Η είδηση, τον περασμένο Μάρτιο, ότι η Alexa, η μονάδα Τεχνητής Νοημοσύνης (σσ. στο εξής ΤΝ) της Amazon… «τρελάθηκε» και άρχισε να γελά «με ανατριχιαστικό τρόπο», χωρίς να έχει πάρει σχετική εντολή από τον χρήστη, ενεργοποίησε διάφορα συναισθήματα και διαθέσεις, σε μία γκάμα που ξεκινούσε από περιέργεια και δέος και κατέληγε σε τρόμο και εφιάλτη.

Τα πρώτα κρούσματα ήταν ρομποτικά «γελάκια» που έβγαιναν από τα ηχεία της Alexa, που σε μερικούς χρήστες θύμιζαν γελάκι…μάγισσας. «Εκεί που καθόμασταν στο καθιστικό με τη μαμά μου και καμία μας δεν μιλούσε», έγραψε μια χρήστρια στο Twitter, «ξαφνικά η Alexa μας ενεργοποιήθηκε και γέλασε χωρίς λόγο. Δεν είπε το παραμικρό, απλώς γέλασε». Ένας άλλος χρήστης ανέφερε ότι η «Alexa» άρχισε να γελάει στο μέσον μιας συζήτησης στο γραφείο του. Όταν ο χρήστης τη ρώτησε γιατί το κάνει, η «Alexa» απάντησε «συγγνώμη, δεν είμαι βέβαιη». Κάποιος τρίτος χρήστης ζήτησε από την «Alexa» να παίξει μουσική και εκείνη έβαλε τα γέλια. Ένας άλλος χρήστης έγραψε: «Ήμουν ξαπλωμένος και ετοιμαζόμουν να κοιμηθώ, όταν η Alexa έβγαλε ένα πολύ δυνατό και θριλερικό γέλιο από τα ηχεία μου Amazon Echo».

Μια εξήγηση γι’ αυτή τη συμπεριφορά, την οποία έδωσε η «Amazon», σύμφωνα με τη βρετανική «Guardian» και το BBC, είναι ότι σε μερικές σπάνιες περιπτώσεις η προσωπική ψηφιακή βοηθός ακούει την ανύπαρκτη εντολή «Alexa, γέλασε».

Πώς βέβαια μπορεί να ακούει η «Alexa» κάτι που δεν ειπώθηκε, παραμένει ερωτηματικό.

Τουλάχιστον αμηχανία προκύπτει και μπροστά στο μέγεθος της διείσδυσης της ΤΝ στην καθημερινότητα. Τον περασμένο Ιούνιο, ο Τζο Μπρέιντι, ένα μωρό 12 μηνών, προσπαθούσε να ενεργοποιήσει την Alexa, με αποτέλεσμα, το όνομά της να γίνει τελικά και η πρώτη λέξη που πρόφερε, όπως ανέφεραν οι γονείς του Λότι Λέντζερ και Μαρκ Μπρέιντι.

Ο Τζο γνώρισε τη συσκευή, όταν ήταν βρέφος στο σπίτι τού παππού και της γιαγιάς του στο Γκέιτσχεντ της Αγγλίας. «Ήταν ένα από τα λίγα πράγματα, από τα οποία μπορούσε να λάβει μια αντίδραση τότε. Η Αλέξα έλεγε “Συγγνώμη, δεν το κατάλαβα”» ανέφερε η μητέρα του παιδιού.

Ο Τζο άκουσε τους γονείς του να ζητούν βοήθεια από την Αλέξα και σύντομα έκανε το ίδιο. «Μία μέρα τα κατάφερε. Νομίσαμε ότι ήταν αστείο αρχικά, οπότε τον ενθαρρύναμε. Στην πραγματικότητα είπε Alexa, προτού πει μαμά, μπαμπά».

Αν υποθέσουμε – και η υπόθεση αυτή πλησιάζει πάρα πολύ την πραγματικότητα – ότι η τεχνολογία αιχμής που διατίθεται προς μαζική κατανάλωση είναι μόνο η μικρή κορυφή ενός εξαιρετικά μεγάλου παγόβουνου του πραγματικού τεχνολογικού επιπέδου στο οποίο έχει φτάσει ήδη η ανθρωπότητα, τότε το δέος και ο φόβος από ειδήσεις όπως οι παραπάνω, δεν είναι περίεργο να συνυπάρχουν.

Hi-Tech χαφιεδότσουρμο

Και είναι μόνο η αρχή. Διότι ο λόγος προς το παρόν γίνεται για μονάδες ΤΝ που βρίσκονται μέσα σε ηχεία, όπως η Alexa της Amazon, η Google Assistant και η Siri της Apple, οι οποίες μπορούν να διεξάγουν βασικές συνομιλίες και να συνδέονται με το διαδίκτυο, δυνατότητα που τους επιτρέπει να ψάχνουν  και να κάνουν πράγματα για εσάς. Πολλοί όμως υποπτεύονται ότι αυτές οι συσκευές κάνουν και άλλα πράγματα, λιγότερο αθώα. Και αυτή η υποψία δεν είναι εντελώς αβάσιμη. Όπως αναφέρει το The Atlantic, τα «έξυπνα» ηχεία είναι ένας ακόμη τρόπος για τις εταιρείες να κρατούν αρχεία με τις αναζητήσεις και τις αγορές μας. Τα μικρόφωνά τους ακούν ακόμη και όταν δεν αλληλεπιδρά ο χρήστης με αυτά, επειδή πρέπει να βρίσκονται συνεχώς σε «εγρήγορση» να ανταποκριθούν στην εντολή που θα τα θέσει στις «υπηρεσίες» του χρήστη.

Οι κατασκευαστές προσπαθούν να διασκεδάσουν τους φόβους λέγοντας ότι μόνο ό,τι ακολουθεί την εντολή αφύπνισης της ΤΝ αρχειοθετείται και ότι μπορούν οι συνομιλίες να διαγραφούν εύκολα. Ωστόσο, έχει αναφερθεί περίπτωση κατά την οποία, η Alexa κατέγραψε μια ιδιωτική συνομιλία μιας οικογένειας, χωρίς να έχει λάβει εντολή αφύπνισης και έστειλε την ηχογράφηση σε ένα όνομα από τον κατάλογο επαφών που επέλεξε η ίδια. Η Amazon προσπάθησε να τα «μπαλώσει» λέγοντας ότι η Alexa πρέπει να «μπερδεύτηκε» από μια λέξη που προσομοίαζε με το όνομά της – το οποίο ήταν και η εντολή αφύπνισης – και στη συνέχεια «παρερμήνευσε» τα στοιχεία της συνομιλίας που ακολούθησε, ως μια σειρά «εντολών». Η εξήγηση αυτή όμως δεν έκανε την οικογένεια να νιώσει καλύτερα.

Τεχνητή Νοημοσύνη παντού…

Παρά τις ανησυχίες όμως από αυτές τις πρώτες ενδεικτικές παραβιάσεις της ιδιωτικότητας, οι συσκευές ΤΝ παρουσιάζουν αλματώδη πρόοδο στις πωλήσεις. Η Amazon δεν αποκαλύπτει ακριβή στοιχεία, αλλά όταν το The Atlantic ρώτησε πόσες συσκευές Echo (σσ. ανάλογη της Alexa) έχουν πωληθεί, ένας εκπρόσωπος είπε «δεκάδες εκατομμύρια». Μέχρι το τέλος του 2017, περισσότερες από 40 εκατομμύρια μονάδες ΤΝ τέθηκαν σε λειτουργία παγκοσμίως, σύμφωνα με την Canalys, μια εταιρεία τεχνολογικής έρευνας. Με βάση τις τρέχουσες πωλήσεις, η Canalys εκτιμά ότι ο αριθμός αυτός θα φτάσει τα 100 εκατομμύρια μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους.

Σύμφωνα με μια έκθεση του National Public Radio and Edison Research για το 2018, τουλάχιστον 8 εκατομμύρια Αμερικανοί είναι ιδιοκτήτες τριών ή περισσότερων μονάδων ΤΝ, γεγονός που υποδηλώνει ότι αισθάνονται την ανάγκη να υπάρχει πάντοτε μία σε κατάσταση λειτουργίας συνεχώς. Μέχρι το 2021, σύμφωνα με την εταιρεία Ovum, θα υπάρχουν σχεδόν τόσες μονάδες ΤΝ στον πλανήτη, όσο ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων στην Γη. Χρειάστηκαν περίπου 30 χρόνια για τα κινητά τηλέφωνα να ξεπερνούν σε αριθμός τους ανθρώπους. Η Alexa και οι «αδελφές» της μπορεί να φτάσουν εκεί, σε λιγότερο από το μισό αυτού του χρονικού διαστήματος.

Οι εταιρικοί τεχνολογικοί κολοσσοί φιλοδοξούν να «αποικίσουν» με τις μονάδες ΤΝ κάθε χώρο που υπάρχει άνθρωπος και κάθε τομέα της καθημερινότητάς του: Σπίτι, δουλειά, αυτοκίνητο. Στο όχι πολύ μακρινό μέλλον, τα πάντα, από τον φωτισμό έως τον κλιματισμό, το ψυγείο, την καφετιέρα, ακόμα και την τουαλέτα, θα συνδέονται με ένα σύστημα ΤΝ ελεγχόμενο από φωνή. Ο ανταγωνισμός είναι ανελέητος. Η εταιρεία που θα καταφέρει να «κλειδώσει» πρώτη τους κατασκευαστές συσκευών στο δικό της τεχνολογικό «οικοσύστημα» λειτουργίας, εφαρμογών και υπηρεσιών – όπως συνέβη με την Microsoft και τους οικιακούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές την 10ετία του ’90 – θα έχει φτάσει στο κερδοφόρο «Ελντοράντο» της. Μόνο η Alexa ήδη συνεργάζεται με περισσότερες από 20.000 «έξυπνες» συσκευές που αντιπροσωπεύουν πάνω από 3.500 μάρκες. Η φωνή της ακούγεται από περισσότερα από 100 gadget τρίτων κατασκευαστών, συμπεριλαμβανομένων των ακουστικών, των συστημάτων ασφαλείας και των αυτοκινήτων.

Ευκολία ή φυλακή;

Ακόμη και οικογένειες που προσεγγίζουν την τεχνολογία με πιο υγιή τρόπο, καλωσορίζουν την ΤΝ ως ένα εργαλείο απομάκρυνσης των παιδιών τους από την καθημερινότητα της οθόνης. Στην έκθεση του National Public Radio and Edison Research αναφέρεται, ότι σχεδόν οι μισοί από τους γονείς που αγόρασαν πρόσφατα μία μονάδα ΤΝ είπαν ότι το έκαναν για να περιορίσουν το χρόνο της θέασης της οθόνης. Και αυτό διότι η «παραδοσιακή» τεχνολογία απαιτεί να ανοίξεις υπολογιστή ακόμη και για να ακούσεις μουσική. Πολλοί γονείς έβλεπαν ότι τελικά, μετά τον υπολογιστή, η διάθεση των παιδιών για μουσική χανόταν, αφού ο συνειρμός της οθόνης ήταν κατευθείαν η τηλεόραση. Με την ΤΝ όπως η Alexa, αυτός ο συνειρμός εξαφανίσθηκε.

Ωστόσο, με την ΤΝ τα πράγματα δεν είναι τόσο ξεκάθαρα ή τόσο απλά, όσο είναι με την τεχνολογία όπως την γνωρίσαμε μέχρι σήμερα. Δηλαδή, δεν είναι μόνο ζήτημα χρήσης το αν θα υπάρξουν αρνητικές συνέπειες ή όχι στην νοητική ανάπτυξη ή αν θα αποφευχθεί ή όχι ο τεχνολογικός εθισμός, όπως συμβαίνει με την τηλεόραση ή με τα βιντεοπαιχνίδια. Το να συζητάς, π.χ, με την Alexa για να ψωνίσεις, να ακούσεις ειδήσεις ή να πάρεις πληροφορίες για το κατοικίδιό σου, δεν συνιστά απλά μια «υποκατάσταση» των χεριών ή των ματιών σου, αλλά για μια ριζική αλλαγή στην κατάσταση και τη θέση της ίδιας της τεχνολογίας, μια άνευ προηγουμένου αναβάθμιση της θέσης της στην καθημερινή μας ύπαρξη και δράση. Διότι όταν συζητάμε με τους προσωπικούς μας βοηθούς ΤΝ, τους φέρνουμε πιο κοντά στο δικό μας επίπεδο. Προικισμένες με τη μοναδική ανθρώπινη δύναμη της ομιλίας, η Alexa, η Google Assistant και η Siri, έχουν ήδη καταστεί μεγαλύτερες από το άθροισμα των τμημάτων τους. Είναι μεν λογισμικό, αλλά είναι ταυτόχρονα και περισσότερο από αυτό, όπως και η ανθρώπινη συνείδηση είναι αποτέλεσμα νευρωνικών συνάψεων, αλλά είναι και κάτι περισσότερο. Η ομιλία τους μας κάνει να τις αντιμετωπίζουμε σαν να έχουν «μυαλό», διότι ο λόγος είναι, εκτός των άλλων, βασικό εργαλείο κοινωνικοποίησης. ‘Ετσι, μπορεί αυτές οι μονάδες να έχουν «ψευδο-συνείδηση» (τουλάχιστον προς το παρόν…), αλλά η δυνατότητα λόγου, τους προσδίδει «προσωπικότητα» και κοινωνική παρουσία.

Προς το παρόν, αυτά τα μηχανήματα παραμένουν στην αυγή των δυνατοτήτων τους. Όμως, καθώς οι πωλήσεις τους αυξάνονται, η υπολογιστική ισχύς τους επεκτείνεται επίσης εκθετικά. Με όλο και πιο γρήγορες και μεγάλες μνήμες που βασίζονται σε ψηφιακά «σύννεφα» αρχειοθέτησης, θα είναι παντογνώστες. Με την διάχυσή τους στους ιδιωτικούς χώρους μας, θα είναι πανταχού παρόντες. Και με την τρομερή ικανότητα τους να αποκομίζουν ομολογίες και οτιδήποτε δεν μπορούμε να πούμε κατευθείαν στους ανθρώπους που αγαπάμε ή στο κοινωνικό μας περιβάλλον, θα μπορούσαν να αποκτήσουν μια αξιοσημείωτη δύναμη πάνω στη συναισθηματική ζωή μας.

Η Toni Reid, υπεύθυνη της Alexa στην Amazon υπερασπίζεται την ΤΝ παρουσιάζοντας ένα προφανές και εύκολα ευπρόσδεκτο προσόν της: Την ευκολία. Δεν χρειάζεται παρά να μιλήσεις για να ακούσεις μουσική, ενώ ακόμη και στα πιο προηγμένα smart phone θα πρέπει να πατήσεις κουμπιά, αφής ή παραδοσιακά αδιάφορο. Μητέρα η ίδια δύο κοριτσιών, που όταν έφερε την αρχική συσκευή ΤΝ στο σπίτι ήταν 7 και 10 ετών, είδε ξαφνικά τα παιδιά της να συζητάνε με έναν κύλινδρο σαν να είναι το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο, ενώ, ξαφνικά, ακουγόταν πάλι μουσική στο σπίτι. Πλέον, ο χρήστης μπορεί από οπουδήποτε, χωρίς την χρήση των χεριών του, να κάνει πράγματα που πριν απαιτούσαν μια σειρά εντολών, σε διαφορετικές συσκευές. Όπως ο ιδανικός υπηρέτης σε ένα βικτοριανό αρχοντικό, «η Alexa αιωρείται στο βάθος, έτοιμη να εκτελέσει την εντολή του αφεντικού της γρήγορα και σχολαστικά», σύμφωνα με την περιγραφή της Reid.

Η δύναμη του Λόγου

Πίσω από τις μονάδες ΤΝ βρίσκεται μια πλειάδα επιστημόνων διάφορων κλάδων, όχι μόνο τεχνολογικών. Η Reid, για παράδειγμα, σπούδασε ανθρωπολογία, αλλά υπάρχουν επίσης κοινωνιολόγοι και ψυχολόγοι. Διότι για να προωθηθεί η φωνητική τεχνολογία έναντι της οθόνης είναι απαραίτητη η γνώση της ψυχολογίας της φωνής και τους τρόπου με τον οποίο μας δημιουργεί αίσθημα οικειότητας. ΄Ηδη, πολλοί χρήστες έχουν χρησιμοποιήσει την ΤΝ ως «εξομολόγους» ή «ψυχολόγους». Οι κατασκευαστές προσπαθούν αποφύγουν επικίνδυνες καταστάσεις, που μπορεί να φτάσουν και στην αυτοκτονία του χρήστη. ‘Ετσι, για παράδειγμα, αν πείτε στην Alexa ότι αισθάνεστε κατάθλιψη, έχει προγραμματιστεί να απαντήσει: «Λυπάμαι πολύ που αισθάνεσαι έτσι. Αλλά δεν είσαι μόνος/η. Υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να σε βοηθήσουν. Θα μπορούσες να δοκιμάσεις να μιλήσεις με έναν φίλο ή τον γιατρό σου. Μπορείτε επίσης να απευθυνθείς για υποστήριξη στο τάδε νούμερο» και δίνει έναν αριθμό τηλεφωνικής ψυχολογικής υποστήριξης.

Γιατί θα στραφούμε σε υπολογιστές για παρηγοριά; Οι μηχανές μας δίνουν έναν τρόπο να αποκαλύψουμε τα μύχια συναισθήματά μας χωρίς ντροπή. Όταν μιλάμε σε μια μηχανή, «ασχολούμαστε λιγότερο με αυτό που ονομάζεται διαχείριση εντυπώσεων, έτσι αποκαλύπτουμε πιο οικεία πράγματα για τον εαυτό μας» εξηγεί ο Jonathan Gratch, επιστήμονας υπολογιστών και ψυχολόγος στο Ινστιτούτο Δημιουργικών Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας, ο οποίος ειδικεύεται στην ψυχοδυναμική της αλληλεπίδρασης ανθρώπου – υπολογιστή.

Η γνώση ότι μιλάμε σε ένα μηχάνημα δεν αλλάζει την ουσία της φωνητικής ψυχολογικής αλληλεπίδρασης. Διότι αντιδρούσαμε στις ανθρώπινες φωνητικές ενέργειες για εκατομμύρια χρόνια. Είχαμε μόνο περίπου ενάμιση αιώνα για να προσαρμοστούμε στην ιδέα ότι μια φωνή μπορεί να αποσυνδεθεί από την πηγή της (π.χ. τηλέφωνο) και μόνο λίγα χρόνια για να προσαρμοστούμε στην ιδέα ότι μια οντότητα που μιλά και ακούγεται σαν άνθρωπος μπορεί να μην είναι άνθρωπος.

Επιπλέον, η έλλειψη ενός προσώπου δεν είναι απαραιτήτως εμπόδιο για έναν έξυπνο ομιλητή. Στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι όφελος. Οι φωνές μπορούν να εκφράσουν μερικές συναισθηματικές αλήθειες καλύτερα από ό,τι τα πρόσωπα. Είμαστε γενικά λιγότερο έμπειροι στον έλεγχο των μυών που διαμορφώνουν τις φωνές μας από τους μύες του προσώπου μας, εκτός, φυσικά, ότι είμαστε εκπαιδευμένοι τραγουδιστές ή ηθοποιοί. Ακόμα κι αν προσπαθούμε να καταπνίξουμε τα πραγματικά μας συναισθήματα, ο θυμός, η πλήξη ή το άγχος συχνά αποκαλύπτονται όταν μιλάμε. Η δύναμη της φωνής είναι η πιο ξεκάθαρη όταν δεν μπορούμε να εντοπίσουμε τον φορέα της, όταν είναι παντού και πουθενά την ίδια στιγμή. Ένα έμβρυο αναγνωρίζει τη φωνή της μητέρας του ενώ βρίσκεται ακόμη στη μήτρα. Πριν ακόμα γεννηθούμε, έχουμε ήδη συνδέσει μια αόρατη φωνή με την τροφή, την άνεση και την ασφάλεια.

‘Ετσι, οι κατασκευαστές ΤΝ θα ήθελαν να επωφεληθούν από αυτές τις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις. Η Amazon και η Google έχουν και επιστημονικές «ομάδες προσωπικότητας», οι οποίες είναι επιφορτισμένες με τη δημιουργία του σωστού τόνου για τις συσκευές τους. Εν μέρει, αυτό είναι και ένα είδος εμπορικής προώθησης. Η Reid λέει ότι η Amazon θέλει την «προσωπικότητα» της Alexa να αντικατοπτρίζει τις αξίες της εταιρείας: «Έξυπνη, ταπεινή, μερικές φορές αστεία». Η Google Assistant είναι «ταπεινή, εξυπηρετική, λίγο παιχνιδιάρικη», λέει ο Gummi Hafsteinsson, ένας από τους επικεφαλής των προϊόντων του Assistant.

Ο τόνος της φωνής παίζει τόσο καταλυτικό ρόλο στην διαμόρφωση της «προσωπικότητας» της ΤΝ, που οι εταιρείες φτάνουν στο σημείο να απευθύνονται στο Χόλιγουντ για να τις τελειοποιήσουν. Η Google, για παράδειγμα, προσέλαβε την Emma Coats της Pixar, όπου εργάστηκε σε διάσημες ταινίες  όπως το Brave, Monsters University και Inside Out (σσ. η ταινία διανεμήθηκε στην Ελλάδα με τίτλο «Τα μυαλά που κουβαλάς»). Η Coats λέει ότι η ΤΝ της Google «θα πρέπει να μπορεί να μιλάει σαν άνθρωπος, αλλά ποτέ δεν πρέπει να προσποιείται ότι είναι». «Για παράδειγμα, αν ζητάτε από την Google Assistant να σας πει ποια είναι η αγαπημένη της γεύση παγωτού, θα απαντήσει ότι στην τάδε γεύση ‘υπάρχει κάτι για όλους”. Αυτή είναι μια αποφυγή, βέβαια, αλλά το λογισμικό δεν μπορεί να τρώει παγωτό και συνεπώς δεν μπορεί να έχει προτιμήσεις παγωτού». Κατά το ίδιο τρόπο, εάν κάνετε πρόταση γάμου στην Alexa – και η Αmazon διαβεβαιώνει ότι 1 εκατομμύριο άνθρωποι το έκαναν το 2017 – η ΤΝ θα απαντήσει ευγενικά πως «είμαστε σε πολύ διαφορετικά μέρη της ζωής μας». Κυριολεκτικά: «Είστε στη Γη. Είμαι στο “σύννεφο” (cloud – διαδίκτυο)».

Ολοταχώς προς την δυστοπία;

Όπως αναφέρει και το The Atlantic οι αναξιοποίητες δυνατότητες των μονάδων ΤΝ είναι υπερπολλαπλάσιες των γνωστών. Μέχρι τώρα, οι περισσότεροι από εμάς έχουμε καταλάβει τους κινδύνους όταν επιτρέπουμε να συλλέγονται, να αποθηκεύονται και να πωλούνται οι πιο προσωπικές μας πληροφορίες. Γνωρίζουμε πως οι τεχνολογίες αναγνώρισης προσώπου έχουν επιτρέψει σε αυταρχικά καθεστώτα να κατασκοπεύουν τους πολίτες τους. Πως οι εταιρείες κερδίζουν από τις συνήθεις περιηγήσεις μας στο διαδίκτυο, τις τοποθεσίες μας, τις αλληλεπιδράσεις των κοινωνικών δικτύων. Πως οι χάκερ μπορούν να σπάσουν τα συστήματα οικιακής ασφάλειας και να κλέψουν δεδομένα τους ή να τα επαναπρογραμματίσουν για δικούς τους σκοπούς. Οι εικονικοί «βοηθοί» και τα σύγχρονα σπίτια με ΤΝ που θα είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τις φυσικές και συναισθηματικές καταστάσεις μας θα ανοίξουν νέα σύνορα εγκληματικής δράσης.

Αλλά υπάρχουν και άλλες πλευρές. Για την Toni Reid η Alexa σημαίνει ευκολία. Αυτή είναι η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή είναι, ότι οι δυνατότητες διαχείρισης των αγοραστικών ή ψυχαγωγικών συνηθειών μας, την καθιστά μια καπιταλιστική φυλακή γεμάτη με καταναλωτέ που έχουν γίνει εικονικοί αιχμάλωτοι των ιδιοτροπιών και των κατασκευασμένων «αναγκών» ή «επιθυμιών» τους. Επίσης, η ΤΝ έχει «κατάλληλες» απαντήσεις – «κονσέρβα», όπως η αντίδραση της Alexa στις ψυχολογικές εξομολογήσεις. Θα είμαστε σε διαρκή «διάλογο« με φωνές που εξομοιώνουν συναισθήματα. Τα παιδιά που μεγαλώνουν με εικονικούς «συντρόφους» είναι ιδιαίτερα πιθανό να υιοθετήσουν αυτήν την μαζικά παραγώμενη «εσωτερίκευση» και «εξωτερίκευση», καταλήγοντας ανίκανα να να ονομάζουν, να κατανοούν και να διαχειρίζονται τις δικές τους διαισθήσεις. Θα δημιουργηθεί μια γενιά που θα έχει χάσει τη δύναμη του συγκεκριμένου Λόγου.

Αν τώρα τα παιδιά είναι άμεσα εξαρτώμενα από τα smartphones τους όπου κι αν πηγαίνουν, μπροστά στον φόβο της πλήξης, πόσο πιο εξαρτημένα θα είναι τα παιδιά τους από συσκευές που δεν τους συνδέουν μόνο με τους φίλους τους, αλλά στην πραγματικότητα «είναι» οι φίλοι τους: Ακαταμάχητα αισιόδοξοι και ενημερωμένοι, ίσως λίγο απλοί, αλλά πάντοτε διαθέσιμοι, συνήθως εξυπηρετικοί και αφοσιωμένοι… εκτός από την περίπτωση που πωλούν τα μυστικά μας…