Μερικές φορές η τέχνη αντιγράφει τη ζωή και υπάρχουν κι άλλες που η ζωή αντιγράφει την τέχνη. Μία από αυτές τις περιπτώσεις είναι και ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο οποίος μέχρι πρότινος υποδυόταν έναν καθηγητή Ιστορίας που έγινε τυχαία πρόεδρος της Ουκρανίας, στην ιδιαίτερα δημοφιλή σειρά «Υπηρέτης του λαού» και κάπως έτσι τώρα καλείται να υπηρετήσει αυτόν τον λαό που τον ψήφισε ως πραγματικό πρόεδρο της χώρας.

Πριν πέντε χρόνια, οι Ουκρανοί έκαναν την έκπληξη κι «έριξαν» τον φιλορώσο πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς εκλέγοντας τον Πέτρο Ποροσένκο για να καταπολεμήσει τη διαφθορά και τώρα, εξέπληξαν για άλλη μια φορά τους πολιτικούς αναλυτές ανά τον κόσμο εκλέγοντας με ποσοστό 73% στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών τον Βολοντίμρ Ζελένσκι, για να… καταπολεμήσει επίσης τη διαφθορά.

Η διαφθορά ήταν άλλωστε και το κεντρικό διακύβευμα της προεκλογικής του εκστρατείας. Μια εκστρατεία που δεν έγινε υπό τη συνοδεία πολιτικών συμβούλων και κομματικών στελεχών, αλλά παρέα με τον περιοδεύοντα θίασό του και μέσω σατιρικών βίντεο κι εκπομπών. Η σάτιρα είναι αυτό που ο Ζελένσκι ξέρει να κάνει καλά εξάλλου, και το έχει αποδείξει αφού εδώ και 20 χρόνια ψυχαγωγεί το ουκρανικό κοινό περνώντας από «κόσκινο» τους κορυφαίους πολιτικούς της χώρας.

Πρόκειται για ένα φαινόμενο για την Ουκρανία γιατί έχει καταφέρει το ακατόρθωτο. Είναι δημοφιλής σε όλα σχεδόν τα μέρη της χώρας, παρά το γεγονός ότι η Ουκρανία είναι παραδοσιακά χωρισμένη σε δυτικό και ανατολικό στρατόπεδο όταν πρόκειται για προεδρικές εκλογές. Πώς κατάφερε να ενοποιήσει τη διχασμένη χώρα; Είπε διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικούς ψηφοφόρους. Όλοι είδαν σε αυτόν κάτι άλλο: έναν σταυροφόρο κατά της διαφθοράς ή έναν ειρηνοποιό, έναν άνθρωπο της Μόσχας ή έναν σύμμαχο της Δύσης, έναν φρουρό των μη εχόντων ή έναν πρωταθλητή στην επιτυχία. Υπάρχει μόνο ένα πράγμα που κανείς δεν πιστεύει ότι είναι: πολιτικός. Και γι ‘αυτό τον συμπαθούν.

Η ψήφος στον Ζελένσκι είναι σίγουρα «ψήφος διαμαρτυρίας». Δεν είναι όμως απαραίτητα τόσο ψήφος υπέρ του δημοφιλούς κωμικού, όσο ψήφος κατά του Ποροσένκο.  Η επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου, η διαφθορά και ο πόλεμος έστρεψαν μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων εναντίον του 53χρονου μεγιστάνα. Ο ίδιος ο Ζελένσκι αποκάλεσε άλλωστε τον εαυτό του ως «το αποτέλεσμα των λαθών και υποσχέσεων» του Ποροσένκο.

Πώς ψήφισαν οι Ουκρανοί

Σε μια προσπάθεια σκιαγράφησης της ψήφου, το Spiegel βρέθηκε στην Οδησσό παρουσιάζοντας την περίπτωση ενός ζευγαριού που γνωρίστηκε, ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε το 2004, κατά τη διάρκεια της Πορτοκαλί Επανάστασης, και υποστήριξαν τις διαμαρτυρίες κατά του Γιανουκόβιτς προτού και οι δύο ψηφίσουν τον Πόροσενκο. Και οι δύο απογοητεύτηκαν από τον πρώην πρόεδρο και το διεφθαρμένο σύστημα που δεν καταπολέμησε με επιτυχία. Ήταν όμως η πρώτη φορά που είχαν διαφορετική πολιτική ανάγνωση και ψήφισαν με διαφορετικά κριτήρια. Ο μεν Alexei Chorny έριξε την ψήφο του στον Ζελένσκι γιατί «το πιο σημαντικό είναι να πάει κόντρα στο πολιτικό σύστημα», η δε Halina, η σύζυγος του που μεγάλωσε σε ουκρανόφωνη οικογένεια – κάτι σπάνιο στην Οδησσό, τον Ποροσένκο γιατί «το πιο σημαντικό είναι να μην διασπαστεί το πολιτικό σύστημα».

Η πόλη της Πρίβιλλα αριθμεί περίπου 7.000 κατοίκους, έχει δύο ορυχεία και σωρούς σκουπιδιών που στέκουν όπως οι πυραμίδες στην Αίγυπτο. Έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που οι ψηφοφόροι της περιφέρειας συμμετείχαν για τελευταία φορά στις ουκρανικές προεδρικές εκλογές. Η τελευταία φορά ήταν το 2010, όταν η πλειοψηφία υποστήριξε τον Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Όταν ο Γιανουκόβιτς ανατράπηκε το 2014 και πραγματοποιήθηκαν νέες εκλογές, η Πρίβιλλα – μαζί με μεγάλο μέρος του Ντόνμπας – δεν ήταν πλέον υπό τον έλεγχο του Κιέβου. Αντί για προεδρικές εκλογές, υπήρξε ένα «δημοψήφισμα» για την ανεξαρτησία της «Λαϊκής Δημοκρατίας του Λουχάνσκ». Τον Ιούνιο του 2014, ο ουκρανικός στρατός επανέκτησε την πόλη και σήμερα τα σύνορα με την αυτονομιστική περιοχή εκτείνονται στα περίπου 50 χιλιόμετρα προς τα νότια. Αλλά το Κίεβο δεν κατάφερε να επανακτήσει τις καρδιές και τα μυαλά των πολιτών της περιοχής, μια πραγματικότητα που κατέστη σαφής στον πρώτο γύρο των εκλογών. Ο ανοιχτά φιλορώσος υποψήφιος Γιούρι Μπόικο κέρδισε στην πόλη κατάτον πρώτο γύρο των εκλογών έναν υποψήφιο από την παλιά ομάδα του Γιανουκόβιτς. Μόλις μια εβδομάδα πριν από την ψηφοφορία, έγινε δεκτός στη Μόσχα από τον Ρώσο πρωθυπουργό Ντμίτρι Μεντβέντεφ, σχεδόν σαν να είχε δοθεί με επίσημη ρωσική σφραγίδα η έγκριση στην υποψηφιότητά του.

Ο 81χρονος Viktor Miroshnytshenko, που ζει στην περιοχή που μαστίζεται από τη φτώχεια, μίλησε στο Spiegel για τις εκλογές. Επέζησε από τη ναζιστική επίθεση στη Σοβιετική Ένωση, έμεινε ορφανός κι αναγκάστηκε να δουλεύει στα ανθρακωρυχεία για να επιβιώσει, όπως πολλά παιδιά της γενιάς του. Τώρα ο πόλεμος επέστρεψε. Σύμφωνα με τα όσα λέει στο γερμανικό περιοδικό την ευθύνη φέρει αποκλειστικά ο Ποροσένκο. Αν και δεν νιώθει απογοήτευση γιατί ούτως ή άλλως όπως οι περισσότεροι στην περιοχή δεν τον ψήφισαν, ο Ζελένσκι λέει ότι έχει δηλώσει ότι πρέπει να σταματήσει ο πόλεμος, ενώ ο πρώην πρόεδρος της χώρας εστίασε κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του στο να τον κατηγορεί ως «μαριονέτα» της Μόσχας. «Τα πράγματα δεν πρόκειται να βελτιωθούν, αλλά τουλάχιστον θα έχουμε να γελάμε με κάποιον», λέει ο ίδιος και οι γείτονές του.

«Μαριονέτα»;

Το μεγαλύτερο επίτευγμα του Ζελένσκι είναι ότι έπεισε τους ψηφοφόρους ότι δεν έχει καμία σχέση με το σύστημα της ουκρανικής ελίτ που κυριαρχείται από τη διαφθορά και τους ολιγάρχες. Όμως ο Ποροσένκο έχει κατηγορήσει τον Ζελένσκι ότι εκτός από «μαριονέτα της Μόσχας» είναι και «μαριονέτα» του Ίγκορ Κολομόισκι, ενός από τους πιο πλούσιους ανθρώπους της Ουκρανίας, ο οποίος έχει στην κατοχή του το κανάλι που παρουσιαζόταν η σειρά στην οποία πρωταγωνιστούσε ο Ζελάνσκι κι έδωσε μάχη με νύχια και με δόντια (αλλά και με το κεφάλαιό του) για να υποστηρίξει την προεκλογική του κούρσα.

Ο Ουκρανός ολιγάρχης είναι σφοδρός πολέμιος του Ποροσένκο, αφού ήταν εκείνος που εθνικοποίησε την τράπεζά του, Privatbank, κατηγορώντας τον για υπεξαίρεση 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Πέραν του οικονομικού σκέλους της υπόθεσης όμως, η μεγαλύτερη σκιά που βαραίνει τον  Κολομόισκι, είναι το ότι με το ξέσπασμα του εμφύλιου το 2014, εξόπλισε και χρηματοδότησε φασιστικά τάγματα, με γνωστότερο και αγριότερο το «Ντινπρό» (για το οποίο λέγεται ότι ξόδεψε 10 εκ. δολάρια) ενώ υποστηρίχθηκε από την ακροδεξιά στην εκλογή του ως κυβερνήτη της περιοχής του Ντιενπροπετρόφσκ, μέχρι την απόλυσή του από τον Ποροσένκο το 2015.

Όπως αποκαλύφθηκε, δε, ο Ζελένσκι είναι καλλιτεχνικός διευθυντής ενός θεατρικού στούντιο, του Kvartal 95, που φέρεται ότι ανήκει σε μια κοινοπραξία επιχειρήσεων με συναλλαγές με τη Ρωσία. Εκείνος επιβεβαίωσε ότι έχει μετοχές σε μια κυπριακή εταιρεία, η οποία ανήκει σε ρωσικό όμιλο και δεσμεύτηκε να τις πουλήσει.

Τώρα αρχίζουν τα δύσκολα

Ακόμη κι αν έχει τις πλέον αγαθές προθέσεις, πάντως, τα αστεία τελείωσαν και τώρα αρχίζουν τα δύσκολα! Ο Ζελένσκι δεν είναι πλέον κωμικός, αλλά καλείται πια να αποδειχθεί πολιτικός. «Δεν θα σας απογοητεύσω», είπε μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων. Αλλά θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις τεράστιες προσδοκίες που βρίσκονται τώρα σε αυτόν;

Πρώτα από όλα δεν αρκεί το ότι ο Ζελένσκι κέρδισε τις προεδρικές εκλογές, καθώς πρέπει τώρα να κερδίσει και τις βουλευτικές το φθινόπωρο εάν θέλει να κάνει κάτι από αυτά που έχει υποσχεθεί πράξη. Όμως το πολιτικό του κόμμα, οι «Υπηρέτες του Λαού» υπάρχει μόνο στα χαρτιά και το ουκρανικό κοινοβούλιο έχει ένα μεγάλο ποσοστό της εξουσίας. Το μέλλον, λοιπόν, θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα ακόμη αδιέξοδο μεταξύ του προέδρου και του κοινοβουλίου, όπως έχει συμβεί συχνά στην Ουκρανία.

Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι είναι ο κληρονόμος μία πενταετούς σύρραξης που έχει αφήσει 13.000 νεκρούς και η οποία έχει στερήσει από την Ουκρανία τον έλεγχο της ανθρακοφόρας και βιομηχανικής κοιλάδας του Ντονμπάς και ενός τμήματος των συνόρων της με την Ρωσία. Το Κίεβο και οι δυτικές χώρες κατηγορούν την Μόσχα ότι υποστηρίζει στρατιωτικά τους φιλορώσους αυτονομιστές που ελέγχουν αυτές τις περιοχές, πράγμα που διαψεύδουν οι ρωσικές αρχές κατηγορηματικά, αν κι όχι πάντα πειστικά. Οι συμφωνίες του Μινσκ το 2015 επέτρεψαν την μείωση της έντασης των συγκρούσεων, αλλά δεν έφεραν το τέλος της σύρραξης.

Ο Ζελένσκι από την πλευρά του έχει υποσχεθεί να διεξάγει έναν «πόλεμο» ενημέρωσης, ώστε να πείσει τους πληθυσμούς που ζουν στα εδάφη αυτά ότι η Ουκρανία τους έχει ανάγκη, όπως εκείνοι έχουν ανάγκη την Ουκρανία. Έχει υποσχεθεί την επανεκκίνηση της ειρηνευτικής διαδικασίας, αλλά δηλώνει αμετακίνητος και φιλοδοξεί άμεση συμφωνία με τον Πούτιν με τη διαμεσολάβηση των ΗΠΑ και της ΕΕ.

Την ίδια στιγμή καλείται να δώσει μεγάλες μάχες στον τομέα της οικονομία. Η Ουκρανία βρίσκεται στο χείλος της οικονομικής καταστροφής και η βοήθεια από το ΔΝΤ έχει κολλήσει στα γρανάζια της αποτυχίας αντιμετώπισης της διαφθοράς και της αδυναμίας επιβολής μέτρων λιτότητας, με αποτέλεσμα η επόμενη δόση της οικονομικής βοήθειας που είναι προγραμματισμένη για τον Ιούνιο να βρίσκεται στον αέρα

Όπως πολύ εύστοχα παρατήρησε ο Ποροσένκο το βράδυ πριν τις εκλογές «μια προεδρία πέντε ετών δεν είναι τηλεοπτικό σίριαλ που μπορεί να τερματιστεί αν δεν είναι πια αστείο» τονίζοντας πως «ούτε μια ταινία τρόμου τελειώνει εύκολα»…

Σε κάθε περίπτωση η εκλογή του Ζελένσκι στον προεδρικό θώκο είναι μια εξέγερση, που δεν έγινε στους δρόμους αλλά με ελεύθερη βούληση στις κάλπες. Το μέλλον θα δείξει αν η ιστορία αυτή θα έχει happy end…