Με τα βίντεό του για χορό και τραγούδια, το TikTok χαρακτήριζε κάποτε τον εαυτό του ως «τη τελευταία ηλιόλουστη γωνιά στο διαδίκτυο». Κυκλοφόρησε πριν από πέντε χρόνια και με 1 δισεκατομμύριο χρήστες  «πάγωσε» το κατεστημένο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης της Silicon Valley. Με την άνοδό του, ένα μέρος της βιομηχανίας τεχνολογίας που έμοιαζε κλειστό στον ανταγωνισμό, έχει ανοίξει διάπλατα.

Ωστόσο, αν και το TikTok προκαλεί ιδιαίτερη ευχαρίστηση σε χρήστες και διαφημιστές, δεν είναι λίγοι αυτοί που εκτιμούν πως η ψυχαγωγική εφαρμογή έχει μια σκοτεινή πλευρά. Η ByteDance, η εταιρεία που έχει την ιδιοκτησία της, έχει τα κεντρικά της γραφεία στην Κίνα, της οποίας η κυβέρνηση έχει κατηγορηθεί κατά κόρον για παρακολούθηση και προπαγάνδα, γεγονός που προκαλεί ανησυχία και για τη δημιουργία και λειτουργία στη χώρα μιας εφαρμογής πολυμέσων. 

Όπως αναφέρει ο Economist, «ο ενθουσιασμός για το TikTok είναι δικαιολογημένος — και το ίδιο και οι ανησυχίες για αυτό» και σημειώνει: Η εφαρμογή έχει αλλάξει τον ανταγωνισμό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όμως η ανεξέλεγκτη χρήση της αποτελεί «κίνδυνο ασφάλειας» κίνδυνο ασφάλειας για τους εχθρούς του κινεζικού καθεστώτος στη Δύση. Και ενώ οι σχέσεις ΗΠΑ – Κίνας επιδεινώνονται, η εύρεση ενός τρόπου που θα διασφαλίζει την ασφαλή λειτουργία του TikTok είναι μια δοκιμή για το εάν οι παγκόσμιες επιχειρήσεις και το παγκόσμιο διαδίκτυο μπορούν να παραμείνουν ανέπαφα στη νέα εποχή. 

Κάτω από την απλή διεπαφή του TikTok βρίσκεται μια τρομακτικά προηγμένη τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ). Η ικανότητά του να μαθαίνει τι αρέσει στους ανθρώπους βοήθησε το TikTok να κερδίσει τους πρώτους 1 δισεκατομμύριο χρήστες του στο μισό χρόνο που χρειάστηκε το Facebook. Μάλιστα, στην Αμερική, ο μέσος χρήστης ξοδεύει 50% περισσότερο στην εφαρμογή κάθε μέρα από ό,τι ο τυπικός χρήστης του Instagram. Τα έσοδα του TikTok αναμένεται να φτάσουν τα 12 δισεκατομμύρια δολάρια φέτος και τα 23 δισεκατομμύρια δολάρια το 2024, φτάνοντας στο ίδιο επίπεδο με αυτά του YouTube. Νέοι δημιουργοί συρρέουν στην εφαρμογή—μαζί με μερικούς ήδη «φτασμένους».

Η επίδραση του TikTok στον ανταγωνισμό ήταν δραματική. Το 2020 οι Αμερικανοί μήνυσαν το Facebook, γνωστό πλέον ως Meta, για την κυριαρχία του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σήμερα τέτοιες ανησυχίες φαίνονται σε αρκετούς εκκεντρικές. Η Meta έχει πληγεί ιδιαίτερα σκληρά καθώς η αξία των μετοχών της έχει δεχθεί πλήγμα και η εταιρεία ανασχεδιάζει τα προϊόντα της για να μιμηθεί το TikTok. Η Αμερική συχνά κατηγορεί την Κίνα για απομιμήσεις. Τώρα όμως οι ρόλοι φαίνεται να αντιστρέφονται.

Και όσο το TikTok κερδίζει τη μάχη του ανταγωνισμού, τόσο οι ανησυχίες για την κινεζική ιδιοκτησία του ενισχύονται. Ο Ντόναλντ Τραμπ προσπάθησε και απέτυχε να αναγκάσει την ByteDance να πουλήσει την αμερικανική θυγατρική επιχείρηση της TikTok σε έναν εγχώριο ιδιοκτήτη προς το τέλος της προεδρίας του. Σήμερα, με το TikTok να πλησιάζει το διπλάσιο του μεγέθους που ήταν κατά την εποχή του Τραμπ και με τις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας σε ακόμη χειρότερη κατάσταση, τα πράγματα φτάνουν σε ένα κρίσιμο σημείο.

Ο πιο συχνά αναφερόμενος κίνδυνος είναι η παραβίαση του απορρήτου. Η κυβέρνηση της Κίνας δίνει στον εαυτό της το δικαίωμα να απαιτήσει ό,τι δεδομένα της αρέσει από εταιρείες που εδρεύουν στη χώρα. Αν και οι περισσότεροι TikTokers δεν ενοχλούνται από τις απαιτήσεις της εφαρμογής, τα βίντεο θα μπορούσαν να αναζητηθούν για δεδομένα προσώπου και φωνής για να προστεθούν στο ψηφιακό και οπτικό κόσμο που χτίζει η Κίνα εντός συνόρων. Ωστόσο, αυτή η ανησυχία είναι μάλλον υπερβολική, σημειώνει ο Economist, συμπληρώνοντας πως οι περισσότερες τέτοιες πληροφορίες θα μπορούσαν να αντληθούν χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή και να αγοραστούν διαδικτυακά —ειδικά όσον αφορά τους Αμερικανούς, οι οποίοι προστατεύονται ελάχιστα από τους νόμους περί απορρήτου δεδομένων. Το πλεονέκτημα της πρόσβασης εκ των έσω θα ήταν μηδαμινό.

Το μεγαλύτερο αλλά και πιο υποτιμημένο πρόβλημα με το TikTok, υπογραμμίζει το δημοσίευμα, είναι η δυνατότητα που αποκτά η Κίνα να ελέγξει αυτό που βλέπει το τεράστιο κοινό το οποίο χρησιμοποιεί την εφαρμογή. Το TikTok έχει ξεπεράσει πλέον την ψυχαγωγία για να γίνει μια σημαντική πλατφόρμα ειδήσεων. «Ανοίξτε την εφαρμογή και ανάμεσα στα τραγούδια και τα σκετς μπορεί να δείτε διαμαρτυρίες στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ ή μια απογοητευτική εμφάνιση του Μπόρις Τζόνσον. Το ένα τέταρτο των Αμερικανών χρηστών λένε ότι θεωρούν το TikTok ως πηγή ειδήσεων. Σε χώρες με ασθενέστερα mainstream μέσα ενημέρωσης, το μερίδιο φτάνει το 50%», γράφει ο Economist.

Αυτό κάνει την κινεζική ιδιοκτησία του TikTok ένα αρκετά σοβαρό πρόβλημα για τη Δύση. Η κινεζική κυβέρνηση αναμειγνύεται ενεργά στα εγχώρια μέσα ενημέρωσης. Πριν από τέσσερα χρόνια έκλεισε μια άλλη δημοφιλή εφαρμογή της ByteDance, γιατί δε διασκέδαζε με τα ανατρεπτικά αστεία που μοιράζονταν σε αυτήν. Οι συντονιστές περιεχομένου του TikTok βρίσκονται εκτός Κίνας, αλλά ο αλγόριθμος της εφαρμογής αναπτύσσεται στο Πεκίνο. Μια παρέμβαση θα μπορούσε να δώσει περισσότερη ώθηση σε βίντεο κινεζικής προπαγάνδας και επειδή κάθε χρήστης λαμβάνει μια εξατομικευμένη ροή, η παρέμβαση θα ήταν δύσκολο να εντοπιστεί.

Το TikTok επιμένει ότι δεν έχει υπάρξει τέτοια παρέμβαση. Αλλά μια εταιρεία που είναι ευάλωτη σε ένα καθεστώς είναι «σαφώς ένας κίνδυνος», υποστηρίζει ο Economist και επικαλείται τη στάση της Κίνας στο Χονγκ Κονγκ. «Χωρίς νέους μηχανισμούς ασφαλείας, οι δυτικές χώρες μπορεί μια μέρα να χρειαστεί να κλείσουν το TikTok», αναφέρεται στο δημοσίευμα. 

Και καταλήγει ο Economist: «Το πρώτο βήμα για να αποφευχθεί αυτό περιλαμβάνει τεχνικές επιδιορθώσεις. Το TikTok συνεργάζεται με τις αμερικανικές ρυθμιστικές αρχές σε ένα πλαίσιο στο οποίο τα δεδομένα των Αμερικανών χρηστών διατηρούνται από την Oracle, μια αμερικανική εταιρεία, με περιορισμένη πρόσβαση για το προσωπικό του TikTok που εδρεύει στην Κίνα. Για να αντιμετωπίσει το ζήτημα της χειραγώγησης, το TikTok προσφέρθηκε να επιτρέψει σε τρίτους να επιθεωρήσουν τον αλγόριθμό του. Είναι δύσκολο να καταλάβουμε το μαύρο κουτί ενός προγράμματος τεχνητής νοημοσύνης. Για παράδειγμα η πληθώρα βίντεο υπέρ του Τραμπ δείχνει ότι κάποιος στο Πεκίνο τραβάει έναν μοχλό ή απλώς ότι το κοινό απολαμβάνει τέτοιο διχαστικό περιεχόμενο;

Η εμφάνιση του πηγαίου κώδικα και η συνεχής επιθεώρηση του τρόπου ενημέρωσης του αλγόριθμου θα παρείχε κάποια ασφάλεια. Το πιο δύσκολο βήμα είναι η ενίσχυση της ανεξαρτησίας του TikTok. Οι προσπάθειες της ByteDance να διαχωρίσει τη διαχείριση του TikTok από τη μητρική εταιρεία πρέπει να προχωρήσουν περαιτέρω. Η TikTok θα πρέπει να είναι τελικά υπεύθυνη σε ένα δικό της ανεξάρτητο συμβούλιο, με μέλη εκτός Κίνας (ιδανικά συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που μιλούν για ευρύτερα συμφέροντα από αυτά του επιχειρηματικού κεφαλαίου). Τα δικαιώματά της ιδιοκτησίας και ψήφου θα πρέπει να κατανεμηθούν ευρύτερα για να δοθεί στους ξένους περισσότερος λόγος, για παράδειγμα με την εγγραφή τους εκτός Κίνας. Αυτοί θα ήταν τρόποι για να αποδειχθεί ότι το TikTok ήταν πραγματικά αυτόνομο.

Η Κίνα μπορεί να τα εμποδίσει όλα αυτά όλα αυτά. Πρόσφατα ταξινόμησε τους αλγόριθμους συστάσεων περιεχομένου ως βασική τεχνολογία και ενδέχεται να αντιταχθεί στη διάθεση του κώδικα του TikTok για ανάλυση. Θα είναι απρόθυμη να εκχωρήσει οποιοδήποτε εταιρικό έλεγχο σε ξένους. Πρέπει όμως να αναγνωρίσει ότι εάν θέλει οι εταιρείες της να δραστηριοποιούνται παγκοσμίως σε ευαίσθητους τομείς, ενώ η χώρα παραμένει μια αυτοκρατορία στην οποία το κράτος επιδιώκει να ελέγξει τις επιχειρήσεις, θα χρειαστούν προσαρμογές. Εάν αρνηθεί, το πιθανό αποτέλεσμα είναι ότι το TikTok —και περισσότερες εταιρείες σαν αυτό— να αποκλειστούν εντελώς από τη Δύση».