Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε «κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την δημόσια υγεία σε παγκόσμιο επίπεδο» την επιδημία του Έμπολα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Η απόφαση του ΠΟΥ μεταφράζεται σε αυξημένη επαγρύπνηση και ετοιμότητα για τις επηρεαζόμενες χώρες, αλλά και τις γειτονικές και υπογραμμίζει την ανάγκη χρηματοδότησης για την αντιμετώπιση της κατάστασης.

Μόνο τέσσερις φορές στο παρελθόν έχει κηρύξει ο ΠΟΥ «κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία»: το 2009 για τη γρίπη Η1Ν1, το 2014 για την πολιομυελίτιδα, την ίδια χρονιά για την επιδημία του Έμπολα που σκότωσε 11.300 ανθρώπους σε τρεις χώρες της Δυτικής Αφρικής (Λιβερία, Γουινέα, Σιέρα Λεόνε) και το 2016 για τον ιό Ζίκα.

Οι εμπειρογνώμονες που συνεδρίασαν στη Γενεύη εξέφρασαν την απογοήτευσή τους γιατί καθυστερεί η καταβολή χρηματοδότησης για την αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής.

Η επιδημία στο Κονγκό, η οποία ξεκίνησε την 1η Αυγούστου του 2018, έχει μέχρι τώρα προσβάλει πάνω από 2.500 ανθρώπους, σκοτώνοντας περισσότερους από 1.700 από αυτούς.

Δεδομένων των συνθηκών διαβίωσης στην πληγείσα περιοχή, είναι πολύ πιθανό οι προσβληθέντες να είναι πολύ περισσότεροι, επειδή κάποιοι από τους ασθενείς δεν επιδιώκουν ή δεν έχουν εύκολη πρόσβαση στην επίσημη ιατρική φροντίδα.

Η παρούσα επιδημία, η οποία φαίνεται να είναι γεωγραφικά περιορισμένη στο Κονγκό, πέραν από τρεις θανάτους στην Ουγκάντα τον περασμένο μήνα, ωστόσο το φονικό ξέσπασμά της στη Δυτική Αφρική το 2014 έχει σβήσει κάθε αίσθηση εφησυχασμού στις αίθουσες του ΠΟΥ σχετικά με την ευκολία της εθνικής συγκράτησης του ιού.

Παράλληλα, η επιδημία του Έμπολα και η άγρια στρατιωτική κατάσταση ειδικά στο ανατολικό Κονγκό έχουν υπονομεύσει τις προσπάθειες εμβολιασμού κατά την παιδική ηλικία, προκαλώντας μια επιδημία ιλαράς που έχει προσβάλει περισσότερους από 115.000 ανθρώπους και σκότωσε περίπου 2.000 παιδιά φέτος. Το υπουργείο Υγείας του Κονγκό, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας  και άλλες υπηρεσίες του ΟΗΕ και μη κυβερνητικές οργανώσεις προσπαθούν να εμβολιάσουν πάνω από 100.000 παιδιά στο Κονγκό, αλλά οι φόβοι για την κρίση του Έμπολα σε συνδυασμό με τον πόλεμο παρεμποδίζουν αυτές τις προσπάθειες.

Σε μια έκθεση σχετικά με την παγκόσμια κάλυψη εμβολιασμού, οι υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών επισημαίνουν ότι τα επίπεδα εμβολιασμού έχουν βαλτώσει, ιδίως στις φτωχές χώρες ή σε περιοχές όπου μαίνονται συρράξεις. «Τα εμβόλια είναι ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία μας για την πρόληψη επιδημιών και να διατηρήσουμε τον κόσμο ασφαλή» επισήμανε ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ, Τέντρος Άντχανομ Γκεμπρέισους. «Συχνά, εκείνοι που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο είναι οι φτωχότεροι, οι πλέον περιθωριοποιημένοι, όσοι πλήττονται από συρράξεις ή εκτοπίζονται από τα σπίτια τους, που είναι συνεχώς οι χαμένοι» υπογράμμισε ο αξιωματούχος.

Για περισσότερες από δύο δεκαετίες η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό αποτελεί «θέατρο» ληστειών και ένοπλων εξεγέρσεων μετά την πτώση του στρατιωτικού δικτάτορα Μομπούτου Σέσε Σέκο. Οι συγκρούσεις μεταξύ παραστατριωτικών ομάδων έχουν κλιμακωθεί από το 2017, με χιλιάδες νεκρούς και άλλου τόσους εκτοπισμένους βίαια από τα σπίτια τους στα σύνοραμε την Ουγκάντα, οι οποίοι ζουν σε άτυπους καταυλισμούς υπό συνθήκες που είναι κατάλληλες για τη διάδοση της ιλαράς, της χολέρας και άλλων ασθενειών.

Εάν η ιλαρά είναι ένας δείκτης του κινδύνου μόλυνσης του Έμπολα, η επιδημία του ιού της ιλαράς από το Κονγκό έχει ήδη εξαπλωθεί στη Ρουάντα και την Ουγκάντα, προκαλώντας την περαιτέρω κινητοποίηση των λιγοστών πόρων και του προσωπικού για προσπάθειες μαζικής ανοσοποίησης και εμβολιασμού.

Όμως όλη αυτή η έκρυθμη κατάσταση, σε συνδυασμό με το πολύ χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο του πληθυσμού, έχει οδηγήσει τους ντόπιους σε θεωρίες συνωμοσίας, σύμφωνα με τις οποίες Εμπολα και επιδημία δεν υπάρχουν – ή ακόμη και αν υπάρχουν αποτελούν κατασκεύασμα της Δύσης για να πουλήσει φάρμακα και εμβόλια. Έτσι η επιδημία μαίνεται, παρότι για πρώτη φορά υπάρχει ένα αρκετά δοκιμασμένο πειραματικό εμβόλιο ενάντια στον Εμπολα.

Το «εμβόλιο» της χρηματοδότησης και η Παγκόσμια Τράπεζα

Απαιτείται όμως και ένα άλλο…εμβόλιο. Το οικονομικό. Η χρηματοδότηση για υποδομές, για ανθρώπινο δυναμικό, για πληροφόρηση του πληθυσμού, γενικώς για κάλυψη αναγκών. Όπως όμως δηλώνεται επίσημα υπάρχει κενό στη χρηματοδότηση της τάξεως των 54 εκατομμυρίων δολαρίων, ένα κενό που απειλεί να τινάξει τις προσπάθειες για να περιοριστεί και να αντιμετωπιστεί η επιδημία στον αέρα.

Όπως αναφέρει το δημοσίευμα του Foreign Policy, παρότι υποτίθεται ότι συγκεντρώθηκαν 3,6 δισεκατομμύρια δολάρια από δωρητές για την καταπολέμηση της νόσου στη Δυτική Αφρική το 2014 και το 2015, ο ΠΟΥ έχει λάβει μόνο τα μισά.

Αν και η αμερικανική κυβέρνηση είναι μέχρι σήμερα ο μεγαλύτερος δωρητής, έχοντας βάλει πάνω από 98 εκατομμύρια δολάρια στον αγώνα από το περασμένο καλοκαίρι, τα περισσότερα από αυτά τα χρήματα δαπανήθηκαν για επιχειρήσεις εκτός των επιδημιών. Σύμφωνα με τους κανόνες της διοίκησης του Ντόναλντ Τράμπ, το προσωπικό των ΗΠΑ δεν μπορεί να δράσει στο ανατολικό Κονγκό για λόγους ασφαλείας και δεν μπορούν να δοθούν χρήματα – ούτε ανθρωπιστική βοήθεια – στην κυβέρνηση του Κονγκό επειδή είναι χαρακτηρισμένη ως παράγοντας εμπορίας ανθρώπων.

Από την πλευρά της η ΕΕ ανακοίνωσε περαιτέρω χρηματοδότηση έκτακτης ανάγκης ύψους 3,5 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων 2,5 εκατ. ευρώ προορίζονται για την Ουγκάντα και 1 εκατ. ευρώ για το Νότιο Σουδάν. Ο Χρήστος Στυλιανίδης, επίτροπος αρμόδιος για την ανθρωπιστική βοήθεια και τη διαχείριση κρίσεων και συντονιστής της ΕΕ για τον ιό Έμπολα, δήλωσε: «Κάνουμε ό, τι μπορούμε για να σώσουμε ζωές και να εμποδίσουμε την εμφάνιση περαιτέρω κρουσμάτων του Έμπολα. Αυτή τη στιγμή, πρωταρχικό μας μέλημα είναι όχι μόνο να βοηθήσουμε τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, αλλά και τις γειτονικές της χώρες, όπως την Ουγκάντα. Η χρηματοδότησή μας συμβάλλει στην παρακολούθηση της κατάστασης, τη συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες και την ενίσχυση των τοπικών ικανοτήτων για έγκαιρη και αποτελεσματική ανάληψη δράσης στις χώρες αυτές. Δεσμευόμαστε να συνεχίσουμε τις προσπάθειές μας προς τερματισμό αυτής της επιδημίας, για όσο καιρό χρειάζεται.»  Η δέσμη μέτρων βοήθειας θα ενισχύσει τον ταχύ εντοπισμό και την αντιμετώπιση των κρουσμάτων του ιού Έμπολα. Η σημερινή χρηματοδότηση έρχεται να προστεθεί στα 17 εκατ. ευρώ χρηματοδότησης της ΕΕ για την αντιμετώπιση του ιού Έμπολα από το 2018 στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και τις δράσεις πρόληψης και ετοιμότητας στην Ουγκάντα, το Νότιο Σουδάν, τη Ρουάντα και το Μπουρούντι.

Το 2016 η Παγκόσμια Τράπεζα ανακοίνωσε ένα ταμείο άμεσης εκταμίευσης, ύψους 557 εκατ. δολάρια, για την αντιμετώπιση πανδημιών όπως ο ιός Εμπολα, στις φτωχότερες χώρες. Το ταμείο θα αποτελούσε σύμφωνα με την ανακοίνωση το πρώτο παγκόσμιο εργαλείο για καταπολέμηση του κινδύνου πανδημιών.

Η επιδημία του ιού Εμπολα, που έπληξε τις χώρες στη Δυτική Αφρική το 2014, «ήταν μία τραγωδία για την οποία δεν ήμασταν προετοιμασμένοι. Υπήρξε μία αφύπνιση για όλον τον κόσμο», είχε δηλώσει ο τότε πρόεδρος της Τράπεζας Τζιμ Γιονγκ Κιμ. «Δεν μπορούμε ν’ αλλάξουμε την ταχύτητα ενός τυφώνα, ή το μέγεθος ενός σεισμού, όμως μπορούμε να μεταβάλλουμε την τροχιά μίας επιδημίας. Με επαρκή χρήματα που θ’ αποστέλλονται στο σωστό σημείο και στη σωστή χρονική στιγμή, μπορούμε να σώσουμε ζωές κι οικονομίες», συμπλήρωσε.

Έτσι, δημιουργήθηκε ένα μοναδικό και αρκετά περίπλοκο σύνολο ασφαλιστικών και αμοιβαίων κεφαλαίων κινδύνου μέσα στη Διεθνή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (IBRD) για την καταπολέμηση των επιδημιών. Ο Οικονομικός Πόρος Πανδημικής Ανάγκης (Pandemic Emergency Financial Facility), στον οποίο η Ιαπωνία ήδη δεσμεύθηκε ότι θα παράσχει 50 εκατ. δολάρια, θα είναι σε θέση να διαθέτει έως και 500 εκατ. δολάρια σε κεφάλαια, τα οποία θα δύνανται να εκταμιευθούν ταχύτατα όταν θα πληρούνται οι παραμετρικές συνθήκες, που θα βασίζονται στο μέγεθος, την οξύτητα και την ταχύτητα εξάπλωσης μίας επιδημίας.

Ο Πόρος οργανώθηκε με την συνδρομή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και των αντασφαλιστικών εταιρειών Swiss Re και Munich Re, που θα δρουν ως ασφαλιστικοί πάροχοι, για τις ομολογίες από την τιτλοποίηση ασφαλιστικών συμβολαίων σε περίπτωση καταστροφών (cat bonds).

Η Παγκόσμια Τράπεζα μέχρι σήμερα, έδωσε 20 εκατομμύρια δολάρια στην επιδημία του Έμπολα. Μόλις 6,5 εκατομμύρια δολάρια από αυτά προς τον ΠΟΥ, σύμφωνα με τον γενικό διευθυντή της.

Από ό,τι φαίνευαι τα συναισθήματα της Παγκόσμιας Τράπεζας δεν αντικατοπτρίζονται στις ενέργειές της. Πράγματι, η Τράπεζα συμπεριφέρθηκε καταδικαστικά. Πέρα από το μικρό ποσό των 20 εκατομμυρίων δολαρίων που δόθηκε πριν από δύο μήνες, ο PEF δεν ενεργοποιήθηκε για την επιδημία Έμπολα. Μέχρι σήμερα, η Παγκόσμια Τράπεζα έχει αποδεσμεύσει 60 εκατομμύρια δολάρια σε αναπτυξιακά κονδύλια, τα οποία δεν προέρχονται από τον PEF, στην κυβέρνηση του Κονγκό και μόλις 20 εκατομμύρια δολάρια από τον PEF στον ΠΟΥ και την UNICEF.

Ο ΠΟΥ έχει δηλώσει τώρα παγκόσμια έκτακτη ανάγκη, αλλά προφανώς δεν θα έχει καμία επίδραση στην απόφαση της Παγκόσμιας Τράπεζας να αποδεσμεύσει χρήματα.

Σύμφωνα με τον γαλλικό οργανισμό εξωτερικής βοήθειας GHA France, οι διαχειριστές του PEF επέμειναν αυτή την εβδομάδα ότι ο ΠΟΥ μπορεί να δηλώσει παγκόσμια έκτακτη κατάσταση αλλά αυτό δεν έχει καμία επίπτωση στην απόφαση της Παγκόσμιας Τράπεζας να απελευθερώσει χρήματα, καθώς σύμφωνα με τους κανόνες του PEF, στόχος είναι «η παροχή χρηματοδοτικής στήριξης στις επιλέξιμες χώρες του PEF και στις αρμόδιες υπηρεσίες για την πρόληψη της εμφάνισης μιας πανδημίας από μια εστία μολυσματικών ασθενειών υψηλής σοβαρότητας».

Τον Απρίλιο, ο πρώην επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, Lawrence Summers, καταδίκασε τον PEF, χαρακτηρίζοντάς τον «ένα ενοχλητικό λάθος» και ένα σύμπτωμα της «χρηματοπιστωτικής ασθένειας» μέσα στην Παγκόσμια Τράπεζα. Το PEF σχεδιάστηκε, δήλωσε ο Summers σε μια ομιλία προς το Κέντρο Παγκόσμιας Ανάπτυξης , από μια ομάδα «υπαλλήλων της Παγκόσμιας Τράπεζας και γραφειοκράτες που έψαχναν να κάνουν τη σταδιοδρομία τους με μια σημαντική καινοτομία».

Το «κλειδί» για την αποδέσμευση κεφαλαίων βρίσκεται στους «προκαθορισμένους παραμετρικούς παράγοντες ενεργοποίησης» που μόνο αυτοί που τους επινόησαν ξέουν τι σημαίνει. Όπως υποστηρίζει ο Summers, η αγορά -οι εν λόγω επενδυτές και οι κάτοχοι ομολόγων- θα είναι πάντοτε αντίθετοι σε μια τέτοια απόφαση ενεργοποίησης, επειδή αφαιρεί από τα κέρδη τους, πριν από την πενταετή περίοδο πληρωμής PEF που συμφώνησαν οι επενδυτές.

Εν τω μεταξύ, ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας David Malpass, ο οποίος έχει διοριστεί από τον Τραμπ, δεν έχει σχολιάσει δημοσίως.