Όταν πατάς το πόδι σου σε έναν χώρο που γνωρίζεις ότι υπήρξε Human Zoo (Ανθρώπινος Ζωολογικός Κήπος), σε συνοδεύει ένα συναίσθημα βαρύ. Γι’ αυτό το Μουσείο Αφρικής στο πάρκο Tervuren των Βρυξελλών δεν είναι ένα… οποιοδήποτε μουσείο για την Αφρικανική παράδοση και ιστορία. Αυτό συνέβη μόλις πριν από εξήντα χρόνια, στην παγκόσμια έκθεση του 1958, όταν το Βέλγιο παρουσίασε μεταξύ άλλων εκθεμάτων, ανθρώπους, ντυμένους με τα παραδοσιακά τους ρούχα. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι οι Ευρωπαίοι συχνά τους πέταγαν μπανάνες τους χάζευαν και ως επί το πλείστον, τους χλεύαζαν. ενώ η επαφή τους με τους Αφρικανούς απαγορευόταν.

Αυτή η έκθεση μαύρων ανδρών, γυναικών και παιδιών σε «φυσικές συνθήκες» για την «εκπαίδευση και διασκέδαση» των λευκών Ευρωπαίων, έμελε να είναι ο τελευταίος «ανθρώπινος ζωολογικός κήπος» στον κόσμο. Ωστόσο το αποικιακό παρελθόν του Βελγίου είναι μια ανοιχτή πληγή τόσο για τους Κονγκολέζους όσο και για τους Βέλγους γι’ αυτό και πριν από λίγα χρόνια αποφασίστηκε να προχωρήσει το μουσείο σε μια αναθεωρημένη εικόνα του αποικιακού παρελθόντος. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια δηλαδή, το μουσείο συνέχιζε να λειτουργεί ως χώρος προπαγάνδας υπέρ της αποικιοκρατίας, γεγονός που προδίδει μία πινακίδα που είδαμε πως έχει παραμείνει στον χώρο και γράφει «το Βέλγιο φέρνει τον πολιτισμό στο Κονγκό». «Φέρουμε ευθύνη για αυτή την εικόνα των Βέλγων…Για το αποικιοκρατικό, σχεδόν ρατσιστικό μήνυμα – ότι ο λευκός πολιτισμός είναι ανώτερος από τον μαύρο πολιτισμό», είχε δηλώσει ο γενικός διευθυντής Guido Gryseels είναι υπεύθυνος για τη νέα εκδοχή του μουσείου, που βλέπουμε από το 2018.

Η βαριά αλήθεια παραμένει στα συρτάρια

Η ιστορία λέει ότι αφού ο βασιλιάς Λεοπόλδος ο Β” ίδρυσε το Ελεύθερο Κονγκό το 1885, περιοχή 80 φορές μεγαλύτερη από το Βέλγιο, κυβέρνησε την τεράστια χώρα ως προσωπικό του φέουδο, επιβάλλοντας μια εκ του μακρόθεν τρομοκρατία. Οι κάτοικοι έπρεπε να συλλέγουν καουτσούκ υπό καθεστώς καταναγκαστικής εργασίας και οι επόπτες τους επέβαλαν σκληρές ποινές. Ο Λεοπόλδος ο Β”, ο δεύτερος βασιλιάς του Βελγίου, θεωρείται υπεύθυνος για το θάνατο 10 εκατομμυρίων Κονγκολέζων.

Ναι, σήμερα είναι ένα μουσείο που παραδέχεται το αποικιοκρατικό παρελθόν του Βελγίου. Παρά τη θαρραλέα μεταστροφή πάντως, ο επισκέπτης αισθάνεται ότι η βαριά αλήθεια παραμένει στα συρτάρια του μουσείου, ενώ κάποια σημαντικά ιστορικά γεγονότα απουσιάζουν από την πολύ ενδιαφέρουσα κατά τα άλλα ιστορική ενότητα του. Οι φωτογραφίες στις οποίες απεικονίζονται  Αφρικανοί ημίγυμνοι με σακιά στα χέρια, να πλαισιώνουν τον λευκό αποικιοκράτη ο οποίος πόζαρε κορδωμένος, ήταν ανατριχιαστικές και σε κοινή θέα, ωστόσο οι σπαρακτικές  φωτογραφίες με τους αλυσοδεμένους Αφρικανούς στα σκλαβοπάζαρα ήταν στα συρτάρια. Όσο για τα εκθέματα φυσικού κάλους της Αφρικής δέσποζαν σε περίοπτη θέση.

Επίσης αναζητώντας στο χρονολογικό διάγραμμα την ημερομηνία δολοφονίας του λαοφιλή ηγέτη του Κογκό, Πατρίς Λουμούμπα, δεν την βρήκαμε. Το διάγραμμα σταματάει στη σύλληψη του. Δεν είναι τυχαίο προφανώς, καθώς έχει γραφτεί πως η εκτέλεση του ήταν μια διαταγή του βασιλιά του Βέλγιου. Τη δολοφονία του ακολούθησαν χρόνια αιματοχυσίας χάους, και κατακερματισμού στη χώρα.

Αυτοκριτική λοιπόν με κάτι δεκαετίες καθυστέρηση και πάλι με μισόλογα. Δεν αποτελεί έκπληξη φυσικά η αδυναμία που έχει το κατά τα άλλα πολύ ενδιαφέρον μουσείο να κάνει την αλήθεια να ηχήσει πιο καθαρά. Εξάλλου σήμερα, την ώρα που μιλάμε, την ώρα αυτή που η Ευρώπη κάνει αυτοκριτική για το αποικιακό παρελθόν της, στη Λιβύη εγκλωβίζονται εκατοντάδες Αφρικανοί σε σκλαβοπάζαρα όπου βασανίζονται και θανατώνονται και είναι η ίδια η Ευρώπη που έχει νομιμοποιήσει τους βασανιστές τους να είναι οι μόνοι υπεύθυνοι για τη Διάσωση τους. Χώρια τα δεκάδες νεκρά κορμιά Αφρικανών στον βυθό της Μεσόγειου, αποτέλεσμα των απάνθρωπων πολιτικών της ΕΕ, η οποία δεν αναλαμβάνει ούτε την ευθύνη για τις αιτίες του προσφυγικού, ούτε την ευθύνη για τους θανάτους που προκαλούνται από την απροθυμία της να τους δεχτεί.

Φαντάζομαι μερικές δεκαετίες αργότερα, θα κάνει την αυτοκριτική της γι’αυτό η Ευρώπη, θα στήσει ενδεχομένως και μνημεία για να τιμήσει τα θύματα, γιατί όχι κι ένα μουσείο θυμάτων του προσφυγικού δράματος.

Θα έχουν κάνει όλοι το καθήκον τους και η βαριά, αβάσταχτα οδυνηρή αλήθεια, θα παραμένει σε βυθούς και σε συρτάρια.