Το τελευταίο ναυάγιο στα ελληνικά νερά ήταν άλλη μία τραγωδία που μπορούσε να αποφευχθεί, επισημαίνει η βρετανή καθηγήτρια πολιτικών επιστημών και διεθνών σχέσεων Gemma Bird σε άρθρο της στο The Conversation.

Η θαλάσσια διαδρομή μεταξύ Λιβύης και Ιταλίας στη Μεσόγειο έχει χαρακτηριστεί ως ο «πιο επικίνδυνος διάπλους στον κόσμο», πράγμα που επιβεβαιώθηκε άλλη μια φορά την περασμένη εβδομάδα με το τραγικό ναυάγιο στην Ελλάδα, 50 μίλια ανοιχτά της Πύλου. 

Το σκάφος παρακολουθούσε η Ελληνική Ακτοφυλακή, η οποία δήλωσε ότι οι επιβαίνοντες αρνήθηκαν επανειλημμένα τη βοήθεια και ότι ήθελαν να συνεχίσουν για την Ιταλία. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο δεν πραγματοποιήθηκε η διάσωση σύμφωνα με το Λιμενικό. 

Ωστόσο, ακτιβιστικές οργανώσεις, όπως το Alarm Phone, μια τηλεφωνική γραμμή έκτακτης ανάγκης για πρόσφυγες που βρίσκονται σε κίνδυνο στη Μεσόγειο, αμφισβήτησαν την εκδοχή του ελληνικού λιμενικού. Η ιστοσελίδα ερευνητικής δημοσιογραφίας We Are Solomon δημοσίευσε μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προς τις αρχές, με το οποίο το Alarm Phone ειδοποίησε τις αρχές για τη θέση του σκάφους και χαρακτηριστικά ανέφερε ότι «αρκετοί άνθρωποι, ανάμεσά τους και μερικά μωρά, είναι πολύ άρρωστοι. Οι άνθρωποι στο σκάφος είπαν ότι δεν μπορούν να συνεχίσουν».

Ρεπορτάζ, εκθέσεις και χρονοδιαγράμματα όλο και πληθαίνουν, ενώ σιγά σιγά εμφανίζονται οι ιστορίες και οι εμπειρίες των επιζώντων. Το Alarm Phone υποστήριξε ότι οι αρχές της Μάλτας και της Ιταλίας ήταν επίσης ενήμερες για την κατάσταση του σκάφους και όπως δήλωσαν «οι ευρωπαϊκές αρχές θα μπορούσαν να είχαν στείλει τα κατάλληλα μέσα διάσωσης χωρίς καθυστέρηση. Δεν το έπραξαν επειδή η επιθυμία τους να αποτρέψουν τις αφίξεις ήταν ισχυρότερη από την ανάγκη διάσωσης εκατοντάδων ζωών».

Διαβάστε: Ειδική εισηγήτρια ΟΗΕ για ναυάγιο στην Πύλο: Προϊόν πολιτικών αποφάσεων η καταστροφή – Το Λιμενικό έπρεπε να επέμβει

Νομικοί, εξειδικευμένοι στο διεθνές δίκαιο και πρώην μέλη του Ελληνικού Λιμενικού Σώματος δήλωσαν ότι οι αρχές θα έπρεπε να είχαν διασώσει το σκάφος ανεξάρτητα από το αν οι επιβάτες ζήτησαν βοήθεια, κυρίως επειδή το σκάφος ήταν ακατάλληλο και υπερπλήρες. Σύμφωνα με το Βασιλικό Εθνικό Ίδρυμα Ναυαγοσωστικών Σκαφών στο Ηνωμένο Βασίλειο, είναι καθήκον -τόσο ηθικό όσο και βάσει του διεθνούς ναυτικού δικαίου- να σώζονται ζωές στη θάλασσα.

Επαναπροωθήσεις

Δεν είναι η πρώτη φορά που το Ελληνικό Λιμενικό Σώμα κατηγορείται ότι θέτει σε κίνδυνο τη ζωή των αιτούντων άσυλο στη θάλασσα, αναφέρει το The Conversation. Τον Μάρτιο του 2020, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ευχαρίστησε την Ελλάδα που ενεργεί ως «ασπίδα» της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεσμεύτηκε να εργαστεί αλληλέγγυα με τη χώρα για να διασφαλίσει ότι κατά προτεραιότητα «διατηρείται η τάξη» στα εξωτερικά σύνορα της Ελλάδας, τα οποία είναι και εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το τι σημαίνει αυτό στην πράξη είναι σαφές. Οι κατηγορίες και τα στοιχεία όλο και πληθαίνουν αποδεικνύοντας ότι η Ελληνική Ακτοφυλακή διεξάγει παράνομες επαναπροωθήσεις και εμποδίζει την πρόσβαση στο δικαίωμα αίτησης ασύλου που έχει ένα άτομο μόλις εισέλθει στο έδαφος ενός κράτους. Υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ευρωβουλευτές και άλλες μη κυβερνητικές οργανώσεις έχουν επανειλημμένα κατηγορήσει τόσο την Ελληνική Ακτοφυλακή όσο και τη Frontex (την ευρωπαϊκή υπηρεσία συνοριοφυλακής και ακτοφυλακής) για συμμετοχή σε επανπροωθήσεις.

Τον Οκτώβριο του 2022, μια έκθεση της OLAF, του εποπτικού οργάνου της ΕΕ για την καταπολέμηση της απάτης, η οποία δημοσιεύθηκε από τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης, κατηγόρησε την Frontex ότι συγκάλυψε ή απέτυχε να διερευνήσει σοβαρές καταγγελίες για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ένα βίντεο που δημοσιεύθηκε από τους New York Times τον περασμένο μήνα έδειχνε σκάφη του λιμενικού να εγκαταλείπουν στη θάλασσα ανθρώπους που είχαν αποβιβαστεί στην Ελλάδα, κάτι που, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, από τη στιγμή που αποβιβάστηκαν στη Λέσβο, δηλαδή σε ελληνικό έδαφος αποτελεί παραβίαση του δικαιώματός τους να ζητήσουν άσυλο.

Εάν η έκθεση της Ελληνικής Ακτοφυλακής για το πρόσφατο ναυάγιο είναι αληθινή και οι επιβαίνοντες στο πλοίο ήθελαν να συνεχίσουν για την Ιταλία και να αποφύγουν το ελληνικό έδαφος, είναι σημαντικό να εξετάσουμε τους λόγους επισημαίνει η Gemma Bird. Ένας λόγος θα μπορούσε κάλλιστα να είναι το γεγονός ότι οι άνθρωποι αυτοί συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο τον κίνδυνο της επαναπροώθησης τους. 

Όπως φαίνεται από τα γεγονότα, η  «ασπίδα» της Ευρώπης δεν έχει ως προτεραιότητα τη διάσωση των ζωών όσων αναζητούν ασφάλεια, αλλά, όπως δήλωσε η von der Leyen στην ίδια συνέντευξη Τύπου το 2020, προτεραιότητα είναι η διασφάλιση της «διατήρησης της τάξης» όταν «οι μετανάστες που έχουν παρασυρθεί με ψεύτικες υποσχέσεις σε αυτή την απελπιστική κατάσταση» βρεθούν στην πόρτα της Ευρώπης.

Διαβάστε: Άρθρο στους Finacial Times για ναυάγιο στην Πύλο: Η περιοχή που μπορεί να είναι τόπος εγκλήματος και η αποτυχία της ευρωπαϊκής πολιτικής

Πολιτικές αποτροπής

Το 2016, ο Ντόναλντ Τουσκ, τότε πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, προειδοποιούσε τους πολίτες να μην αποτολμούν επικίνδυνες διελεύσεις προς την ΕΕ. Είπε: «Μην έρχεστε στην Ευρώπη. Μην πιστεύετε τους λαθρέμπορους. Μην ρισκάρετε τη ζωή και τα χρήματά σας για το τίποτα».

Δηλώσεις όπως αυτή υποδηλώνουν λανθασμένα ότι οι άνθρωποι κάνουν αυτά τα ταξίδια από επιλογή. Ότι υπάρχει μια πολύ πιο εύκολη εναλλακτική λύση. Όμως, όπως πολύ σωστά το έθεσε ο σομαλο-βρετανός ποιητής Warsan Shire με αιχμηρό τρόπο:  «Πρέπει να καταλάβετε ότι κανείς δεν βάζει τα παιδιά του σε μια βάρκα, εκτός αν το νερό είναι ασφαλέστερο από τη στεριά».

Κάνοντας αυτά τα ταξίδια λιγότερο ασφαλή δεν σημαίνει ότι θα σταματήσουν να γίνονται. Η αποτυχίες στις διασώσεις και οι επαναπροωθήσεις το μόνο που κάνουν είναι να θέτουν σε κίνδυνο τις ζωές των ανθρώπων που βρίσκονται στις βάρκες. Δεν εμποδίζει άλλους να κάνουν αυτά τα ταξίδια στο μέλλον.

Ναυάγια όπως αυτό μπορούν να αποφευχθούν, αλλά μόνο αν η πολιτική της ΕΕ αλλάξει και σταματήσει να εστιάζει στο κλείσιμο των συνόρων και τη «διατήρηση της τάξης» και στραφεί προς την ανθρωπιστική δράση. Τι σημαίνει αυτό;

Άνοιγμα πραγματικά ασφαλών διαδρομών για τους ανθρώπους που αναζητούν ασφάλεια, αντί οι άνθρωποι αυτοί να στοιβάζονται σε ένα κατάμεστο και επικίνδυνο πλοίο προκειμένου να εισέλθουν σε μία της εισόδου σε μια χώρα για να μπορέσουν να υποβάλουν αίτηση ασύλου.