Στις αρχές του 1882, ο φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε έλαβε ένα μηχάνημα που ονομαζόταν «μπάλα γραφής Malling-Hansen» ένα μικρό, έξυπνο εργαλείο που ήταν καλυμμένο με πλήκτρα. Η όραση του στοχαστή χειροτέρευε, σε σημείο που δεν μπορούσε πλέον να γράφει με το χέρι. Τον Μάρτιο του ίδιου έτους μπόρεσε να συνεχίσει να γράφει χάρη σε αυτό το νέο όργανο.

Ο φίλος του, ο συνθέτης Χάινριχ Κίζελιτς, διαπίστωσε μια ορισμένη υφολογική αλλαγή στα κείμενά του από εκείνη τη στιγμή κι έπειτα, καθώς η πρόζα του Νίτσε έγινε πιο λιτή και περιεκτική. Φαίνεται ότι επηρεάστηκε επίσης το περιεχόμενο ορισμένων από τις φιλοσοφικές του θέσεις.

Ενσώματη νόηση

Αυτή η αλλαγή -μια υπενθύμιση ότι “το μέσο είναι το μήνυμα”- θα μπορούσε να εξηγηθεί από τις νέες θεωρίες της ενσώματης νόησης. Η σύγχρονη γνωστική επιστήμη δείχνει ότι οι κινητικές και αισθητηριακές πτυχές της συμπεριφοράς μας έχουν συνέπειες που φτάνουν πιο μακριά από ό,τι αρχικά υποψιαζόμαστε.

Το μυαλό μας δεν είναι γεμάτο με ασώματες ιδέες. Πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τα σώματα και τις αισθήσεις μας προκειμένου να εξηγήσουμε φαινόμενα που διαφορετικά είναι ανεξήγητα.

Σε μια μελέτη που διεξήχθη πριν από σχεδόν δύο δεκαετίες, παρουσιάστηκαν στα υποκείμενα λέξεις με θετική (όπως “γλυκιά”) ή αρνητική (όπως “σκουπίδια”) χροιά. Τα υποκείμενα έπρεπε να υποδείξουν αν μια λέξη ήταν “καλή” ή “κακή” μετακινώντας ένα joystick. Τα μισά υποκείμενα έπρεπε να υποδείξουν ότι μια λέξη ήταν “καλή” τραβώντας το joystick προς το σώμα τους και τα άλλα μισά έπρεπε να υποδείξουν “καλή” σπρώχνοντάς το μακριά.

Για να δηλώσουν ότι μια λέξη ήταν “κακή”, τα υποκείμενα έκαναν την αντίθετη κίνηση από την “καλή”. Παρατηρήθηκε μια σταθερή συσχέτιση μεταξύ της έννοιας και της κίνησης: οι ταχύτερες απαντήσεις προέκυψαν από τα υποκείμενα στα οποία ζητήθηκε να δηλώσουν “καλό” τραβώντας το joystick προς το σώμα τους και να δηλώσουν “κακό” σπρώχνοντάς το μακριά.

Αυτή η άμεση εμπλοκή του σώματος και των αισθήσεων στις νοητικές διεργασίες μπορεί να εξηγήσει πώς η γραφή με το χέρι (σε αντίθεση με άλλους τύπους γραφής) μας βοηθά να μάθουμε γράμματα και λέξεις. Αυτό υποστηρίζεται από τα αποτελέσματα διαφόρων ερευνών.

Ικανότητα μνήμης

Ως παράδειγμα, μια μελέτη του 2021 συνέκρινε τη βραχυπρόθεσμη και μεσοπρόθεσμη ανάκληση λέξεων που μαθαίνονται είτε με δακτυλογράφηση είτε με γραφή με το χέρι. Η ανάκληση ήταν καλύτερη όταν οι λέξεις είχαν μάθει με μολύβι και χαρτί.

Σε μια άλλη μελέτη, μια μικρή ομάδα ενηλίκων έμαθε νέα σύμβολα (από μια γλώσσα ασιατικής προέλευσης) τα οποία έπρεπε στη συνέχεια να αναπαράγουν με μολύβι ή πληκτρολόγιο. Όταν τελείωσαν την εκμάθηση των συμβόλων, δεν υπήρχαν διαφορές στην ανάκληση μεταξύ των δύο μεθόδων, αλλά οι χρήστες του πληκτρολογίου ξέχασαν ένα σημαντικό ποσό από αυτά που είχαν μάθει καθώς περνούσε ο καιρός.

Ψυχικοί πόροι

Ένα άλλο πλεονέκτημα της γραφής με το χέρι είναι ότι επιβαρύνει λιγότερο τον εγκέφαλό μας. Η δακτυλογράφηση απαιτεί περισσότερους πνευματικούς πόρους, προκαλώντας δυσκολίες όταν πρόκειται για εργασίες απομνημόνευσης λέξεων. Ο αυξημένος πνευματικός φόρτος οφείλεται στη μεγαλύτερη ταχύτητα με την οποία πληκτρολογούνται οι λέξεις. Αυτό, με τη σειρά του, σημαίνει ότι υπάρχουν περισσότερα επιμέρους στοιχεία που πρέπει να επεξεργαστούμε σε ορισμένο χρονικό διάστημα.

Η ιδέα της πολυπλοκότητας εμφανίζεται και σε άλλες μελέτες για να εξηγήσει παρόμοιες διαφορές κατά τη γραφή σε μια δεύτερη γλώσσα. Άλλοι συγγραφείς έχουν επίσης προτείνει ότι χρησιμοποιούνται περισσότεροι νοητικοί πόροι επειδή η γραφή είναι πιο σύνθετη όταν εκτελείται στο πληκτρολόγιο.

Προγραμματισμός και σύνθεση

Ο τρόπος με τον οποίο γράφουμε μπορεί επίσης να επηρεάσει τα υψηλότερα επίπεδα επεξεργασίας κειμένου στον εγκέφαλό μας. Θεωρείται ότι ο τύπος της γραφής καθορίζει τον ρυθμό της γνωστικής επεξεργασίας – αν η διαδικασία της γραφής είναι αργή και δυσκίνητη μπορεί να παρεμποδίσει τις ανώτερες διεργασίες από τις οποίες εξαρτάται, προκαλώντας την λήθη ιδεών και σχετικών πληροφοριών.

Σε διάφορα πειράματα έχει παρατηρηθεί βελτίωση της συνολικής γραπτής σύνθεσης (ποιότητα, μήκος και ρευστότητα του κειμένου) μετά την ολοκλήρωση ασκήσεων χειρογραφίας από τα υποκείμενα. Στην ίδια κατεύθυνση, μια μελέτη έδειξε ότι οι μαθητές σχεδιάζουν τα κείμενά τους πιο προσεκτικά όταν χρησιμοποιούν στυλό και χαρτί από ό,τι όταν χρησιμοποιούν πληκτρολόγιο.

Μεγαλύτερα και ποιοτικότερα κείμενα

Ωστόσο, πρέπει να αναγνωριστεί ότι τα πληκτρολόγια μας έχουν επίσης προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα. Για παράδειγμα, ορισμένες μετα-αναλύσεις που συνέκριναν τα χειρόγραφα κείμενα με εκείνα που γράφτηκαν στον υπολογιστή διαπίστωσαν ότι τα τελευταία είναι συχνά μεγαλύτερα και καλύτερα συντεταγμένα.

Επιπλέον, τα άτομα με προβλήματα αλφαβητισμού είναι εκείνα που αισθάνονται αυτά τα πλεονεκτήματα πιο έντονα. Ωστόσο, ορισμένες από αυτές τις μελέτες στερούνται πειραματικής αυστηρότητας, γεγονός που εγείρει αμφιβολίες σχετικά με τη σαφήνεια και τη γενική χρησιμότητά τους.

Ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η εκμάθηση με στυλό και χαρτί είναι καλύτερη επειδή είναι πιο “ενσώματη”. Αυτό σημαίνει ότι περιλαμβάνει ένα σύνολο πιο σύνθετων αισθητικοκινητικών διεργασιών που αφορούν κάθε γράμμα. Αυτή η πολυπλοκότητα αφήνει ένα πιο χαρακτηριστικό αποτύπωμα στη μνήμη μας και, ως εκ τούτου, κάνει τα πράγματα πιο εύκολα απομνημονεύσιμα και ανακλητά, όπως ακριβώς ένα σούπερ μοντέλο ύψους δύο μέτρων μπορεί να είναι πιο αξιομνημόνευτο από κάποιον με μέτρια χαρακτηριστικά.

Ένα ασώματο μυαλό

Η τετραλογία ταινιών Matrix παρουσιάζει την ιδέα ενός νου χωρίς σώμα. Όμως ένας ασώματος νους που υπάρχει μόνο στον εικονικό κόσμο μοιάζει πολύ με το σπήλαιο του Πλάτωνα. Οι δάδες που ρίχνουν σκιές στον τοίχο έχουν αντικατασταθεί από προσομοιώσεις υπολογιστών. Στην πραγματική ζωή, ωστόσο, ο νους εκτελεί τις λειτουργίες του παράλληλα με τη λειτουργία ολόκληρου του σώματός μας.

Είμαστε πιο κοντά σε έναν καθαρά συμβολικό, ασώματο νου όταν πληκτρολογούμε στο πληκτρολόγιο (μια συσκευή που λειτουργεί με ελάχιστη αισθητηριακή συμμετοχή) παρά όταν βάζουμε την πένα στο χαρτί, καθώς το γνωστικό μας σύστημα αντιδρά διαφορετικά ανάλογα με τις κινητικές και αισθητηριακές εισροές που βιώνουμε.

Συνέπειες για την εκπαίδευση

Τα αποτελέσματα όλων αυτών των μελετών δείχνουν ότι η κατάργηση της γραφής με το χέρι από το σχολείο -όπως φέρεται να έχει γίνει στη Φινλανδία- δεν είναι καλή ιδέα.

Προφανώς, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε πληκτρολόγια, ούτε καν στην παιδική ηλικία. Ωστόσο, πρέπει να είμαστε σε επιφυλακή για μελλοντικές μελέτες σχετικά με αυτό το θέμα και να δράσουμε με βάση τις επιπτώσεις τους στον τομέα της εκπαίδευσης το συντομότερο δυνατό.

*Πληροφορίες από theconversation.com