«Η απλή αναλογική δεν είχε καμία σχέση με την “ισοτιμία της ψήφου”, τις “συναινέσεις”, τις “προοδευτικές συνεργασίες” και άλλες δασύτριχες μπαρούφες που έθεσαν σε κυκλοφορία οι αποτυχημένοι εμπνευστές της».
Γιάννης Πρετεντέρης, «Το Βήμα», 14 Ιουνίου 2023

Μπορεί ο Αλέξης Τσίπρας να έλεγε, τον Ιανουάριο του 2020, πως η απλή αναλογική ήταν μια προσπάθεια να ακουστεί η «μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών», η οποία «επιθυμεί προγραμματικές συγκλίσεις και όχι μονοκομματικές κυβερνήσεις», ωστόσο η πραγματικότητα τον διέψευσε. Εξάλλου αυτό είναι κάτι που παραδέχτηκε και ο ίδιος ανάμεσα στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις, κάνοντας λόγο σε συνέντευξή του στην «Καθημερινή» για «στρατηγική ήττα» της απλής αναλογικής.

Ωστόσο, έχει σημασία να διερευνήσουμε τους τρόπους με τους οποίους η απλή αναλογική αποτέλεσε χρήσιμο εργαλείο ναρκοθέτησης του προεκλογικού διαλόγου προς όφελος της Νέας Δημοκρατίας.

«Τερατογένεση»: Δαιμονοποιώντας το αφήγημα της απλής αναλογικής

Ο προεκλογικός διάλογος, κατά το μέρος που αφορά το εκλογικό σύστημα και την απλή αναλογική, είχε ήδη ξεκινήσει από τη ΔΕΘ του προηγούμενου έτους, από όπου ο κ. Μητσοτάκης είχε αποκαλέσει «τερατογένεση» τυχόν σχηματισμό κυβέρνησης χωρίς τη Νέα Δημοκρατία, ενώ είχε σημειώσει ότι: «Η απλή αναλογική είναι ένα καταστροφικό σύστημα για τη χώρα». Το σήμα είχε δοθεί.

Άρθρα γνώμης και απόψεις που δημοσιεύτηκαν μέσα στις επόμενες ημέρες από τη δήλωση του κ. Μητσοτάκη, μιλούσαν για το «τέρας μιας κυβέρνησης ηττημένων» ή για «μπάχαλο», προεξοφλώντας την αδυναμία συνεννόησης και προγραμματικής σύγκλισης των κομμάτων που θα κάθονταν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων την επόμενη της εκλογικής αναμέτρησης.

Τα παραπάνω προφανώς και δεν ήταν τυχαίες τοποθετήσεις ή, έστω, μια κριτική απέναντι στο εν λόγω εκλογικό σύστημα, αλλά μέρος μιας στρατηγικής που στόχο είχε να δημιουργήσει άλλο ένα επιχείρημα στην κυβερνητική φαρέτρα και ταυτόχρονα άλλη μια «αριστερή αμαρτία». Η προσπάθεια του τότε επικεφαλής της αξιωματικής αντιπολίτευσης Α. Τσίπρα να διασκεδάσει τα περί της «κυβέρνησης ηττημένων», μερικές ημέρες μετά τις δηλώσεις του Κ. Μητσοτάκη, έπεσε στο κενό.

Από εκείνο το σημείο και μετά, η πορεία της απλής αναλογικής, όχι ως εκλογικό σύστημα αλλά ως αφήγημα, είχε προδιαγραφεί. Θα ερχόταν σε σχεδόν κάθε συζήτηση του προεκλογικού διαλόγου ως μια επικίνδυνη εξέλιξη η οποία θα προκαλούσε αστάθεια, θα ήταν επικίνδυνη για τη χώρα ή, όπως σημείωσε ο Γ. Πρετεντέρης στο «Βήμα», θα κινδύνευε να μετατραπεί σε «καλλιστεία ανισόρροπων».

Η επίδραση της δαιμονοποίησης της απλής αναλογικής στο εκλογικό σώμα

Είναι δεδομένο ότι η στρατηγική της Νέας Δημοκρατίας για την απαξίωση του αφηγήματος της απλής αναλογικής ήταν αποδοτική. Η συνεχής κινδυνολογία περί αστάθειας, ακυβερνησίας και καταστροφών, με αιτία το εν λόγω εκλογικό σύστημα -δηλαδή το «σύστημα ΣΥΡΙΖΑ»-, εντάθηκε τις εβδομάδες πριν την εκλογική αναμέτρηση του Μαΐου με δημοσιογράφους και αρθρογράφους να συνεχίζουν να βομβαρδίζουν την κοινή γνώμη με αρθρογραφία στην οποία η «κυβέρνηση ηττημένων» πήρε επιπλέον πρόσημα, όπως αυτό της «κυβέρνησης αποτυχημένων», συνοδευόμενα από εκφράσεις, όπως «βραδυφλεγής βόμβα στα θεμέλια του πολιτικού συστήματος».

Κανείς δεν θέλει να είναι με την πλευρά του ηττημένου ή, ακόμα χειρότερα, ενός «βομβιστή». Αυτή είναι μια διαχρονική διαπίστωση που επιβεβαιώθηκε και σε αυτήν την περίπτωση. Ωστόσο, μερικά χρόνια πριν, η εικόνα για την απλή αναλογική ήταν εντελώς διαφορετική. Σε έρευνα της Μονάδας Ερευνών Κοινής Γνώμης και Αγοράς του Πανεπιστημίου Μακεδονίας τον Νοέμβριο του 2015, το 70% των ερωτηθέντων απάντησε ότι προτιμά την απλή αναλογική χωρίς μπόνους εδρών. Βέβαια, από τότε μέχρι σήμερα έχουν μεσολαβήσει πολλά, όμως έχει σημασία ότι το τότε πλειοψηφικό κύμα υπέρ της απλής αναλογικής στις βουλευτικές εκλογές άντεξε την πολεμική που δέχτηκε από τη συντηρητική παράταξη για την απλή αναλογική στις αυτοδιοικητικές εκλογές και, σε έρευνα του 2017, φάνηκε ότι κατάφερε να διατηρηθεί σε ποσοστά άνω του 50%. Μπορεί να μιλάμε για διαφορετικές διαδικασίες, αλλά δεν πρέπει να ξεχάσουμε ότι αυτή η ανάλυση λαμβάνει υπόψη της την «απλή αναλογική» ως αφήγημα και όχι ως νομοθέτημα.

Φτάνοντας στο 2022 και τη ΔΕΘ, όταν ήδη είχαν ξεκινήσει οι δημοσιεύσεις «προειδοποιητικού» χαρακτήρα, οι σχετικές αναφορές του πρωθυπουργού έδωσαν το έναυσμα για την επίθεση στο αφήγημα. Η διαδικασία είναι γνωστή, εξάλλου με τον ίδιο τρόπο συντόνισε την επίθεση στην αυτοδιοικητική απλή αναλογική ο Μάκης Βορίδης με αποτέλεσμα την κατάργησή της το 2021, οπότε και έκανε λόγο για «αποκατάσταση της εύρυθμης λειτουργίας της Αυτοδιοίκησης».

Το επιπλέον στοιχείο που έκανε την εμφάνισή του με την έλευση της εκλογικής χρονιάς του 2023 ήταν, όπως διαφάνηκε από τις δηλώσεις και τα σχόλια κομματικών στελεχών των ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ, Μέρα25 και ΚΚΕ, το γεγονός ότι δεν υπήρχαν πολλά περιθώρια συνεργασιών με τον ΣΥΡΙΖΑ. Μια συνθήκη που θεωρητικά θα τροφοδοτούσε ακόμα περισσότερο την αρνητική αξιολόγηση του αφηγήματος της απλής αναλογικής από το εκλογικό σώμα. Αυτό που τελικά συνέβη ήταν να επιβεβαιωθούν οι κυβερνητικές Κασσάνδρες εντείνοντας την εικόνα αναξιοπιστίας που είχε ήδη σχηματιστεί εις βάρος της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

«Πλανάσθε πλάνην οικτράν»

Λαμβάνοντας κανείς υπόψη τα παραπάνω, θα περίμενε ότι η πολεμική εναντίον της απλής αναλογικής θα παρήγαγε επιπλέον αποτελέσματα στην πρόσφατη, πρώτη, εκλογική αναμέτρηση. Προφανώς και θα ήταν αναμενόμενο η αποδοχή του συστήματος της απλής αναλογικής χωρίς μπόνους εδρών από το εκλογικό σώμα να μειωθεί, καθώς το μήνυμά της έλαβε πολύ αρνητικά πρόσημα ως αποτέλεσμα των προσπαθειών του κυβερνητικού μετώπου και των δημοσιογράφων και αναλυτών που το στήριξαν. Όμως, η ιστορία που μας λένε τα δημοσκοπικά στοιχεία είναι λίγο διαφορετική.

Σε τρεις διαδοχικές έρευνες της Metron Analysis (Forum – Ιανουάριος, Μάρτιος, Απρίλιος 2023), η αποδοχή των κυβερνήσεων συνεργασίας, όπως θα προέκυπτε από το σύστημα της απλής αναλογικής, κυμάνθηκε ανάμεσα στο 47% με 49%. Το πλήγμα, δηλαδή, το οποίο κανείς θα περίμενε να έχει υποστεί το αφήγημα της απλής αναλογικής δεν επιβεβαιώθηκε ούτε κατά τη διάρκεια της πλήρους εξέλιξης της πολεμικής που αναφέρθηκε στις προηγούμενες παραγράφους. Το μήνυμα άντεξε, αυτός που δεν άντεξε ήταν ο πομπός. Η αξιωματική αντιπολίτευση ήταν τελικά αυτή που υπέστη τη φθορά που κανείς θα περίμενε να κατευθυνθεί στο αφήγημα της απλής αναλογικής, καθώς, μεταξύ πολλών άλλων «αμαρτιών», ήταν ένοχη και για την «αμαρτία» της αλλαγής του εκλογικού νόμου και, κατ’ επέκταση, υποκινούσε και στήριζε την πιθανή «τερατογέννεση» που θα ήταν «βόμβα στα θεμέλια του πολιτικού συστήματος».

Μέρος αυτής της πλάνης φαίνεται, εκ του αποτελέσματος, να παγίδευσε μια σειρά στελεχών της αξιωματικής αντιπολίτευσης, αλλά και τον τότε αρχηγό της, οι οποίοι στο ενδιάμεσο των εκλογικών αναμετρήσεων επιχείρησαν να κρατήσουν αποστάσεις από την πάλαι ποτέ στρατηγική τους επιλογή λέγοντας μάλιστα ότι «η απλή αναλογική υπέστη στρατηγική ήττα». Ωστόσο, τη στρατηγική αυτή ήττα δοκίμασε η ίδια η αξιωματική αντιπολίτευση.

• Η ανάλυση περιλαμβάνεται στην έκδοση «Ας μιλήσουμε για τα ΜΜΕ #9» που δημοσιεύει η ομάδα Media Jokers σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ