Ενώ ο πλανήτης βρίσκεται σε «κόκκινο συναγερμό» και γιατροί, νοσηλευτές, ασθενείς και κοινωνίες δίνουν με το δικό τους τρόπο τη μάχη στην πρώτη γραμμή με τον κοροναϊό ακόμη μια μάχη βρίσκεται σε εξέλιξη στα μετόπισθεν, η «κούρσα» για το εμβόλιο που θα αναστείλει τον Covid – 19. 

Οι ειδικοί που πιστεύουν ότι τώρα μόνο ένα εμβόλιο μπορεί να σταματήσει την παγκόσμια πανδημία πληθαίνουν κι αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, 41 ερευνητικές ομάδες και φαρμακευτικές εταιρείες εργάζονται για την ανάπτυξη ενός εμβολίου σε διάφορες χώρες (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδάς, Γερμανία, Κίνα, Ισραήλ, Αυστραλία κλπ).

Εκτιμάται, ωστόσο, και πάλι ότι θα χρειαστούν μήνες για να αναπτυχθεί, δοκιμαστεί και διατεθεί ευρέως ένα αποτελεσματικό εμβόλιο ενάντια τον κοροναϊό. Οι πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις μιλούν για ένα εμβόλιο έτοιμο μέχρι το τέλος του χρόνου, ένω άλλες ανεβάζουν τον χρόνο σε 12 με 18 μήνες από τώρα. 

Η πρώτη δοκιμή 

Τα ερευνητικά εργαστήρια ρίχτηκαν άμα τη εμφανίσει του νέου κοροναϊού στην προσπάθειά να βρουν το «όπλο» να σταματήσουν τον ιό. Και ήδη – σε σύντομο χρονικό διάστημα – μόλις 60 ημέρες μετά το σπάσιμο της αλληλουχίας του γονιδίου του ιού – ξεκίνησαν οι πρώτες δοκιμές σε ανθρώπους. 

Συγκεκριμένα, σε μια κλινική του Σιάτλ, από την περασμένη Δευτέρα δοκιμάζεται ένα «πιθανό» εμβόλιο της αμερικανικής εταιρείας Moderna. Η ένεση περιέχει αρκετά μικρογραμμάρια μιας ουσίας που είναι γνωστή με το όνομα mRNA-1273. Το εμβόλιο είναι σχεδιασμένο για να επαναπρογραμματίσει τα ανθρώπινα κύτταρα ώστε να προχωρούν σε ελεγχόμενη παραγωγή πρωτεϊνών κοροναϊού.

Η ιδέα είναι να γίνει μια προσομοίωση μόλυνσης με το νέο παθογόνο, έτσι ώστε το ανοσοποιητικό σύστημα να μάθει πως να καταπολεμά τον ιό, αλλά χωρίς τα μερικές φορές πολύ σοβαρά συμπτώματα μιας πραγματικής μόλυνσης. Ήδη έχουν γίνει δυο δοκιμές και συνολικά 45 άτομα πρόκειται να κάνουν το δοκιμαστικό εμβόλιο τις ερχόμενες εβδομάδες. Ωστόσο, θα περάσουν μήνες πριν γίνει γνωστό αν αυτό θα λειτουργήσει ή όχι. 

Ο Νιλ Μπράουνινγκ ένας 46χρονος μηχανικός λογισμικού στην Microsoft έγινε την Δευτέρα το «υποκείμενο δοκιμής Νο 2» στην πρώτη αυτή μελέτη. Έμαθε γι’ αυτήν μέσω του Facebook στα τέλη Φεβρουαρίου και όπως είπε στο Spiegel, ενδιαφέρθηκε άμεσα και προσφέρθηκε εθελοντικά να λάβει μέρος λαμβάνοντας 1.100 δολάρια για τη συμμετοχή του. Σε εκείνη τη φάση υπήρχε μόνο ένα επιβεβαιωμένο κρούσμα στην πολιτεία της Ουάσινγκτον. Πλέον τα κρούσματα είναι πάνω από 1.000. «Σκέφτηκα τις δύο κόρες μου», λέει ο Μπράουνινγκ, «πόσο σημαντικό είναι να έχουν τα εμβόλια τους και πόσο ένα εμβόλιο κατά του κοροναϊού θα μπορούσε να τις προστατεύσει». 

Επιτάχυνση στην ανάπτυξη εμβολίου

Η διεθνής οργάνωση εμβολιασμού Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI), η οποία χρηματοδοτείται, μεταξύ άλλων, από το γερμανικό Υπουργείο Παιδείας και Έρευνας, προσπαθεί να επιταχύνει την ανάπτυξη ενός εμβολίου κατά του κοροναϊού. Μέχρι στιγμής, το CEPI υποστηρίζει οκτώ ερευνητικές ομάδες και εταιρείες με μπάτζετ 29,2 εκατομμύρια δολάρια για αυτό το σκοπό. Η Moderna είναι μία από αυτές τις εταιρείες. 

Γιατί χρειαζόμαστε το εμβόλιο 

Ένα μοντέλο που δημοσιεύθηκε πριν από λίγες ημέρες από το Imperial College London δείχνει ότι θα ήταν δυνατόν να χαλαρώσουν τα μέτρα καραντίνας μόλις αρχίσει να επιβραδύνεται η εκθετική αύξηση των λοιμώξεων του COVID-19. Ωστόσο, όταν θα συνέβαινε αυτό, θα ήταν αναπόφευκτη μια εκ νέου αύξηση του αριθμού των λοιμώξεων, κάτι που θα μπορούσε εκ νέου να οδηγήσει σε κλείσιμο σχολείων και περιορισμούς στις μετακινήσεις. 

Γιατί είναι δύσκολο;

Η συνήθης μέθοδος πάνω στην οποία βασίζεται εδώ και δεκαετίες η δημιουργία ενός εμβολίου, δηλαδή η χρήση ενός απενεργοποιημένου ιού θα μπορούσε στην πραγματικότητα να οδηγήσει σε ιδιαίτερα σοβαρά συμπτώματα στην περίπτωση του κοροναϊού. Υπάρχει ο κίνδυνος το εμβόλιο να δημιουργήσει αντισώματα που θα διευκόλυναν τους παθογόνους οργανισμούς να βρουν το δρόμο τους σε υγιή κύτταρα. Η αποδυνάμωση του νέου ιού αρκετά ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ένα εμβόλιο αποτελεί λοιπόν μια πρόκληση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υπάρχουν μόνο δύο υποψήφιοι κατασκευαστές εμβολίων καταχωρημένοι στον ΠΟΥ που ακολουθούν την παραδοσιακή προσέγγιση. Από τις 41 ερευνητικές ομάδες, οι υπόλοιπες 39 έχουν επιλέξει μίας από τις τρεις σύγχρονες μεθόδους για την ανάπτυξη εμβολίων. 

Ερευνητές στο Μόναχο, για παράδειγμα, προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν ένα εμβόλιο ευλογιάς για τη μεταφορά του DNA του νέου κοροναϊού. Είναι μια μέθοδος που είχε ήδη δοκιμαστεί σεμια μελέτη για τον ιό MERS-CoV. Το εν λόγω εμβόλιο αναμένεται να είναι έτοιμο για δοκιμή έως το τέλος του έτους, στην Πανεπιστημιακή Κλινική Έπεντορφ (UKE) του Αμβούργου, σύμφωνα με την αρχική μελέτη στην οποία συμμετείχαν 30 υποκείμενα δοκιμών. Η επικεφαλής του τμήματος λοιμώξεων του UKE, Μέριλιν Άντο, σημειώνει πάντως ότι αυτού του είδους τα εμβόλια προκαλούν συχνά ισχυρές ανοσολογικές αντιδράσεις. 

Αντίστοιχα οι επιστήμονες του Γερμανικού Κέντρου Έρευνες για τις Λοιμώξεις (DZIF) σκοπεύουν να χρησιμοποιήσουν ένα εμβόλιο ιλαράς ως όχημα, ενώ οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ βασίζονται σε έναν εξασθενημένο ιό της γρίπης. Τέλος η Janssen Vaccines, θυγατρική της αμερικανικής φαρμακευτικής εταιρείας Johnson & Johnson, χρησιμοποιεί έναν ιό που προκαλεί το κοινό κρυολόγημα. Η εταιρεία σχεδιάζει να κάνει την πρώτη της δοκιμή εμβολίου τον Οκτώβριο και αναμένει τα πρώτα εμπεριστατωμένα δεδομένα από τις αρχές του 2021.

Υπάρχουν επίσης διάφορες ερευνητικές ομάδες και εταιρείες που ασχολούνται με την ανάπτυξη των επονομαζόμενων εμβολίων υπομονάδας, τα οποία περιλαμβάνουν την έγχυση θραυσμάτων πρωτεϊνών του ιού. Αυτό κάνει η αμερικανική εταιρεία Novavax, ελπίζοντας, όπως λένε τα στελέχη της ότι ένα τέτοιο εμβόλιο θα μπορούσε να είναι αποτελεσματικό ακόμη κι αν ο ιός μεταλλαχθεί. Αντίστοιχη στρατηγική με συνδυασμό πρωτεϊνικών θραυσμάτων ακολουθεί ο ερευνητικός οργανισμός VIDO-InterVac στον Καναδά που εκτιμά ότι θα είναι έτοιμος για δοκιμές σε ανθρώπους το φθινόπωρο. 

Η στρατηγική πάλι που χρησιμοποιήθηκε για το εμβόλιο που ήδη δοκιμάζεται στο Σιάτλ είναι αυτή που βασίζεται στα νουκλεϊκά οξέα. Αυτά τα εμβόλια έχουν ένα σημαντικό πλεονέκτημα. Μπορούν να παραχθούν γρήγορα εκατομμύρια δόσεις. Ωστόσο, υπάρχει κι ένα μειονέκτημα. Μέχρι στιγμής, κανένα τέτοιο εμβόλιο δεν έχει φτάσει στην αγορά. 

Ο κίνδυνος της «ενισχυμένης ασθένειας»

Υπάρχει ένας επιδημιολογικός λόγος για τον οποίο δεν πρέπει να γίνουν βιαστικά οι δοκιμές για το εμβόλιο ενάντια στον κοροναϊό. Οι επιστήμονες δεν θέλουν να κάνουν την ασθένεια ισχυρότερη. Οι επιστήμονες θα πρέπει να εξασφαλίσουν ότι το εμβόλιο θα είναι ασφαλές, αποτελεσματικό και δεν θα προκαλέσει μια επιπλοκή που ονομάζεται ενισχυμένη ασθένεια.

«Η ενισχυμένη ασθένεια είναι κάτι που πάντα πρέπει να αποκλείσεις σε οποιοδήποτε εμβόλιο και ειδικά ένα εμβόλιο για αναπνευστική νόσο», τονίζει ο Στίβεν Χογκ, πρόεδρος της Moderna. «Και ο κοροναϊός δεν αποτελεί εξαίρεση». 

Η ενισχυμένη ασθένεια είναι μια επιπλοκή που οι επιστήμονες έχουν δει σε πρώιμες γενιές άλλων εμβολίων. Σε δοκιμές που έγιναν σε πειραματόζωα αυτά καταλήξαν να εμφανίσουν μια χειρότερη μορφή της νόσου από εκείνη που το εμβόλιο είχε στόχο να τα προστατεύσει. 

«Θα πρέπει να αποδείξουμε ότι το εμβόλιο δεν έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση της νόσου αλλά είναι προστατευτικό», τονίζει ο Χογκ. «Κι αυτό είναι ένα από τα βασικά πράγματα που οι κλινικές μας δοκιμές θα αξιολογήσουν». 

Σε πόσο καιρό μπορεί να είναι έτοιμο ένα εμβόλιο;

Όλα τα παραπάνω κάνουν τους ερευνητές να αμφιβάλλουν για τον ακριβή χρόνο που ένα εμβόλιο μπορεί να είναι έτοιμο για να βγει μαζικά στην αγορά. Σε γενικές γραμμές οι επιστήμονες αναφέρουν ότι θα πάρει πάνω από ένα χρόνο στο νέο εμβόλιο να είναι έτοιμο και ότι δεν υπάρχει χρόνος να επιταχυνθεί η διαδικασία. 

Η Κέιτ Μπρόντερικ από την Inovio Pharmaceuticals στο Σαν Ντιέγκο, που δουλεύει πάνω σε ένα εμβόλιο, ανέφερε χαρακτηριστικά στο CBS ότι «όσο και να ήθελα να σας πω ότι το εμβόλιο θα είναι έτοιμο τον επόμενο μήνα, όπως μπορείτε να φανταστείτε, αυτά τα πράγματα χρειάζονται χρόνο». 

Ο ερευνητής εμβολίων Πίτερ Χότεζ από το Παιδικό Νοσοκομείο του Τέξας, ο οποίος συμμετείχε στην ανάπτυξη ενός πιθανού εμβολίου κατά του κορονοϊού του SARS, δηλώνει χαρακτηριστικά: «η ιδέα να λειτουργήσει εντός ενός έτους μοιάζει ως έν πολύ επιθετικό χρονοδιάγραμμα». 

Ο Άντονι Φοκί, διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργίας και Λοιμωδών Νοσημάτων των ΗΠΑ, αναφέρει ότι πιθανόν να περάσει διάστημα 12 έως και 18 μηνών έως ότου διατεθεί ευρέως ένα εμβόλιο κατά του νέου κοροναϊού. 

Από πλευράς ΠΟΥ, τα εμβόλια απέχουν ακόμη πολύ από το να είναι διαθέσιμα για δημόσια χρήση. Κορυφαίοι επιστήμονες λένε ότι οι κλινικές δοκιμές και οι εγκρίσεις ασφαλείας που απαιτούνται για ένα λειτουργικό εμβόλιο θα μπορούσαν να διαρκέσουν έως και 18 μήνες. 

Ο δρ. Μάικ Ράιν, εκτελεστικός διευθυντής του προγράμματος έκτακτης ανάγκης του ΠΟΥ, δηλώνει κατηγορηματικά ότι οι δοκιμές είναι απαραίτητες. «Υπάρχει μόνο ένα πράγμα πιο επικίνδυνο από έναν κακό ιό και αυτό είναι ένα κακό εμβόλιο», λέει. 

«Πρέπει να είμαστε πολύ, πολύ, πολύ προσεκτικοί στην ανάπτυξη οποιουδήποτε προϊόντος που πρόκειται να ενεθεί σε δυνητικά στο μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού», εξηγεί, προσθέτοντας ότι οι πρώτες δοκιμές σε ανθρώπους για ένα εμβόλιο που ξεκίνησαν αυτή την εβδομάδα στις ΗΠΑ ήταν «χωρίς προηγούμενο στην ταχύτητα». Τόνισε πλέον, ότι κάτι τέτοιο δεν θα συνέβαινε ποτέ αν η Κίνα και άλλες χώρες δεν είχαν μοιραστεί την γενετική ακολουθία του COVID-19 με τον υπόλοιπο κόσμο.

Εμβόλιο για όλους; 

Αρχικά, εκτιμάται ότι το νέο εμβόλιο θα χρησιμοποιηθεί για την προστασία των ιατρών, των νοσοκόμων και των ατόμων που κινδυνεύουν περισσότερο, όπως οι ηλικιωμένοι και οι ευπαθείς ομάδες. Ωστόσο, θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες ώστε το εμβόλιο να είναι διαθέσιμο σε όλους το συντομότερο δυνατόν. «Ακόμα και σε ομάδες χαμηλού κινδύνου όπως οι νέοι, υγιείς άνθρωποι, εξακολουθεί να υπάρχει κίνδυνος σοβαρής ασθένειας», σημειώνει η Κέιτλιν Ρίβερς, επιδημιολόγος της Σχολής Δημόσιας Υγείας Johns Hopkins Bloomberg. «Επομένως, ένα εμβόλιο είναι σημαντικό σε κάθε περίπτωση», τονίζει. 

«Ακόμα κι αν έχουμε ένα εμβόλιο που είναι αποτελεσματικό, πρέπει αυτό το εμβόλιο να είναι διαθέσιμο για όλους. Πρέπει να υπάρχει δίκαιη και ισότιμη πρόσβαση σε αυτό για όλους», υπογραμμίζει ο δρ. Ράιν από τον ΠΟΥ, σημειώνοντας ότι ο κόσμος δεν θα μπορεί να προστατευτεί από τον κοροναϊό αν δεν εμβολιαστούν όλοι. 

«Αυτό το εμβόλιο δεν θα πρέπει να είναι για τους έχοντες. Θα πρέπει να είναι και για τους μη έχοντες», δήλωσε σχετικά ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ, Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους. Μένει αυτό να γίνει πράξη. Που είναι και το σπουδαιότερο.