόνων, φτάνοντας στο 10% το 1928, στο 2% το 1930 και σχεδόν στο μηδέν στη συνέχεια. Μέχρι το 1949, το ΚΚΚ ήταν ένα κόμμα με επικεφαλής άτομα από τη μεσαία τάξη και υποστηρικτές αγρότες. 

Πως είχε προκύψει αυτή η κατάσταση; Το 1927 η πρώτη κινεζική επανάσταση είχε πνιγεί στο αίμα όταν οι εθνικιστές του Chiang Kai-shek  έσφαξαν 50.000 εργάτες στη Σανγκάη καταστρέφοντας ουσιαστικά το εμβρυακό κινεζικό εργατικό κίνημα. Ο Μάο και μια ομάδα περίπου 1.000 κομμουνιστών επέζησαν και διέφυγαν σε μια απομακρυσμένη ορεινή περιοχή. Εκεί στήνει τον πρώτο στρατό αναρτών και σταδιακά το μέγεθος της “κινεζικής Σοβιετικής Δημοκρατίας” μεγαλώνει. Ωστόσο στη συνέχεια δέχτηκε συνεχόμενες επιθέσεις από τον στρατό των εθνικιστών. 

Ο κίνδυνος της οριστικής διάλυσης του κομμουνιστικού κινήματος ήταν πλέον ορατός. Έτσι ο Μάο ξεκινάει την αντεπίθεση, την περίφημη “Μεγάλη Πορεία”, μπαίνοντας βαθιά στις αγροτικές περιοχές της Κίνας. Ήταν μια επική πορεία ανθρώπινης αντοχής. Περίπου 80.000 με 90.000 άτομα ξεκίνησαν, οι περισσότεροι πέθαναν στη διαδρομή, κάποιοι παρέμειναν σε διάφορα σημεία ώστε να στήσουν “κόκκινες βάσεις” και μόνο 4.000 ολοκλήρωσαν τελικά το ταξίδι ένα χρόνο αργότερα. 

Ο Μάο ήταν αδιαμφισβήτητος ηγέτης, αλλά το ΚΚΚ είχε πάψει να είναι ένα εργατικό κόμμα. Αναγκασμένοι να ζουν σε απομονωμένες περιοχές, αποκομμένες από τις μεγάλες πόλεις, το ΚΚΚ άλλαξε οριστικά σε ένα κίνημα της μεσαίας τάξης και των ανταρτών αγροτών. Οι ηγέτες του ΚΚΚ δεν ήταν ιδιοτελείς πολιτικοί, που εξυπηρετούσαν το σκοπό τους, ήταν επαναστάτες που έκαναν πραγματικές θυσίες για τα πιστεύω τους. Αλλά δεδομένης της απουσίας  εργατικού επαναστατικού κινήματος είναι δύσκολο να διατηρήσεις μια ισορροπία. 

Σε αντίθεση με τους επαναστάτες εργάτες, οι οποίοι σκέπτονται και συλλογικά, λόγω της φύσης της εργασίας τους, οι επανάστατες αγρότες παραμένουν τελικά ατομικιστές, καθώς αναγκαστικά επικεντρώνονται στις ατομικές καλλιέργειες τους. Θα ακολουθήσουν τη δράση των αστικών επαναστατών αν αυτό σημαίνει μείωση του ενοικίου ή της κατάσχεσης της γης τους. 

Ωστόσο δεν μπορούν να οργανωθούν σε μια εθνική επαναστατική δύναμη, που μπορεί να οδηγήσει σε έναν ευρύτερο αγώνα για κοινωνικό μετασχηματισμό. Έτσι ουσιαστικά το ΚΚΚ και ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Αγώνας ήταν στα χέρια των ηγετών του. Ο ενθουσιασμός και η υποστήριξη προς αυτούς ήταν σε υψηλό βαθμό, αλλά αυτό δεν είναι δημοκρατία. 

Ενώ ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός επελαύνει στις πόλεις μοιράζει προκηρύξεις που αναφέρουν : “ελπίζουμε οι εργαζόμενοι από όλους τους επαγγελματικούς κλάδους να συνεχίσουν τις δουλειές τους και οι επιχειρήσεις να συνεχίσουν να λειτουργούν όπως συνήθως”. Παράλληλα διατηρούσε αξιωματούχους και αστυνομικούς στις θέσεις τους. Η ανησυχία ήταν μην υπάρξει μια αστική επανάσταση που θα αμφισβητούσε το ΚΚΚ. Σημειώνεται ότι η Κίνα το 1949 ήταν μια από τις φτωχότερες χώρες στον κόσμο. Ήταν πολύ πιο πίσω σε σχέση με τις προηγμένες βιομηχανικές χώρες από ό,τι ήταν η Ρωσία το 1928 όταν ο Στάλιν ανέλαβε τον πλήρη έλεγχο. 

Παράλληλα η Κίνα είχε να αντιμετωπίσει και τον ιμπεριαλισμό. Οι ΗΠΑ υποστηρίξει τους εθνικιστές. Ο Ψυχρός Πόλεμος είχε μόλις αρχίσει και η νίκη του Μάο ήταν ένα τεράστιο σοκ στους ηγέτες της Αμερικής. Εξάλλου ο πόλεμος της Κορέας ξέσπασε μόλις ένα χρόνο μετά την είσοδο του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού στο Πεκίνο. 

Για αυτούς τους λόγους η ηγεσία της Κίνας έπρεπε να προχωρήσει γρήγορα στην εκβιομηχάνιση και να ενισχυθεί στρατιωτικά όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Ξεκινώντας από το μηδέν σήμαινε ότι θα έπρεπε να επιτύχει υψηλά επίπεδα εκμετάλλευσης ώστε να δημιουργήσει τα πλεονάσματα που απαιτούνταν. Το ιδιωτικό κεφάλαιο δεν ήταν τόσο δυνατό στην Κίνα ώστε να επιτευχθεί αυτός ο στόχος. Το εξωτερικό κεφάλαιο ήταν εχθρικό. Επομένως μόνο ο κρατικός καπιταλισμός θα μπορούσε να παρέχει τον μηχανισμό για την ταχεία συσσώρευση κεφαλαίου στην Κίνα. 

Αυτό σήμαινε την μετατροπή της ηγεσίας του ΚΚΚ από επαναστάτες σε μια γραφειοκρατική άρχουσα τάξη. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’50, περίπου το 25% της εθνικής παραγωγής έχει επενδυθεί σε βαριά βιομηχανία και σε στρατιωτικούς εξοπλισμούς, ενώ το βιοτικό επίπεδο δεν έχει αυξηθεί καθόλου. 

Για να χτίσεις καλά πρέπει να χτίσεις σε στέρεες βάσεις. Αλλά στην Κίνα που βρισκόταν τόσο πίσω αυτή ήταν μια αργή διαδικασία. Η ηγεσία της Κίνας ήθελε μια γρήγορη βιομηχανική και στρατιωτική ανάπτυξη. 

Στην Κίνα έλειπαν η τεχνολογία και οι υποδομές, αλλά υπήρχε αφθονία εργατικού δυναμικού. Ίσως να μπορούσε το δεύτερο να υποκαταστήσει το πρώτο; Αυτή η σκέψη ήταν η γέννηση του καταστροφικού “Μεγάλου Άλματος προς τα Εμπρός” (1958-1961). 

Υπερβολικοί στόχοι τέθηκαν για τη γεωργία και τη βιομηχανία. Βίαιη κολεκτιβοποίηση της γης που δημιούργησε κοινότητες 25.000 αγροτών, ουσιαστικά δηλαδή κρατικές αγροτικές επιχειρήσεις, ενώ παράλληλα ξεκινούν οι μαζικές προπαγανδιστικές εκστρατείες για αύξηση των ωρών εργασίας και ενίσχυση της εργασιακής πειθαρχίας. 

Ωστόσο οι διευθυντές των εργοστασίων συνήθως έλεγαν ψέμματα για την παραγωγή προκαλώντας χάος, παραμέλησαν τη συντήρηση και σύντομα τα μηχανήματα καταστρέφονταν. Οι εργαζόμενοι είχαν εξαντληθεί από την πολύωρη εργασία, ενώ και η αγροτική παραγωγή υποχωρούσε. Από το 1961 η πείνα επέστρεψε στην βόρεια Κίνα. Οι απελπισμένοι αγρότες εγκαταλείπουν τα χωριά τους και ένοπλες εξεγέρσεις ξεσπούν σε τουλάχιστον δύο επαρχίες. Εκτιμάται ότι τελικά το “Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός” πήγε την Κίνα δέκα χρόνια πίσω. 

Την ίδια στιγμή, ο Μάο έχει να αντιμετωπίσει και την απομόνωση στο εσωτερικό του ΚΚΚ που επιχειρείται από τους πολέμιους του. Το 1966 επιχειρεί μια επιστροφή με την έναρξη της “Πολιτιστικής Επανάστασης”. Σε αυτή συμμετέχουν λαϊκές δυνάμεις, κυρίως νέοι που εγγράφονται ως “Κόκκινοι Φρουροί”, με στόχο να αντιμετωπίσουν τους γραφειοκράτες πολέμιους του Μάο. 

Η λατρεία γύρω από το πρόσωπο του Μάο μετατρέπεται σε φανατισμό. Το “κόκκινο βιβλίο” του Μάο αναγνωρίζεται ως ιερό κείμενο. Η ανοιχτή αντιπαράθεση στην ηγεσία προκαλεί αναβρασμό. Τοπικοί αξιωματούχοι και διανοούμενοι αναγνωρίζονται ως “φιλοκαπιταλιστές” και “αντεπαναστάτες”.

Πολλές πόλεις χωρίστηκαν μεταξύ ένοπλων παρατάξεων που υποστήριζαν αντίπαλους αξιωματούχους. Οι εργαζόμενοι προχωρούσαν σε απεργιακές κινητοποιήσεις. Το κομματικό-κράτος παρέλυε σταδιακά. Ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός επανεμφανίζεται για να δώσει τέλος στις αυξανόμενες αναταραχές. Πρώην υπάλληλοι επιστρέφουν στις θέσεις τους. Εκατομμύρια, περίπου το 10% του αστικού πληθυσμού, απελάθηκαν στην ύπαιθρο. Σε πολλές περιπτώσεις η καταστολή ήταν αιματηρή. 

Το ΚΚΚ παίρνει τον πλήρη έλεγχο εκ νέου στο 1971. Ωστόσο όταν πέθανε το 1976 μια νέα διαμάχη για την εξουσία ξεσπά στο εσωτερικό της ηγεσία του ΚΚΚ. Οι σκληροί Μαοϊκοί περιθωριοποιούνται και την εξουσία αναλαμβάνουν οι εκσυγχρονιστές. 

Η νέα ηγεσία το 1978 ξεκίνησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα για την μετατροπή της κινεζικής οικονομίας, το οποίο είχε δύο βασικά χαρακτηριστικά, το άνοιγμα της Κίνας στις ξένες επενδύσεις και τεχνολογίες και τον περιορισμό του κρατικού ελέγχου της οικονομίας προς όφελος των “δυνάμεων της αγοράς”. Το μεγάλο πείραμα είχε αποτύχει και πλέον η νέα ηγεσία στρέφεται στον νεοφιλελευθερισμό. 

* Πηγή: Άρθρο του ιστορικού Neil Faulkner στο CounterFire