Η μυστική υπηρεσία πληροφοριών του στρατού της Ρωσίας (GRU)  έχει εξελιχθεί σε ένα πολιτικό όργανο για τον Βλαντιμίρ Πούτιν, που αναλαμβάνει τη βρόμικη δουλειά. Τώρα τελευταία όμως, οι πράκτορες της μόνο μυστικοί δεν είναι. Ως άλλοι «000» πέφτουν διαρκώς σε λάθη, αποκαλύπτοντας τις ταυτότητές τους. Από τις «σκιές» έχουν καταφέρει να βρεθούν στα πρωτοσέλιδα του διεθνούς Τύπου ως οι άνθρωποι πίσω από τις υποθέσεις που τράβηξαν το παγκόσμιο πολιτικό ενδιαφέρον. Τι συμβαίνει; 

Πάρτυ «ανίκανων»

Κάθε φθινόπωρο, η μυστική υπηρεσία των Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσίας γιορτάζει τα γενέθλιά της. Στο στρατηγείο της, ένα σύγχρονο λειτουργικό κτίριο που βρίσκεται στη βορειοδυτική Μόσχα, ο στρατός τιμά την ίδρυση της σοβιετικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών, με τον υπουργό Άμυνας να δίνει μια πομπώδη ομιλία αλλά και μετάλλια στους καλύτερους πράκτορες. Το 2006 μάλιστα, στον εορτασμό είχε παραστεί ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος ξεναγήθηκε στα άδυτα του γραφείου πληροφοριών του στρατού, δοκιμάζοντας και τις επιδόσεις του στη σκοποβολή.

Φέτος ωστόσο, στα 100στά γενέθλια της GRU, το κλίμα μόνο πανηγυρικό δεν ήταν. Αντί για πρόσκληση σε πάρτυ, ο Ρώσος υπουργός Άμυνας Σεργκέι Σόιγκου, κάλεσε τους επικεφαλής της υπηρεσίας σε σύσκεψη καταλογίζοντας τους «πλήρη ανικανότητα».

Η αλήθεια είναι ότι η στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών της Ρωσίας «δυσκολεύεται» τον τελευταίο καιρό να μην απασχολήσει τα ΜΜΕ. Αυτό είναι από μόνο του ένα κακό σημάδι, παρατηρεί το γερμανικό περιοδικό Spiegel, που σημειώνει ότι μέχρι πρόσφατα μόλις μια χούφτα ανθρώπων στο εξωτερικό γνώριζαν τι σημαίνει η συντομογραφία GRU. Οι περισσότεροι γνώριζαν την FSB, την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας, της οποίας ηγείται ο ίδιος ο Πούτιν.

Πράκτορες Θ. Β. που αφήνουν τα ίχνη τους παντού

Πρόσφατα όμως η GRU έγινε γνωστή σε όλους, γιατί όλο και πιο συχνά απασχολεί τις στήλες των μεγαλύτερων ειδησεογραφικών μέσων του κόσμου. Πράκτορες της υπηρεσίας φέρονται να έχουν αφήσει τα ίχνη τους σε μεγάλες υποθέσεις που απασχόλησαν την παγκόσμια κοινή γνώμη. Όπως υπενθυμίζει το Spiegel, η  GRU φέρεται να είναι πίσω από την επίθεση με νευροτοξικό παράγοντα στον διπλό πράκτορα Σεργκέι Σκριπάλ, ένα παραλίγο πραξικόπημα στα Βαλκάνια, το χακάρισμα στον Οργανισμό για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων στη Χάγη, το σχέδιο κυβερνοεπίθεσης κατά του Παγκόσμιου Οργανισμού για την καταπολέμηση του Ντόπινγ, την εισβολή στα ηλεκτρονικά αρχεία του γενικού εισαγγελέα της Μαλαισίας που διερευνούσε την κατάρριψη του αεροπλάνου στην Ουκρανία, την παρέμβαση στις αμερικανικές εκλογές, αλλά κι αλλού.

Χαρακτηριστικό είναι ότι στην περίπτωση Σκριπάλ οι δύο άντρες που οι βρετανικές αρχές κατονόμασαν ως τους βασικούς υπόπτους για την επίθεση, έδωσαν «παράσταση» – όπως τη χαρακτηρίζει το Spiegel –  στο ρωσικό δίκτυο RT, ισχυριζόμενοι ότι δεν ήταν τίποτα περισσότερο από αβλαβείς τουρίστες. Πολύσύντομα το δίκτυο ερευνητικής δημοσιογραφίας Bellingcat θα αποκάλυπτε ότι δεν επρόκειτο για τους Ρουσλάν Μπορίσοφ και Αλεξάντερ Πετρόφ – όπως ανέφεραν τα διαβατήρια τους – αλλά για τους Ανατόλι Τσέπιγκα και Αλέξανδρο Μισκίν, υψηλόβαθμους αξιωματούχους του ρωσικού στρατού που μάλιστα είχαν στο παρελθόν παρασημοφορηθεί για τις υπηρεσίες τους. Ένα μήνα μόλις αργότερα, οι πράκτορες της GRU θα γίνονταν και πάλι αντιληπτοί από τις μυστικές υπηρεσίες, αφού προσπάθησαν να χακάρουν τον Οργανισμό για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων από ένα πάρκινγκ, έχοντας μπει στη χώρα με διπλωματικό διαβατήριο και μην έχοντας σβήσει από τους υπολογιστές τους τις αποδείξεις από το χακάρισμα ενός συνεδρίου για το ντόπινγκ.

Από τα χαμηλά στα ψηλά

Το σερί των λαθών των Ρώσων πρακτόρων προκαλεί έκπληξη. Μεγαλύτερη όμως έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι η GRU είναι πανταχού παρούσα. Εύλογα λοιπόν γεννάται το εξής ερώτημα: Είναι ακόμη μια στρατιωτική μυστική υπηρεσία ή έχει μεταμορφωθεί σε κάτι μεγαλύτερο; Και αν ναι, πώς έγινε αυτό;

Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα πρέπει κανείς να ανατρέξει στο παρελθόν των μυστικών υπηρεσιών στη Ρωσία, σημειώνει το γερμανικό περιοδικό. Από τη διάλυση της KGB και μετά, οι μυστικές υπηρεσίες της Ρωσίας διασπάστηκαν σε υπο-υπηρεσίες με διαφορετικές αρμοδιότητες κι εξουσίες, υιοθετώντας σε πολλές περιπτώσεις τις πρακτικές της παντοδύναμης σοβιετικής προγόνου τους.

Η ειδοποιός διαφορά της GRU, λοιπόν, είναι το γεγονός ότι δεν έχει τις ρίζες της στην KGB  και δεν κουβαλάει την κληρονομιά της. Η GRU υπάγεται στο Γενικό Επιτελείο των Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσίας και τα στελέχη της είναι εκπαιδευμένα για να δρουν σε εχθρικό έδαφος. Όπως παρατηρεί το Spiegel: «δεν πρόκειται για οξύνοες αναλυτές με καλούς τρόπους, αλλά περισσότερο για κοινωνικούς ορειβάτες με έλλειψη φινέτσας». Νιώθουν πολύ πιο άνετα θάβοντας έναν εκρηκτικό μηχανισμό, ενώ ο εχθρός εξαπολύει πυρά εναντίον τους, παρά σε ένα εστιατόριο της βρετανικής επαρχίας, προσπαθώντας να δηλητηριάσουν έναν πρώην πράκτορα.

Η ανάληψη των ηνίων του Κρεμλίνου από τον Πούτιν αλλά και η σαρωτική μεταρρύθμιση των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων το 2008 υπό τον τότε υπουργό Άμυνας Ανατόλι Σερντιούκοφ υποβάθμισαν κατά πολύ τον ρόλο της GRU. Το γεγονός όμως ότι οι πράκτορες της GRU έχουν πιαστεί τον τελευταίο καιρό στα πράσα, φανερώνει ότι η στρατιωτικής υπηρεσία πληροφοριών έχει αναβαθμιστεί εκ νέου. Πράγματι, το 2012, απ’ όταν το υπουργείο Άμυνας ανέλαβε ο Σεργκέι Σόιγκου – άνθρωπος του στενού κύκλου του Προέδρου Πούτιν – ανέστειλε εν μέρει τις στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις του προκάτοχού του, αύξησε το κύρος του στρατού και άρχισε το μεγάλο κυνήγι για τους προγραμματιστές που θα γινόντουσαν οι νέοι διαδικτυακοί πολεμιστές του.

Η GRU επωφελήθηκε από αυτές τις εξελίξεις, επωφελήθηκε όμως ακόμη περισσότερο από την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας. Το 2014 οι άνδρες της GRU πολέμησαν στην Κριμαία εναντίον των ουκρανικών στρατευμάτων στο Ντονμπάς. Για τις υπηρεσίες τους εκεί, ήταν που παρασημοφορήθηκαν από τον ίδιο τον Πούτιν οι βασικοί ύποπτοι στην υπόθεση Σκριπάλ. Έναν χρόνο αργότερα, η GRU θα προετοίμαζε τη ρωσική στρατιωτική παρέμβαση στη Συρία. Το Κρεμλίνο έμεινε ικανοποιημένο από την αποτελεσματικότητα τους κι έτσι ακολούθησαν οι νέες μεγάλες αποστολές, όπως η υποκλοπή των μέιλ της Χίλαρι Κλίντον, το σχέδιο πραξικοπήματος στο Μαυροβούνιο αλλά και η συγκάλυψη των ντοπαρισμένων Ρώσων αθλητών στους Ολυμπιακούς του Ρίο.

Μια επικίνδυνη μετεξέλιξη

Οι αναλυτές εκτιμούν ότι από το 2016 και μετά η στρατιωτική υπηρεσία μυστικών πληροφοριών μετεξελίχθηκε σε «πολιτικό όργανο». Μια επικίνδυνη εξέλιξη με απρόβλεπτες συνέπειες, καθώς ο στρατός δεν είχε αναμειχθεί στα πολιτικά ζητήματα της Ρωσίας από την Εξέγερση των Δεκεμβριστών του 1825.

Το ερώτημα που τίθεται στο εξής, είναι αν ο Πούτιν θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί τη GRU ή αν έχει μετανιώσει την ιδέα μετά τις αποτυχίες της. Η απάντηση φαίνεται έυκολη. Αντίθετα με την FSB που υπάγεται κατευθείαν στον ίδιο τον Πούτιν, η GRU λογοδοτεί στον αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων και τον υπουργό Άμυνας. Έτσι λοιπόν και κάνει τη βρόμικη δουλειά και δεν έχει κόστος για τον ίδιο.

Στο μεταξύ πολλοί στη Ρωσία αλλά και συνολικά η Δύση συνεχίζουν να εκπλήσσονται με τα απανωτά σκάνδαλα. «Η χώρα έχει αλλάξει ριζικά από το 2014 και μετά και δεν το έχουμε καταλάβει ακόμη. Συνεχίζουμε να ζούμε σαν τα πράγματα να είναι όπως ήταν κάποτε», λέει στο Spiegel ο Andrei Soldatov, Ρώσος δημοσιογράφος που έχει αφιερώσει την επαγγελματική του ζωή στο ρεπορτάζ για τις μυστικές υπηρεσίες της χώρας του. «Η άβυσσος όμως έχει ανοίξει», προειδοποιεί.