Η τρομοκρατική επίθεση στη χριστουγεννιάτικη αγορά του Βερολίνου και η εκτέλεση του Ρώσου πρεσβευτή Αντρέι Καρλόφ από τον Τούρκο αστυνομικό στην Άγκυρα επανέφεραν στο προσκήνιο τον εφιάλτη της τρομοκρατίας, σημαίνοντας συναγερμό σε όλες τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Τι σηματοδοτούν οι δύο επιθέσεις για την Ευρώπη, τις σχέσεις της Ρωσίας με την Τουρκία και πως εξηγείται η «απουσία» των ΗΠΑ, που οδηγεί σε αλλαγές στην εξίσωση των διεθνών σχέσεων και των συσχετισμών ισχύος;

Ο καθηγητής και διευθυντής ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, Κωνσταντίνος Φίλης, μίλησε στο Τvxs.gr για τις εξελίξεις.

Θα μπορούσε η επίθεση στο Βερολίνο να χαρακτηριστεί η αρχή ενός νέου κύκλου τρομοκρατικών επιθέσεων στην Ευρώπη, ένα προμήνυμα; «Το Ισλαμικό Κράτος όσο υποχωρεί εδαφικά στη Συρία και το Ιράκ τόσο είναι κατά κάποιο τρόπο υποχρεωμένο να προβαίνει σε θεαματικές ενέργειες ώστε να διατηρεί το μύθο του και το φρόνημα των υποστηρικτών του», σχολιάζει ο κ. Φίλης και προσθέτει:

«Άρα θα αυξάνονται οι ενέργειες που μπορούν να σχεδιαστούν σχετικά εύκολα, χωρίς ιδιαίτερο συντονισμό και που μπορεί το Ισλαμικό Κράτος να αναλάβει επίσης σχετικά εύκολα την ευθύνη, είτε τις οργάνωσε, είτε όχι. Για αυτές τις επιθέσεις υπάρχουν οι “μοναχικοί λύκοι”, ο προσηλυτισμός των οποίων δεν είναι απαραίτητο να γίνεται μέσω διαδικτύου, που ελέγχεται καλύτερα».

«Υπό αυτή την έννοια, ακόμη κι αν δεν αποτελεί προμήνυμα η επίθεση στο Βερολίνο, μπορούμε να πούμε πως τέτοιου είδους επιθέσεις, στην ολότητά τους, είναι αδύνατο να αποτραπούν. Ακόμη λοιπόν κι αν δεν σηματοδοτεί ένα νέο κύκλο, επιβεβαιώνει πόσο ευάλωτοι είμαστε ως ευρωπαίοι απέναντι στη διεθνή τρομοκρατία».

Η διαφορά με την εκτέλεση στην Άγκυρα

«Αλάχου Ακμπάρ (Ο Θεός είναι μεγάλος) […] Μη ξεχνάτε το Χαλέπι, μη ξεχνάτε τη Συρία […] Τζιχάντ» φώναξε ο Τούρκος αστυνομικός Μερτ Αλτιντάς εκτελώντας εν ψυχρώ στην Άγκυρα τον Ρώσο πρεσβευτή Αντρέι Καρλόφ. Όμως η επίθεση αυτή έχει μια σημαντική διαφορά. Δεν πρόκειται για μια τυφλή επίθεση όπως αυτή στο Βερολίνο.

«Όπως ανέφεραν οι Ρώσοι ο πρεσβευτής που δολοφονήθηκε είχε επιχειρήσει κατά το πρόσφατο παρελθόν να βρει κοινό τόπο με την αντιπολίτευση στη Συρία. Αν ισχύει αυτό είναι προφανές πως αυτό το χτύπημα ήταν καλύτερα οργανωμένο. Υπήρχε καλύτερος συντονισμός και πληροφόρηση. Ήταν στοχευμένο», εξηγεί ο Κωνσταντίνος Φίλης στο tvxs.gr.

Και πάλι… ο Γκιουλέν

Παρά τις αναφορές του δράστη αλλά και τη θέση της Μόσχας πως πρόκειται για τζιχαντιστική τρομοκρατία, το τουρκικό καθεστώς έσπευσε να στοχοποιήσει και σε αυτό το περιστατικό τον Φετουλάχ Γκιουλέν, τον αυτοεξόριστος στις ΗΠΑ ιμάμη που αποτελεί το «νούμερο εχθρό» και κατηγορήθηκε ως ο ενορχηστρωτής του αποτυχημένου πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου. Ο Τούρκος πρόεδρος έθεσε σε εφαρμογή μια επιχείρηση μαζικών εκκαθαρίσεων, συλλήψεων και διωγμών δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων, στον στρατό, την αστυνομία, την εκπαίδευση, το δημόσιο και τα μέσα ενημέρωσης, με την κατηγορία της υποστήριξης του Γκιουλέν.

Το ίδιο θα επιχειρήσει να κάνει και σε αυτή την περίπτωση ο Ερντογάν, μας λέει ο κ. Φίλης. «Θα προβάλει μια διασύνδεση του Ισλαμικού Κράτους και του Γκιουλέν, προκειμένου ο ίδιος να αποκαθαρθεί από τις δικές του τεράστιες ευθύνες. Στα δικά μου μάτια είναι επιβεβαιωμένο πως η τουρκική κυβέρνηση είχε σχέσεις με το Ισλαμικό Κράτος το προηγούμενο διάστημα. Δεν μπορεί το λαθρεμπόριο πετρελαίου και οι διάδρομοι τροφοδοσίας να ήταν ένα αγνοία του. Τώρα λοιπόν θα επιχειρήσει να μιλήσει για ένα Γκιουλενικό παρακράτος που δρούσε στην Τουρκία και είχε διασυνδέσεις με το Ισλαμικό Κράτος.

Το ίδιο είχε κάνει και μετά την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού από το τουρκικό αεροσκάφος. Αρχικά η επίσημη τουρκική θέση ήταν πως υπήρχε προειδοποίηση στη Ρωσία να μην εισέρχεται σε τουρκικό εναέριο χώρο. Στη συνέχεια, μετά το πραξικόπημα, ο Ερντογάν έστειλε επιστολή συγγνώμης στον Πούτιν και υποστήριξε πως ο πιλότος έδρασε κατ’ αυτόν τον τρόπο γιατί ήταν οπαδός του Γκιουλέν και ήθελε να υπονομεύσει τη σχέση Μόσχας – Άγκυρας».

Η στροφή της Άγκυρας

Πολλοί εκτίμησαν αρχικά πως η εκτέλεση του Ρώσου διπλωμάτη θα αποτελούσε και τη χαριστική βολή στις σχέσεις της Άγκυρας με τη Μόσχα. Ωστόσο αυτό δεν επιβεβαιώθηκε. Και οι δύο χώρες έσπευσαν να επιρρίψουν τις ευθύνες στους δικούς τους εχθρούς, αλλά όχι η μία στην άλλη.

«Η Τουρκία αυτή τη στιγμή προσπαθεί να κάνει μια διαχείριση της ζημιάς, εν γένει. Δεν μπορεί να καθορίσει τις εξελίξεις. Για να διατηρήσει τη θέση της στη Συρία εξαρτάται από άλλες δυνάμεις και μια από αυτές είναι η Ρωσία. Για τον λόγο αυτό η Άγκυρα αναπροσαρμόζει την τακτική και την πολιτική της. Δεν θέτει ως προτεραιότητα την ανατροπή του Άσαντ, όπως έκανε μέχρι πρόσφατα. Παρουσιάζει ως πρόταγμα την εξουδετέρωση του τρομοκρατικού δικτύου, και μέσω αυτού επιδιώκει την ανακοπή των Κούρδων στη Βόρεια Συρία. Αυτή η νέα θέση μπορεί να μην εκφραστεί απόλυτα και άμεσα αλλά η Άγκυρα κινείται σε αυτή την κατεύθυνση», σημειώνει ο καθηγητής.

Γιατί η Μόσχα χρειάζεται την Άγκυρα;

Το ερώτημα όμως που τίθεται είναι για ποιο λόγο η Μόσχα ακολουθεί μια πιο μετριοπαθή στάση έναντι της Τουρκίας. Όπως εξηγεί ο κ. Φίλης «τη Ρωσία δεν την συμφέρει να δημιουργηθεί ένταση». «Η μακρά παραμονή της στη Μέση Ανατολή, η οποία πλέον πρέπει να θεωρείται δεδομένη με αφορμή τη Συρία, προϋποθέτει να μην έχει κακές σχέσεις με τα κράτη της ευρύτερης περιοχής και άρα δεν θέλει να βάλει την Τουρκία απέναντί της.

Εξάλλου η Ρωσία έχει αποκτήσει εδώ και καιρό το πάνω χέρι σε αυτή τη σχέση και η Άγκυρα έσπευσε άμεσα μετά την εκτέλεση να δηλώσει τις καλές τις προθέσεις έναντι της Ρωσίας. Πρόκειται βέβαια για μια λυκοφιλία  με στοιχεία προσωρινότητας αλλά σήμερα είναι ισχυρή και εξυπηρετεί τη Ρωσία.

Άρα η επίθεση δεν πρόκειται να επηρεάσει επί τα χείρω αυτές τις σχέσεις, ενδεχομένως μάλιστα και να τις ενδυναμώσει καθώς διευκολύνει και τους δύο ηγέτες να ακολουθήσουν την πολιτική που τους εξυπηρετεί. Ο μεν Ερντογάν δαιμονοποιεί περαιτέρω τον Γκιουλέν, ο δε Πούτιν παρουσιάζει ως επιβεβαίωση ότι η πολιτική της Ρωσίας στη Συρία είναι σωστή και άρα θα πρέπει να στηριχτεί ο Άσαντ γιατί ο τζιχαντιστικός κίνδυνος επεκτείνεται στις περιφερειακές χώρες και στην Ευρώπη.

Ουάσινγκτον… απούσα!

Αυτό που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι και η σιωπή των ΗΠΑ στις τελευταίες εξελίξεις, από την πτώση του Χαλεπίου μέχρις τις δύο επιθέσεις σε Βερολίνο και Άγκυρα.

Ο λόγος, όπως σημειώνει ο Κωνσταντίνος Φίλης στο tvxs.gr, είναι πως «από την εκλογή ενός Αμερικανού προέδρου μέχρι την ανάληψη των καθηκόντων του μεσολαβεί ένα σημαντικό χρονικό διάστημα, δεδομένου και των εξελίξεων που έχουν πυκνώσει πάρα πολύ στο κομμάτι των διεθνών σχέσεων και των συσχετισμών ισχύος.

Οι διαφορές μεταξύ Ομπάμα και Τραμπ δεν επιτρέπουν στην απερχόμενη αμερικανική ηγεσία να προχωρήσει σε κινήσεις που θα δεσμεύουν τον νέο πρόεδρο, ο οποίος έχει ανακοινώσει πως επιθυμεί να ακολουθήσει μια πολιτική που θα είναι πιο κοντά στις Ρωσικές θέσεις με κάποιου είδους ανοχή στον Άσαντ. Δεν γνωρίζουμε τι θα κάνει τελικά αλλά σε κάθε περίπτωση αυτή το κενό που δημιουργείται από τη μετάβαση είναι προϊόν αξιοποίησης από διάφορες δυνάμεις για να τοποθετηθούν και επανατοποθετηθούν στην εξίσωση».