Εν αναμονή της ιστορικής απόφασης του δικαστηρίου για την δική της Χρυσής Αυγής, παρουσιάζουμε πέντε σπουδαία και χαρακτηριστικά ντοκιμαντέρ, για τον ρόλο και τα εγκλήματα που διέπραξε η νεοναζιστική οργάνωση. Από το «Φασισμός Α.Ε.» του Άρη Χατζηστεφάνου, στο «Xρυσή Αυγή: Προσωπική Υπόθεση» της Angelique Kourounis και από το «Νεοναζί: Το Ολοκαύτωμα της Μνήμης» του Στέλιου Κούλογλου, μέχρι το «The Cleaners» του Κωνσταντίνου Γεωργούση. Όταν το Σινεμά τίθεται στην υπηρεσία της ιστορικής καταγραφής και μνήμης.

«Οι Εκκαθαριστές» (The Cleaners – 2013) του Κωνσταντίνου Γεωργούση

Στην Ελλάδα της οικονομικής και πολιτισμικής κατάρρευσης, η Χρυσή Αυγή κεφαλαιοποιεί ένα κομμάτι της αγανάκτησης του κόσμου. Χωρίς προφορική αφήγηση, το αξιόλογο ντοκιμαντέρ, «Οι Εκκαθαριστές» («The Cleaners») του Κωνσταντίνου Γεωργούση, ακολουθεί μέλη και υποστηρικτές της Χρυσής Αυγής κατά τη διάρκεια προεκλογικής καμπάνιας στο κέντρο της Αθήνας τον Μάιο του 2012.

Το ντοκιμαντέρ, του οποίου τη σκηνοθεσία, το σενάριο, τη φωτογραφία, τον ήχο και την παραγωγή υπογράφει ο Κωνσταντίνος Γεωργούσης, κέρδισε το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Sarajevo τον Αύγουστο 2013. Η ταινία τεκμηρίωσης, πραγματοποίησε την τηλεοπτική της πρεμιέρα στο βρετανικό κανάλι Channel 4, συμμετείχε επίσης στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Άμστερνταμ ενώ τιμήθηκε με ειδική προβολή στο μουσείο του τρόμου των SS – «Τοπογραφία του Τρόμου», στο Βερολίνο.

Ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Γεωργούσης, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1980. Είναι κάτοχος πτυχίου Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου της  Αθήνας. Συνέχισε τις σπουδές του στην Κοινωνική και Οπτική Ανθρωπολογία στο πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ στην Μεγάλη Βρετανία όπου και αποφοίτησε λαμβάνοντας μεταπτυχιακό τίτλο στην Κοινωνική Ανθρωπολογία και προδιδακτορικό τίτλο στο Εθνογραφικό ντοκιμαντέρ. Το πάθος του για το ντοκιμαντέρ τον οδήγησε στην Εθνική Σχολή Κινηματογράφου και Τηλεόρασης της Μεγάλης Βρετανίας από όπου και αποφοίτησε τον Μάρτιο του 2013. Έχει σκηνοθετήσει ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.  Η ταινία του με θέμα την άνοδο του νεοναζισμού στην Ελλάδα απέσπασε διακρίσεις στο εξωτερικό στα φεστιβάλ του Άμστερνταμ και του Σεράγεβο. Έχει εργαστεί στο βρετανικό Channel4 ως σκηνοθέτης καθώς και ως μοντέρ για τον διάσημο Βρετανό σκηνοθέτη Sean McAllister στο BBC.

«Νεοναζί: Το Ολοκαύτωμα της Μνήμης» (2013) του Στέλιου Κούλογλου

Σε μια σειρά από μαρτυρικές πόλεις της Ελλάδας, που είχαν καταστραφεί από τους ναζί, αλλά και τους Έλληνες συνεργάτες τους στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και ο πληθυσμός τους είχε εξολοθρευτεί, το κόμμα των νεοναζί κέρδισε σημαντικά ποσοστά στις εκλογές του 2012. Η είδηση κάνει τον γύρο των τηλεοπτικών σταθμών: η Χρυσή Αυγή έλαβε 1.000 ψήφους στα μαρτυρικά Καλάβρυτα και Δίστομο. Δυο πόλεις που σημαδεύτηκαν από τη ναζιστική θηριωδία, παρουσιάζονται να νομιμοποιούν με την ψήφο τους, τους «πολιτικούς απογόνους» των δολοφόνων τους, σύμφωνα με τα ΜΜΕ.

Τις αμέσως επόμενες μέρες, στην ερώτηση αν είναι νεοναζί και σχετίζονται με τον Χίτλερ, οι εκπρόσωποι της Χρυσής Αυγής απαντούν: «οι δημότες στα Καλάβρυτα και το Δίστομο απάντησαν ήδη, με την ψήφο τους». Η ιστορική μνήμη έχει εξασθενίσει ή πρόκειται για μια κατασκευασμένη είδηση; Στο σχολείο μίας τέτοιας πόλης, προβάλλεται μια ταινία με τα εγκλήματα των ναζί. Γνωρίζουν όμως οι μαθητές την ιστορία του τόπου τους; Πώς είναι δυνατόν κάποιοι από τους γονείς τους να ψήφισαν τους πολιτικούς επιγόνους των δολοφόνων; Ή μήπως δεν είναι αλήθεια ότι οι νεοναζί σημείωσαν αξιόλογα εκλογικά ποσοστά; Ένα ντοκιμαντέρ μέσα σε ένα ντοκιμαντέρ, για τη μνήμη και τη λήθη.

«Αντιμετωπίζω πάντα την ίδια δυσκολία σε όλες τις συνεντεύξεις με τους διάφορους «μικρούς ήρωες» που πρωταγωνιστούν στις ταινίες μου: το να μην βάλεις τα κλάματα. Το ενδιαφέρον είναι ότι όλοι ήθελαν να μιλήσουν, γιατί καταλαβαίνουν τη σημασία του να κρατηθεί η μνήμη ζωντανή. Η ταινία είναι «ένα ντοκιμαντέρ μέσα στο ντοκιμαντέρ». Πήγα σε ένα λύκειο στο Δίστομο και πρόβαλα ένα ντοκιμαντέρ για τις ναζιστικές θηριωδίες στα Καλάβρυτα, στον Χορτιάτη, στο Άουσβιτς. Ακολούθησε μια συζήτηση εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, για την αντίσταση στη Γερμανική κατοχή. Μήπως έχουν δίκιο όσοι υποστηρίζουν ότι αν οι αντάρτες δεν προκαλούσαν με τη δράση τους, τους Γερμανούς, δε θα υπήρχαν και ολοκαυτώματα; Αυτή η συζήτηση δεν έχει γίνει ποτέ στην Ελλάδα. Μετά τον εμφύλιο πόλεμο, σχεδόν απαγορεύθηκαν οι λέξεις «εθνική αντίσταση», ενώ μετά το 1974 πήγαμε στο άλλο άκρο: η αντίσταση και ο λαός αποθεώθηκαν και η ιστορία παρουσιάστηκε σαν να μην υπήρχαν συνεργάτες των Γερμανών. Στο Δίστομο, παρότι είναι περισσότερο ενημερωμένοι και ευαισθητοποιημένοι, οι μαθητές πρώτη φορά έμαθαν ότι ήταν τα τάγματα ασφαλείας κι όχι οι Γερμανοί που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στη σφαγή εδώ δίπλα στη Θεσσαλονίκη, στον Χορτιάτη, στην ίδια την πόλη τους, το Δίστομο. Παρατηρώντας ότι και η Χρυσή Αυγή θεωρεί εθνικούς αγωνιστές τους ταγματασφαλίτες, που βίαζαν, σκότωναν εν ψυχρώ νήπια και ξεκοίλιαζαν εγκύους, μπορείς ακριβώς να πάρεις μια διαφορετική θέση για τα σύγχρονα φαινόμενα βίας και φασισμού. Πώς μπορεί άλλωστε μια χώρα να προχωρήσει προς μπροστά, αν δεν γνωρίζει το παρελθόν της;» – Στέλιος Κούλογλου

Δείτε ολόκληρο το ντοκιμαντέρ:

«Φασισμός Α.Ε.» (2014) του Άρη Χατζηστεφάνου

Οι δημιουργοί των ντοκιμαντέρ «Debtocracy» και «Catastroika», επιστρέφουν με τη νέα τους παραγωγή με τίτλο: «Φασισμός Α.Ε.». Χωρίς δεσμεύσεις χρηματοδότησης οι δημιουργοί του αποκαλυπτικού και επίκαιρου ντοκιμαντέρ, με διεισδυτική ματιά ανιχνεύουν και παρουσιάζουν μεταξύ άλλων, τον ρόλο συγκεκριμένων επιχειρηματιών, πολιτικών και εκδοτικών συγκροτημάτων, που συνέβαλαν δραστικά στην άνοδο της άκρας δεξιάς και του φασισμού.

Αναζητώντας τα ίχνη του σύγχρονου φασισμού, μέσα από θεατρικές παραστάσεις, graffiti και συναυλίες, οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ ταξίδεψαν σε ολόκληρη την Ευρώπη συνομιλώντας με αξιόλογους επιστήμονες, ακαδημαϊκούς, δημοσιογράφους και συγγραφείς όπως ο Ταρίκ Αλί. Οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ, αναφέρουν χαρακτηριστικά:

«Θέλουμε να σας διηγηθούμε μικρές, άγνωστες ιστορίες από το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του φασισμού και τις διασυνδέσεις του με τα οικονομικά συμφέροντα κάθε εποχής. Θα ταξιδέψουμε από την Ιταλία του Μουσολίνι, στην Ελλάδα της κατοχής, του εμφυλίου και της δικτατορίας και από τη ναζιστική Γερμανία του Χίτλερ στο σήμερα. Το νέο ντοκιμαντέρ θα συνεχίσει στα βήματα του «Debtocracy» και του «Catastroika», όπου περιγράψαμε τα αίτια της κρίσης χρέους, τις επιπτώσεις του μνημονίου, την κατάλυση της δημοκρατίας και το ολοκληρωτικό ξεπούλημα της χώρας.»

Και συνεχίζοντας στο ίδιο μήκος κύματος, επισημαίνουν: «Το ντοκιμαντέρ «ΦΑΣΙΣΜΟΣ Α.Ε» φιλοδοξεί να εμπνευστεί και να εμπνεύσει τα αντιφασιστικά κινήματα όλης της Ευρώπης και ταυτόχρονα να συνεχίσει ένα από τα μεγαλύτερα πειράματα ανεξάρτητης δημοσιογραφίας. Για άλλη μια φορά απορρίπτουμε κάθε χρηματοδότηση από κόμματα και εταιρείες και ανακοινώνουμε ότι το ντοκιμαντέρ θα κυκλοφορήσει ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς χρήσης και αναμετάδοσης. Και σε αυτή την περίπτωση σας θέλουμε όλους συμπαραγωγούς μας…»

Το σενάριο υπογράφει ο δημοσιογράφος Άρης Χατζηστεφάνου ενώ τη σκηνοθετική επιμέλεια έχει ο Άρης Τριανταφύλλου. Στη δημοσιογραφική έρευνα συμμετείχαν ο Λεωνίδας Βατικιώτης και ο Αποστόλης Φωτιάδης ενώ υπεύθυνος παραγωγής είναι ο Θάνος Τσάντας. Τη μουσική του «Φασισμός Α.Ε.» έγραψαν ο Ερμής Γεωργιάδης και το συγκρότημα Last Drive.

Δείτε ολόκληρο το ντοκιμαντέρ:

«Χρυσή Αυγή – Προσωπική Υπόθεση» (Golden Dawn: A Personal Affair – 2016) της Αγγελικής Κουρούνη

Στο υλικό που επιλέχθηκε για το ντοκιμαντέρ «Χρυσή Αυγή: Προσωπική Υπόθεση», αναδεικνύονται θέματα όπως: η συμβατότητα κάποιων από τις γερά παγιωμένες αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας με την ρατσιστική ιδεολογία του εθνικοσοσιαλισμού (ναζισμού), η ιεραρχική δομή οργάνωσης του κόμματος σε κάθε δραστηριότητά του, η χρήση των κλασικών γκεμπελικών τακτικών παραπλάνησης στον δημόσιο λόγο, καθώς και οι διαχρονικές σχέσεις με την αστυνομία και η παρατεταμένη συγκάλυψη της δραστηριότητας της Χρυσής Αυγής από τις πολιτικές και δικαστικές αρχές.

Παράλληλα, θίγονται μια σειρά από άλλα καίρια ζητήματα, όπως: οι σχέσεις «συγκοινωνούντων δοχείων» της Χρυσής Αυγής με την κεντροδεξιά Νέα Δημοκρατία και άλλα κόμματα του «συνταγματικού τόξου», η ένθερμη υποστήριξη μερίδας του κλήρου προς το νεοναζιστικό κόμμα, καθώς αυτό υιοθετεί – βολικά – ένα «ελληνορθόδοξο» προφίλ, αλλά και η εναντίωση άλλων κληρικών προς τα δημόσια κηρύγματα μίσους και τις επιθέσεις κατά μειονοτήτων.

Μια δημοσιογράφος ερευνά για χρόνια την οργάνωση του ελληνικού νεοναζιστικού κόμματος «Χρυσή Αυγή». Η οικονομική κατάρρευση, η πολιτική αστάθεια και οι οικογενειακές σχέσεις έρχονται σε πρώτο πλάνο καθώς το ντοκιμαντέρ προσπαθεί να ανακαλύψει «τί έχουν στο κεφάλι τους οι Χρυσαυγίτες που παρουσιάζονται ως θύματα» του συστήματος. Η Χρυσή Αυγή «ποτέ δεν κρύφτηκε», όσον αφορά στην ιδεολογία της. Η απήχησή της στις κάλπες μπορεί παλιότερα να ήταν απειροελάχιστη, όμως η συμβατότητα αυτής της ιδεολογίας με γερά παγιωμένες αντιλήψεις στην Ελλάδα – που καλλιεργούν πολλοί κληρικοί, τα περισσότερα ΜΜΕ και το πολιτικό σύστημα – αποτελεί το εύφορο έδαφος στο οποίο ανθεί η οργάνωση.

Δείτε ολόκληρο το ντοκιμαντέρ:

«Golden Dawn Girls» (2017) του Χάβαρντ Μπάστνις

Η δραματική άνοδος της ακροδεξιάς σε ολόκληρη την Ευρώπη δημιούργησε την ανάγκη να ερευνηθούν οι αιτίες του συγκεκριμένου φαινομένου. Η είσοδος της νεοναζιστικής οργάνωσης «Χρυσή Αυγή» στην κεντρική πολιτική σκηνή της Ελλάδας είναι ένα γεγονός που απασχολεί δημοσιογράφους, ερευνητές και σκηνοθέτες ντοκιμαντέρ από ολόκληρη την Ευρώπη.

Ο Νορβηγός σκηνοθέτης Χάβαρντ Μπάστνις κατάφερε να διεισδύσει στον κλειστό πυρήνα της οργάνωσης και να κινηματογραφήσει τα «Κορίτσια της Χρυσής Αυγής» (Golden Dawn Girls). Ο Χάβαρντ Μπάστνις παρακολουθεί την κόρη του Νίκου Μιχαλολιάκου, την σύζυγο του Γιώργου Γερμενή και τη μητέρα του Παναγιώτη Ηλιόπουλου, στην προσπάθεια τους να αναλάβουν κεντρικό ρόλο ενόψει των εκλογών του 2015.

Ο Χάβαρντ Μπάστνις αποφασίζει να διερευνήσει από απόσταση αναπνοής το φαινόμενο της ραγδαίας ανόδου της ακροδεξιάς στην Ελλάδα και πλησιάζει τρία ηγετικά στελέχη της Χρυσής Αυγής – γένους θηλυκού. Καθώς εισχωρεί συστηματικά και για αρκετά χρόνια στα άδυτα των νεοναζί – πριν και κατά τη διάρκεια της δίκης για την σύσταση εγκληματικής οργάνωσης – ο Νορβηγός σκηνοθέτης αναλογίζεται μήπως η αύξηση της δημοφιλίας του εξτρεμιστικού κόμματος οφείλεται και στο ότι οι γυναίκες βγήκαν στην εμπροσθοφυλακή. Μια εφιαλτική εκ των ένδον ματιά σε μια αχαρτογράφητη περιοχή.