Ήταν κάποτε μουσουλμάνοι αλλά όμως είναι εδώ και αιώνες χριστιανοί ορθόδοξοι. Κατάγονται από τους εξισλαμισθέντες Μικρασιάτες που ακολούθησαν τον εξόριστο Σουλτάνο Ιτζεντίν Καϊκαβούζ (1243) που κατέφυγε στη βυζαντινή επικράτεια ή, σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, από τους μεσαιωνικούς Πετσενέγκους και Κουμάνους του κάτω Δούναβη. Ο εθνολόγος M. N. Guboglo είχε μετρήσει 21 διαφορετικές θεωρίες που υποτίθεται πως έδιναν “απάντηση” στο μυστήριο της καταγωγής τους. Μιλούν μια τουρκική διάλεκτο, αγαπούν την Τουρκία, αλλά είναι φανατικά φιλορώσοι και συγκινητικά φιλέλληνες.

Είναι στην πλειοψηφία τους φιλοκομουνιστές αλλά πηγαίνουν συχνά στην εκκλησία. Γράφουν στα κυριλλικά, ενώ μιλούν στα τουρκικά. Είναι πολίτες της Δημοκρατίας της Μολδαβίας, διαθέτουν τη δική τους αυτόνομη περιοχή, αν και το όνειρό τους είναι να αποτελέσουν τμήμα της απέραντης Ρωσικής Ομοσπονδίας. Είναι οι Γκαγκαούζοι, μια παράξενη μειονότητα 150.000 ανθρώπων στη νότια Μολδαβία, με τη δική της ιδιαίτερη ταυτότητα, που με ένα άτυπο δημοψήφισμα τους το 2014 εξέφρασαν την επιθυμία τους να αποσχιστούν και να κάνουν το δικό τους κρατίδιο -προτεκτοράτο της Μόσχας. Θα γίνουν άραγε το επόμενο πιόνι στους γεωστρατηγικούς σχεδιασμούς της Μόσχας;

Καλώς Ήλθατε στη Γκαγκαουζία!

Διασχίζοντας την πεδιάδα της νότιας Μολδαβίας, που έφερνε κάτι από στέπα, συναντά κανείς στην άκρη του δρόμου μια επιγραφή με τεράστια γράμματα που έγραφε “GAGAUZIYA: KOMRAT DOLAYI”. Πάνω της κυματίζει η σημαία της Μολδαβίας μαζί με τη σημαία της Αυτόνομης Περιοχής της Γκαγκαουζίας, ενώ υπάρχει κι ένα έμβλημα που γράφει “GAGAUΖYERI” στην τουρκική διάλεκτο των Γκαγκαούζων. Αυτά θεωρούνται τα “σύνορα” που χωρίζουνν την Αυτόνομη Περιοχή της Γκαγκαουζίας, που ονομάζεται στα Γκαγκαούζικα “Avtonom Territorial Bölümlüü Gagauz Yeri” και στα Ρουμανικά “Unitatea Teritorială Autonomă Găgăuzia”, με την υπόλοιπη Δημοκρατία της Μολδαβίας.

Εδώ βρίσκεται τη παράξενη χώρα των Γκαγκαούζων, που έχει έκταση μικρότερη από τη Χαλκιδική και πληθυσμό μόλις 160.000 κατοίκων, το 82% των οποίων είναι Γκαγκαούζοι. Στη μοναδική περιοχή της Ευρώπης, εκτός Τουρκίας, όπου τα Τουρκικά είναι επίσημη γλώσσα αν και οι κάτοικοι είναι κατά 93% χριστιανοί ορθόδοξοι! Όλα αυτά προκαλούν στους λιγοστούς επισκέπτες μια περιέργεια και μια αίσθηση πως βρίσκονται σε μια “ζώνη του λυκόφωτος”, όπου τα εθνικά στερεότυπα με τα οποία γαλουχήθηκαμε δεν ίσχυαν πλέον. Στην Ελλάδα μαθαίνουμε πως όλοι οι Τούρκοι είναι μουσουλμάνοι. Όμως εδώ στην Γκαγκαουζία όσους συναντάς, ενώ είναι φανατικά ορθόδοξοι χριστιανοί, μας δηλώνουν περήφανοι για την τουρκική τους γλώσσα και την καταγωγή τους από διάφορα τουρκικά φύλα αλλά και εκτουρκισμένους πληθυσμούς του Μεσαίωνα. Το πιο αξιοπερίεργο όμως είναι ότι οι περισσότεροι από αυτούς δηλώνουν αμετανόητα φιλοσοβιετικοί και να συνεχίζουν να ψηφίζουν μαζικά στις εκλογές το Κομμουνιστικό Κόμμα της Μολδαβίας (PCRM): Στις εκλογές της 28ης Νοεμβρίου του 2010 το Κομμουνιστικό Κόμμα της Δημοκρατίας της Μολδαβίας έλαβε στην περιοχή της Γκαγκαουζίας το 60% των ψήφων κι ήρθε πρώτο με μεγάλη διαφορά από τα υπόλοιπα κόμματα.

Αν η Μολδαβία είναι η φτωχότερη χώρα της Ευρώπης, τότε η αγροτική Γκαγκαουζία είναι σίγουρα η φτωχότερη περιοχή της Μολδαβίας με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Εδώ η φτώχεια είναι πανταχού παρούσα, η ανεργία μονίμως ανεβασμένη στο Έβερεστ και ο καθένας προσπαθεί να επιβιώσει όπως μπορεί. Γι’ αυτό και κάθε εξωτερική βοήθεια είναι ευπρόσδεκτη. Η Τουρκία έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια σε μεγάλο χορηγό της φτωχής Γκαγκαουζίας χρηματοδοτώντας πολιτιστικά κέντρα, πανεπιστημιακές έδρες, ακόμη και το οδικό δίκτυο της χώρας στην κατασκευή του οποίου συνεισέφερε με 35 εκατομμύρια δολάρια. Καθόλου παράξενο που η πρωτεύουσα της Γκαγκαουζίας, η πόλη Κόμρατ με μόλις 25.000 κατοίκους είναι αδελφοποιημένη όχι μόνον με την τουρκική πόλη Ισπάρτα αλλά και με την κατεχόμενη βόρεια Λευκωσία, την “πρωτεύουσα” της λεγόμενης “Τουρκικής Δημοκρατίας Βόρειας Κύπρου”! (Η παρουσία της Ελλάδας πάντως είναι σχεδόν ανύπαρκτη στη Γκαγκαουζία).

Κόμρατ: Η πρωτεύουσα της Γκαγκαουζίας

Στο Κόμρατ διακρίνει κανείς τους τρούλους μιας ορθόδοξης εκκλησίας, στρογγυλούς σαν κρεμμύδια, όπως συνηθίζεται στη Ρωσία. Μέσα στην εκκλησία οι αγιογραφίες είναι γνώριμες, βυζαντινού τύπου όπως στην Ελλάδα, ενώ σε κάποιες από αυτές φαίνονται και οι επιρροές της ρωσικής σχολής αγιογραφίας. Στο εθνογραφικό μουσείο της Γκαγκουζίας εκτίθενται φορεσιές κι ασπρόμαυρες φωτογραφίες με φιγούρες και τελετές που θυμίζουν Ελλάδα και Μικρά Ασία. Πιο κάτω, δίπλα σ’ ένα δημοτικό κτίριο, υπάρχει ακόμη το άγαλμα του Λένιν, με το αποφασιστικό του βήμα, απείραχτο στη θέση του χάρη στη φιλοσοβιετική νοσταλγία των Γκαγκαούζων.

Τα λιγοστά καταστήματα της πόλης, με τα λίγα καταναλωτικά προϊόντα τους, έχουν τις επιγραφές τους στα Κυριλλικά ως αδιάψευστη απόδειξη της συνεχόμενης ρωσικής επιρροής. Στα αυτοσχέδια παζάρια που στήνονται στις άκρες των δρόμων γριούλες Γκαγκαούζες με μαντήλια στα κεφάλια τους προσπαθούν να πουλήσουν ή να ανταλλάξουν ότι βγάζει ο κήπος τους, καθώς η έλλειψη χρημάτων αναγκάζει τους κατοίκους να είναι όσο γίνεται πιο αυτάρκεις. Σε μια χώρα με σύνταξη 50 ευρώ το μήνα και με μισθό που μετά βίας φθάνει στα 100 ευρώ, αν δεν παράγεις μόνος σου τη διατροφή σου είσαι καταδικασμένος.

Φιλέλληνες, φιλότουρκοι, αλλά πάνω απ’ όλα φιλορώσοι!

Σ’ αυτή την χώρα το να πεις πως έρχεσαι από την Ελλάδα είναι εισιτήριο για μια εγκάρδια, αν και φτωχική φιλοξενία. Οι Γκαγκαούζοι τρέφουν θερμά αισθήματα για τους Έλληνες και την Ελλάδα, όπου ζουν και αρκετοί ορθόδοξοι Γκαγκαούζοι. Τους θεωρούν φίλους και φυσικούς συμμάχους, συνοδοιπόρους στα δύσκολα μονοπάτια της Ιστορίας. Πιο πολύ όμως φαίνεται να συμπαθούν τους Ρώσους, καθώς συμμάχησαν και μάτωσαν μαζί τους κατά τη διάρκεια των συνεχόμενων Ρωσο-τουρκικών πολέμων. Άλλωστε οι Γκαγκαούζοι μετανάστευσαν, στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου αιώνα έπειτα από πρόσκληση των Τσάρων, στα εδάφη της Βεσσαραβίας και της Μολδαβίας από την περιοχή της βορειοανατολικής Βουλγαρίας (Δοβρουτσά), προκειμένου να αποφύγουν τις πιέσεις των Οθωμανών Τούρκων για να αλλάξουν θρησκεία και να τους προσεταιριστούν.

Στη νότια Βεσσαραβία και συγκεκριμένα στην περιοχή του Budjak ή Budzhak, όπου εγκαταστάθηκαν οι Γκαγκαούζοι της Βουλγαρίας, προϋπήρχαν και υπολείμματα εκχριστιανισμένων τουρκικών φυλών (Πετσενέγκοι, Κουμάνοι, Ουγούζοι κ.α.), που είχαν έρθει τους προηγούμενους αιώνες από τα ανατολικά μέσω της ουκρανικής στέπας, οι οποίοι και συγχωνεύτηκαν μ’ αυτούς. Όσο για τους μουσουλμάνους Τάταρους Νογκάι, που προηγουμένως κατοικούσαν εδώ, οι Ρώσοι τους εκτόπισαν μαζικά στον Καύκασο και παραχώρησαν τα εδάφη τους για να εγκατασταθούν εκδιωγμένοι Γκαγκαούζοι και Βούλγαροι από τη Δοβρουτσά νοτιοανατολικά του Δούναβη. Έτσι σήμερα, αυτή η περιοχή είναι η μοναδική στον κόσμο όπου η σημαία των Γκαγκαούζων, με τον λύκο, κυματίζει περήφανα. Όπου οι Γκαγκαούζοι είναι η πλειοψηφία κι απολαμβάνουν τη γλώσσα τους, την ιδιαίτερη πολιτιστική τους ταυτότητα και την αυτονομία τους. Δεν είναι όμως ικανοποιημένοι. Θέλουν κι αυτοί το δικό τους κράτος, να αποσχιστούν εντελώς από τη Μολδαβία, με την πολιτική και οικονομική υποστήριξη της Μόσχας.

Ανεξάρτητη Γκαγκαουζία με την υποστήριξη της Μόσχας;

“Θέλουμε το δικό μας κράτος. Επιθυμούμε το ίδιο καθεστώς με τη ‘Δημοκρατία της Τρανσδνειστερίας”, δήλωσε ο κομουνιστής Mihail Formuzal, πρόεδρος της Αυτόνομης δημοκρατίας της Γκαγκαουζίας. Από την πλευρά του ο Victor Chirila, πρώην σύμβουλος του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού πρωθυπουργού Βλαντιμίρ Φιλάτ, βλέπει το ζήτημα κυρίως οικονομικά: “Η Ρωσία επιδοτεί τη γειτονική ‘δημοκρατία της Υπερδνειστερίας’ με 30 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο. Αυτό σημαίνει πως οι συνταξιούχοι λαμβάνουν 10 δολάρια το μήνα επιπλέον ενίσχυση στη σύνταξή τους από τη Ρωσία, και οι δημόσιοι υπάλληλοι λαμβάνουν επίσης πρόσθετες ενισχύσεις. Γιατί να μην έχουμε κι εμείς αυτό το προνόμιο;”

Στις 2 Φεβρουαρίου του 2014 πραγματοποιήθηκε στην Αυτόνομη Περιοχή της Γκαγκαουζίας ένα αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα, στο οποίο οι πολίτες ρωτήθηκαν αν επιθυμούν την προώθηση στενότερων σχέσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση ή τελωνειακή ένωση με τη Ρωσία και τους συμμάχους της (CIS). Αποτέλεσμα; Το 98,5% των συμμετεχόντων ψήφισε υπέρ της Ρωσίας (68.000 ψήφους υπέρ, έναντι 1.900 κατά). “Δεν είμαστε ενάντια στην Ε.Ε. Απλά είμαστε ρεαλιστές”, υποστήριξε ο πρόεδρος Mihail Formuzal σε συνέντευξη του σε Ευρωπαίους δημοσιογράφους, συνεχίζοντας με ειρωνικό ύφος: “Μας αρέσουν όλες οι ευρωπαϊκές αξίες εκτός από τους gay γάμους σας”. Ο ίδιος βέβαια αρνήθηκε να παραδεχθεί πως το κόστος αυτού του αμφιλεγόμενου δημοψηφίσματος ουσιαστικά χρηματοδοτήθηκε με 53.000 ευρώ από την πρεσβεία της Ρωσίας στη Μολδαβία, η οποία ουσιαστικά προωθεί την απόσχιση της Γκαγκαουζίας.

Άλλωστε στη Μολδαβία πιστεύουν πως οι Γκαγκαούζοι είναι η “πέμπτη φάλαγγα” της Μόσχας. Πιστεύουν πως η Μόσχα θα παίξει το χαρτί της απόσχισης της Γκαγκαουζίας ως αντιπερισπασμό, μόλις αισθανθεί κάπως στριμωγμένη από τις εξελίξεις στη γειτονική Ουκρανία. Οι ίδιοι πάντως οι βασανισμένοι Γκαγκαούζοι δεν τρέφουν αυταπάτες. Γνωρίζουν πως το “ανεξάρτητο” μικροσκοπικό κρατίδιο τους δεν θα είναι καθόλου βιώσιμο και γι’ αυτό επιθυμούν την προστασία της μεγάλης Ρωσίας ή την ενσωμάτωσή τους σ’ αυτή. Αυτό που δεν γνωρίζουν όμως ή δε θέλουν να παραδεχθούν, είναι πως αποτελούν απλά ένα μικρό πιόνι στα μεγάλα γεωστρατηγικά σχέδια της Μόσχας. Και είναι γνωστό από την Ιστορία πως πολύ συχνά τα απλά πιόνια θυσιάζονται για να σωθούν οι “Βασιλιάδες” και τα μεγάλα συμφέροντα…

* Ο Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος.