Στην Muynak του Ουζμπεκιστάν η έντονη ανεμοθύελλα τον περασμένο Μάιο, προκάλεσε πολλές καταστροφές στην πόλη. Και ένα μεγάλο μέρος της καταστροφής αυτής οφείλεται στην «εξαφάνιση» της λίμνης Αράλης. 

Ads

Η λίμνη Αράλη μοιράζεται μεταξύ του Καζακστάν στα βόρεια, του Ουζμπεκιστάν στα νότια και ανάμεσα στις στέπες του Kιργισταν και του Τουρκμενιστάν. Κάποτε ήταν η τρίτη μεγαλύτερη λίμνη του κόσμου, μετά την Κασπία και την Σουπίριορ της Αμερικής -τόσο μεγάλη ώστε έμοιαζε με «εσωτερική θάλασσα».

Όταν ο οικολόγος Gileyboi Zhyemuratov βγήκε έξω από το σπίτι του εκείνη την ημέρα του Μαΐο, συνάντησε μια ομιχλώδη και όξινη ατμόσφαιρα. «Όταν άνοιξα την πόρτα, όλα ήταν λευκά σαν το χιόνι», είπε ο 57χρονος Zhyemuratov, απόγονος ψαράδων σε ένα μέρος όπου δεν υπάρχουν πλέον ψάρια.

Για τρεις ημέρες, έβρεχε λάσπη από τον πρώην βυθό της θάλασσας. Ο ουρανός δεν φαινόταν, το λιμάνι καταστράφηκε και οι κάτοικοι πέρασαν εκείνες τις μέρες εισπνέοντας και μασώντας αλμυρή άμμο. Ακόμη και η βροχή μετατράπηκε σε υφάλμυρο νερό, στέλνοντας πανικοβλημένους αγρότες στα χωράφια για να διασώσουν τις καλλιέργειες. «Ήταν αδύνατο να δούμε. Το αλάτι ήταν στεγνό, όμως κολλούσε στο δέρμα και ήταν δύσκολο να σκουπιστεί. Με δυσκολία μπορούσες να το ξεπλύνεις με νερό», αναφέρει ο Vladimir Zuev, συνταξιούχος πιλότος από τη Ρωσία, στους New York Times.

Ads

Παραδόξως, η ανθρωπογενής καταστροφή που έπληξε την πόλη έχει γίνει το κύριο αξιοθέατό της τα τελευταία χρόνια. Ο τουρισμός πλέον ακμάζει. «Πολλοί άνθρωποι θέλουν να δουν μια οικολογική κρίση», δήλωσε ο Vadim Sokolov, επικεφαλής του Διεθνούς Ταμείου για την Προστασία της Αράλης.

Εκεί που κάποτε τα κύματα χτυπούσαν τον φάρο του λιμανιού, ο βυθός έχει στεγνώσει εντελώς, αφήνοντας στις ρηχές αμμώδεις κοιλότητες με τις καταθέσεις άλατος μόνο τα σκουριασμένα κουφάρια των εγκαταλελειμμένων από χρόνια μηχανότρατων. Η τοπική οικονομία εξανεμίστηκε μαζί με το νερό και τα πλοία βγήκαν στη στεριά. Φωτογραφίες από το «νεκροταφείο του πλοίου» έχει γίνει must για όσους επισκέπτονται το μέρος και για τους Instagramers. Οι Ali και Poline Belhout, ένα ζευγάρι από το Παρίσι γύρω στα 30, έκαναν μια στάση στο Muynak στη διάρκεια του μεγάλου ταξιδιού τους σε διάφορες χώρες του κόσμου. «Είναι λυπηρό το γεγονός ότι πριν από μερικά χρόνια υπήρχε μια θάλασσα και τώρα υπάρχει μόνο ένα νεκροταφείο για πλοία. Και θεωρώ ότι είναι λίγο περίεργο να θέλει κανείς να δει αυτά τα παλιά αγκυροβολημένα σκάφη», ανέφερε η Belhout.

Παλιότερα η πόλη είχε μόνο ένα ξενοδοχείο, σήμερα όμως υπάρχουν τρία, όπως και διάφορα καφέ. Μάλιστα η κυβέρνηση διοργανώνει εδώ ένα φεστιβάλ ηλεκτρονικής μουσικής στις 14 Σεπτεμβρίου. Η θάλασσα, η οποία εξαφανίστηκε από το Muynak γύρω στο 1986, βρίσκεται πλέον πάνω από 120 χιλιόμετρα μακριά. Η μοναδική θέα που μπορεί να έχει κανείς στο νερό είναι στο τοπικό μουσείο, με τις παλιές φωτογραφίες και τις νοσταλγικές ελαιογραφίες του κάποτε μπλε ορίζοντα.

Η πρωτοφανής καταιγίδα τον περασμένο Μάιο επιβεβαίωσε μια ζοφερή πρόγνωση: εντείνεται το περιβαλλοντικό φαινόμενο από την «απουσία» της Αράλης. «Η εξαφάνιση της θάλασσας δεν είναι απλώς μια τραγωδία, αλλά ένας ενεργός κίνδυνος που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας», δήλωσε η Helena Fraser, επικεφαλής του Αναπτυξιακού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών στο Ουζμπεκιστάν.

Το πρόβλημα της λίμνης Αράλης δεν είναι καινούργιο. Τα πέντε κράτη της Κεντρικής Ασίας δημιούργησαν για πρώτη φορά το Διεθνές Ταμείο για την Προστασία της Αράλης πριν από 25 χρόνια, αν και αρνούνται να συνεργαστούν για βασικά προβλήματα όπως η διανομή νερού. Αυτή η κατάσταση παρεμποδίζει εδώ και καιρό την εύρεση οποιαδήποτε λύσης, μαζί με αμφίβολες «σοβιετικές μεθόδους γεωργίας» και την αναζήτηση για ένα τεράστιου έργου που θα αποκαταστήσει μαγικά τη θάλασσα.

Διαβάστε επίσης: H θάλασσα που σβήστηκε από τον χάρτη και επανήλθε στη ζωή

Η καταστροφή της Αράλης ξεκίνησε όταν η Σοβιετική Ένωση έλαβε την απόφαση για εκτροπή των δύο ποταμών που την τροφοδοτούσαν, του Amu Darya και Syr Darya, για άρδευση των καλλιεργειών βαμβακιού και σιτηρών στις στέπες της Κεντρικής Ασίας. Το επίπεδο των υδάτων μειώθηκε και μαζί τα άφθονα ψάρια της Αράλης. Αλλά ακόμα και σήμρα, αντί να χρησιμοποιούνται ειδικά ποτιστικά για μεγάλες εκτάσεις, οι πιο παρωχημένες τεχνικές καταναλώνουν το 80% του διαθέσιμου νερού.

«Είμαστε ακόμα στη σοβιετική εποχή όσον αφορά τη γεωργία. Και δεν περιμένω πολλές αλλαγές», δήλωσε ο Kamalov. Οι ρίζες του προβλήματος προέρχονται από το παρελθόν, όταν ο σοβιετικός πρωθυπουργός, Nikita S. Khrushchev, αποφάσισε να βιομηχανοποιήσει τη γεωργία σε ολόκληρη την Κεντρική Ασία παρά την ξηρασία. 

Μέχρι τη στιγμή της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, η Αράλη είχε ήδη υποχωρήσει. Και παρά τις ανησυχητικές μετρήσεις στη στάθμη του νερού, οι χώρες δεν έκαναν κάτι για αυτό. Τόσο το Τουρκμενιστάν όσο και το Ουζμπεκιστάν εξακολουθούν να καλλιεργούν βαμβάκι, παρόλο που η συρρίκνωση της παροχής νερού οδήγησε σε μείωση της καλλιέργειας.

Η αλλαγή του κλίματος έχει επίσης εντείνει την έλλειψη νερού. Οι παγετώνες στα βουνά του Τουρκμενιστάν και της Κιργιστάν που τροφοδοτούν τα δύο ποτάμια συρρικνώνονται. Από το σύνολο των υδάτων που εισρέουν στον Amu Darya από τα βουνά Παμίρ, λιγότερο από το 10% φθάνει στην Αράλη. Η λίμνη που έχασε πάνω από το 90% του αρχικού της μεγέθους, είναι 29 μέτρα ρηχή, ενώ ο πενταπλασιασμός της αλατότητας της σκότωσε σχεδόν το σύνολο της χλωρίδας και πανίδας που φιλοξενούσε.

Σε ένα πρόσφατο ταξίδι στο Μουγιάκ, κάποιοι διεθνείς εμπειρογνώμονες, παρατήρησαν ότι κατά μήκος του δρόμου, τα χωράφια ρυζιού πλημμύριζαν με νερό παρά την κυβερνητική οδηγία για την καλλιέργεια άλλων προϊόντων. «Μπορούμε να δούμε το πρόβλημα ακριβώς μπροστά στα μάτια μας – είναι παράλογο, εντελώς παράλογο, να καλλιεργούν ρύζι εδώ», δήλωσε ο François Brikké από την Παγκόσμια Σύμπραξη Υδάτων, μια οργάνωση διαχείρισης νερού στη Στοκχόλμη.

«Οι τοπικές κυβερνήσεις και οι αγρότες τείνουν να αγνοούν τις προσπάθειες διατήρησης», ανέφερε ο Sokolov. Όταν η τιμή του ρυζιού διπλασιάστηκε, έσπευσαν όλοι να καλλιεργήσουν.

Πριν εξαφανιστεί η θάλασσα, το Muynak ήταν ένα ακμάζον λιμάνι που φιλοξενούσε 25.000 κατοίκους. Οι περισσότεροι εργάζονταν στις μηχανότρατες ή στην κονσερβοποιία. Περίπου το 20% όλων των ψαριών που καταναλώθηκαν στη Σοβιετική Ένωση προέρχονταν από τα περίπου 30 είδη που υπήρχαν στην Αράλη.

Η εξαφάνιση της θάλασσας δεν οδήγησε μόνο στον θάνατο της αλιείας, αλλά δημιούργησε και μια σειρά προβλημάτων υγείας όπως αναπνευστικά, νεφροπάθειες και αυξημένη παιδική θνησιμότητα. Επιπλέον, χωρίς το αεράκι της θάλασσας, τα καλοκαίρια είναι θερμότερα και οι χειμώνες πιο κρύοι σε όλη την περιοχή.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το γειτονικό Καζακστάν, έκτισε το 2005 ένα μεγάλο φράγμα για να συγκρατήσει τα νερά του ποταμού Syr Darya σε μια μικρότερη λεκάνη. Το φράγμα δημιούργησε αυτό που μερικές φορές αποκαλείται Μικρή ή Βόρεια Αράλη, με τη στάθμη του νερού να φτάνει τα 30 μέτρα ανά τόπους, ενώ τα ψάρια που είχαν εξαφανιστεί κάποτε, εμφανίστηκαν ξανά. Η πόλη Aralsk, στο αντίθετο άκρο της Αράλης που καταστράφηκε όπως το Muynak, θα μπορούσε να αναβιώσει ως αλιευτικό λιμάνι με τη θάλασσα τώρα μόνο 16 χιλιόμετρα μακριά.

Παρόλο που το όνειρο της αποκατάστασης της θάλασσας παραμένει ουτοπικό, οι χώρες της κεντρικής Ασίας πρέπει να συμμετάσχουν στη διαδικασία της επαναδιαπραγμάτευσης της διανομής νερού και του συντονισμού των προγραμμάτων βοήθειας, συμπεριλαμβανομένων των εσόδων από ταμείο αρωγής των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο αναμένεται να ανοίξει σύντομα. «Ο κύριος στόχος σήμερα είναι να μετριαστούν οι συνέπειες της καταστροφής», δήλωσε ο Alikhanov του Οικολογικού Κινήματος. «Στη σύγχρονη ιστορία της ανθρωπότητας, δεν έχει συμβεί ποτέ ότι μια ολόκληρη θάλασσα χάθηκε μπροστά στα μάτια μιας γενιάς».