Είναι η λιγότερο γνωστή και μία ελάχιστα επισκέψιμη χώρα της Ευρώπης. Βρίσκεται μεταξύ Ρουμανίας και Ουκρανίας στην ανατολική Ευρώπη, όχι πολύ μακριά από τη Μαύρη Θάλασσα και τα Βαλκάνια. Είναι επίσης και η φτωχότερη χώρα της Ευρώπης, με το ετήσιο κατά κεφαλήν ΑΕΠ της να μη ξεπερνά τα 3.000 Ευρώ.

Κάποτε η Δημοκρατία της Μολδαβίας ήταν μία από από τις 15 σοβιετικές δημοκρατίες, η οποία παρήγαγε κυρίως κρασιά, φρούτα και λαχανικά, αλλά για περίπου 300 εκατομμύρια πολίτες της Σοβιετικής Ένωσης. Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991 και ο πόλεμος που ακολούθησε το 1992, εξ αιτίας της απόσχισης της ρωσόφωνης ανατολικής επαρχίας της Τρανσίστριας (Transistria) ή Υπερδνειστερίας, οδήγησε τη Μολδαβία σε μια πρωτοφανή, για τα παγκόσμια δεδομένα, οικονομική κατάρρευση και σε μαζική μετανάστευση του πληθυσμού της. Τη δεκαετία του 1990 κυριαρχούσε ο υπερπληθωρισμός, ενώ οι τιμές των αγαθών και της ενέργειας ανέβηκαν ξαφνικά κατά 300%. Ο πληθυσμός είχε εξαθλιωθεί μαζικά και η μετανάστευση, μαζί με την εγκληματικότητα και τη διαφθορά κάθε είδους είχαν ανέβει σε στρατοσφαιρικά επίπεδα.

Από το το 1991 μέχρι το 1999 η Μολδαβία έχασε περίπου τα 2/3 του ΑΕΠ της. Μετά το 2001 όμως άρχισε να αναπτύσσεται με ρυθμούς άνω του 5% ετησίως, αλλά η ζημιά είχε γίνει. Λόγω της οικονομικής κατάρρευσης, της κοινωνικής αποσάθρωσης, της εξαθλίωσης και του πολέμου στην Τρανσίστρια, ο πληθυσμός της Μολδαβίας μειώθηκε από 4,3 εκατομμύρια κατοίκους το 1991 σε 3,5 εκατομμύρια το 2018. Από αυτούς, τα 3 εκατομμύρια κατοικούν στη Μολδαβία, και το μισό εκατομμύριο στην αποσχισθείσα επαρχία της Τρανσίστριας, η οποία έχει κηρύξει de facto την ανεξαρτησία της το 1990, αν και δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί επίσημα από καμία χώρα, ούτε καν από την προστάτιδά της Ρωσίας.

Μεταξύ Ευρώπης και Ρωσίας

Με έκταση 33.846 τετραγωνικά χιλιόμετρα, δηλαδή μικρότερη από αυτή της ελληνικής Μακεδονίας και πληθυσμό μόλις 3,5 εκατομμύρια κατοίκους (μαζί με την Τρανσίστρια) η ρουμανόφωνη Μολδαβία έχει μεγάλη στρατηγική σημασία για τη Ρωσία, καθώς συνορεύει δυτικά με τη Ρουμανία (μέλος της Ε.Ε.) και ανατολικά με την Ουκρανία, με την οποία η Μόσχα βρίσκεται πλέον σε σύγκρουση. Παρά την de facto απόσχιση της φιλορωσικής Υπερδνειστερίας ή Τρανσίστρια (Transistria), με έκταση 3.600 τ.χλμ. και πληθυσμό μόλις μισό εκατομμύριο, η Μολδαβία είχε από το 2000 μέχρι το 2008 μια κομμουνιστική κυβέρνηση φιλική προς τη Μόσχα, αλλά κατόπιν η νέα φιλοδυτική κυβέρνηση της χώρας ακολούθησε μια φιλοευρωπαϊκή τροχιά προετοιμάζοντας την υπογραφή της Συμφωνίας Σύνδεσης και Σταθεροποίησης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, κάτι που δυσαρέστησε εντόνως τη Μόσχα.

Η Ρωσία αντέδρασε καθιστώντας δύσκολη την εξαγωγή των φημισμένων μολδαβικών κρασιών στην τεράστια ρωσική αγορά κι αυξάνοντας την τιμή του φυσικού αερίου, υπενθυμίζοντας τι ρισκάρει να χάσει η Μολδαβία. Είναι αξιοσημείωτο πως η πλειοψηφία των Μολδαβών πολιτών δεν επιθυμεί για την ώρα την ένταξη στην Ε.Ε. αλλά αντίθετα την ένταξη στην Ευρασιατική Τελωνειακή Ένωση, την οποία δημιούργησε η Ρωσία με την Λευκορωσία και το Καζακστάν και στην οποία εντάχθηκαν η Αρμενία και το Κιργιζιστάν. Έπειτα από τις δραματικές εξελίξεις στην Ουκρανία το 2014, με την απόσχιση της Κριμαίας και των δύο ανατολικών ρωσόφωνων επαρχιών της, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι πιέζουν την κυβέρνηση της Μολδαβίας να υπογράψει γρήγορα τη Συμφωνία ώστε να προσδεθεί στο άρμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Υπερδνειστερία και Γκαγκαουζία

Ωστόσο η Μόσχα έχει άλλα σχέδια και φαίνεται πως σχεδιάζει να αποσταθεροποιήσει τη Μολδαβία ως αντιπερισπασμό για να τραβήξει την προσοχή μακριά από την Ουκρανία. Για το σκοπό αυτό δε θα χρησιμοποιήσει μόνον την ήδη αποσχισθείσα Υπερδνειστερία, που ενδεχομένως να προβεί σε δημοψήφισμα ζητώντας την ένωσή της με τη Ρωσική Ομοσπονδία, αλλά και τις αποσχιστικές τάσεις μιας ιδιαίτερης εθνικής μειονότητας, που ζει με σχετική αυτονομία στα νότια της Μολδαβίας: τους τουρκόφωνους αλλά ορθόδοξους Γκαγκαούζους. Τους τουρκόφωνους Γκαγκαούζους, που ζουν σε μια αυτόνομη περιοχή στο νότο της χώρας, είχε στο νου του και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν όταν επισκέφθηκε πρόσφατα τη χώρα, όταν έκανε μια δωρεά 10 εκατομμυρίων Ευρώ για την αποκατάσταση του προεδρικού μεγάρου της Μολδαβίας -αν και ορισμένοι υποστηρίζουν πως τα μισά τουλάχιστον χρήματα πήγαν στις τσέπες διεφθαρμένων Μολδαβών πολιτικών.

Γεωπολιτικά η Μολδαβία, αν και βρίσκεται μεταξύ Ρουμανίας και Ουκρανίας, στην ουσία βρίσκεται εκεί όπου διασταυρώνεται η σφαίρα επιρροής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ρωσίας και η ίδια μοιάζει να αιωρείται ανάμεσα στις δύο. Οι περισσότεροι Μολδαβοί φαίνεται να νοσταλγούν την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης, μιλούν ρωσικά ως πρώτη γλώσσα (μαζί με τα Μολδαβικά/Ρουμανικά βεβαίως), αλλά όλο και περισσότερο θέλουν να δουν τη χώρα τους μέλος της Ε. Ε., αλλά να μην ενωθούν όμως με τη “μητέρα Ρουμανία”. Μια κατάσταση, που μοιάζει εκ πρώτης όψεως “σχιζοφρενική”, αλλά ωστόσο εξηγείται αν γνωρίζει κανείς την ιστορία και την πραγματικότητα της Μολδαβίας.

Το μολδαβικό παράδοξο

Η Δημοκρατίας της Μολδαβίας, που μέχρι το 1991 αποτελούσε μία από δεκαπέντε σοσιαλιστικές δημοκρατίες της ΕΣΣΔ και σήμερα είναι η φτωχότερη (ακόμη κι από την Αλβανία) χώρα της ανατολικής Ευρώπης με κατά κεφαλήν ΑΕΠ μόλις 3.000 ευρώ, είναι μια λατινόφωνη αλλά και ρωσόφωνη χώρα. Μέχρι το 1992 το επίσημο αλφάβητο αυτής της κατά πλειοψηφία λατινόφωνης χώρας ήταν το Κυριλλικό, αλλά αντικαταστάθηκε στη συνέχεια από το Λατινικό, έτσι ώστε να επαναπροσεγγίσει προς τη “Μητέρα Ρουμανία”. Οι Μολδαβοί, που αποτελούν περίπου το 75% του πληθυσμού αυτής της χώρας των 3,5 εκ. Κατοίκων (υπάρχουν επίσης πολλοί Ουκρανοί, Ρώσοι, Γκαγκαούζοι και Βούλγαροι), είναι περήφανοι για τη λατινοφωνία τους και τη Δακο-θρακική καταγωγή τους, αν και συνηθίζουν να γράφουν και στα Κυριλλικά, να μιλούν και ρωσικά, ενώ είναι φανερές πάνω τους οι σλαβικές επιρροές και οι Ουραλοαλταϊκές “επισκέψεις”, καθώς η μικρή τους χώρα είναι το τέλος του μεγάλου “Διαδρόμου Στέπας”, που ξεκινούσε από το βόρειο Καζακστάν και έφτανε μέχρι τις εκβολές του Δούναβη.

Μέσα απ’ αυτόν τον “διάδρομο” έχουν περάσει ανά τους αιώνες πλήθος βαρβαρικών νομαδικών φυλών, που αιματοκύλισαν την Ευρώπη και τα Βαλκάνια. Ούννοι, Βούλγαροι, Μαγυάροι, Ουγούζοι, Πετσενέγκοι, Κουμάνοι και Τάταροι είναι κάποιοι από αυτούς τους νομαδικούς λαούς της κεντρικής Ασίας που πέρασαν κι εγκαταστάθηκαν, είτε για λίγο είτε μόνιμα στα εδάφη της σημερινής Μολδαβίας. Όλοι τους διέσχιζαν με τα γοργά τους άλογα τη στέπα της νότιας Ρωσίας και της Ουκρανίας σηκώνοντας σύννεφα σκόνης και σκορπίζοντας το θάνατο και τον όλεθρο στο διάβα τους. Η Μολδαβία ήταν η τελευταία τους στάση, προτού επιχειρήσουν το ριψοκίνδυνο πέρασμα του Δούναβη στο νότο ή να προσκρούσουν στο αδιαπέραστο και αδάμαστο φράγμα των άγριων Καρπαθίων στα δυτικά τους.

Η αγροτική Μολδαβία και η πρωτεύουσα Κισνάου

Η αγροτική Μολδαβία, με εξαίρεση τις περιοχές που καλλιεργούνται οι αμπελώνες, έχει τα ανάμεικτα χαρακτηριστικά μιας πεδιάδας και μιας στέπας. Το καλοκαίρι μάλιστα, όταν το παχύ χορτάρι και τα λιβάδια ξεραίνονται, θυμίζει περισσότερο στέπα. Όσοι έχουν δημιουργική φαντασία βλέπουν αυτή τη στέπα σα μια ανεξερεύνητη “θάλασσα”, εντυπωσιασμένοι από τον απέραντο ορίζοντα, την έκταση του ουρανού κι από την ατελείωτη θέα των θάμνων και των χόρτων που λικνίζονται σαν κύματα από τον αέρα. Φαντάζει όντως σαν μια θάλασσα που όμως μπορεί να “πνίξει” τον εισβολέα της, ειδικά στη διάρκεια του παγωμένου χειμώνα όταν η θερμοκρασία πέφτει στους -30 βαθμούς Κελσίου. Εδώ τα χωριά μοιάζουν σα νησιά, τα κάρα των αλόγων σαν αργόσυρτες βάρκες και τα παλιά, σοβιετικού τύπου, αυτοκίνητα σαν ταχύπλοα σκάφη. Τα πάντα άλλωστε είναι θέμα φαντασίας…

Στην πρωτεύουσα της Μολδαβίας, το Κισνάου στα Ρουμανικά ή Κισίνεφ στα Ρωσικά, μια πόλη επτακοσίων χιλιάδων κατοίκων γεμάτη με σοβιετικού τύπου μνημεία και ανάλογα κτιριακά συγκροτήματα, που επιχειρεί τα τελευταία χρόνια να κάνει ένα ευρωπαϊκού τύπου λίφτινγκ, συνοψίζονται όλες σχεδόν οι αντιθέσεις της ανατολικής Ευρώπης. Η εξαθλίωση του μεγαλύτερου τμήματος του πληθυσμού κατά την περίοδο της 20ετούς Μετάβασης, οδήγησε και σε νοσηρά φαινόμενα, με χαρακτηριστικότερο εκείνο του “σεξοτουρισμού” στον οποίο επιδίδονταν Ευρωπαίοι και Έλληνες, με γνωστότερη εκείνη την περίπτωση πρώην βουλευτή του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, όσο υπηρετούσε ως αξιωματούχος του ΟΗΕ στη Μολδαβία.

Το Κισνάου, που ξεκίνησε την ιστορική του διαδρομή το 1436 ως μοναστηριακό χωριό, κατοικούνταν στις αρχές του 20ου αιώνα κατά 43% από Εβραίους που κατόπιν έπεσαν θύματα πογκρόμ τόσο των Ρώσων, όσο και των Ρουμάνων και τελικά των Ναζί, με αποτέλεσμα να απομείνουν σήμερα μόλις 2.000, θυμίζοντας τη μοίρα που επιφύλαξε η ιστορία του περασμένου αιώνα σ’ αυτό τον τραγικό λαό, που μαζί με τους Αρμένιους και τους Έλληνες υπήρξαν μαζικά θύματα των εθνικιστικών εκκαθαρίσεων και της γενοκτονίας.

Η μικρή “Κίνα της Ευρώπης” με τα απέραντα κελάρια κρασιών

Από οικονομικής άποψης η σημερινή Μολδαβία, έχοντας εφαρμόσει επί δύο δεκαετίες ακραίες νεοφιλελεύθερες πολιτικές και ιδιωτικοποιώντας τουλάχιστον το 80% της οικονομίας της, έχοντας εργαζόμενους με 100 Ευρώ το μήνα βασικό μισθό -δηλαδή 100% πάνω από το 0!- και 300 Ευρώ μέσο μηνιαίο μισθό, αποτελεί την “Κίνα της Ευρώπης”. Μεγάλες ευρωπαϊκές βιομηχανίες ρούχων, όπως η Versage, D. Gabana και Armani, έχουν τα εργοστάσια τους εκεί, εκμεταλλευόμενες τα φτηνά εργατικά χέρια, το ειδικευμένο προσωπικό, αλλά και την ευκολία πρόσβασης στην ευρωπαϊκή αγορά. Κι ενώ η πλειοψηφία του πληθυσμού της έχει ένα κατά κεφαλήν ΑΕΠ το οποίο αγγίζει μόλις το 20% του μέσου ευρωπαϊκού, και το 1/3 των νέων είναι μετανάστες σε Ευρώπη και Ρωσία, η χώρα διαθέτει μια ελίτ ζάπλουτων, που ευημερούν μέσα στη γενική φτώχεια. Κυριότερος εκπρόσωπος τους είναι ο Anatal Stati, με περιουσία που φτάνει τα 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ! Ένας δισεκατομμυριούχος σε μια χώρα φτωχών.

Τέλος, πρέπει να σημειωθεί, πως η μικρή και άγνωστη Μολδαβία είναι μια χώρα που παράγει εξαιρετικής ποιότητας κρασιά και διαθέτει τα μεγαλύτερα φυσικά, υπόγεια κελάρια στον κόσμο. Ένα, μάλιστα, έχει μήκος αρκετών χιλιομέτρων και φιλοξενεί 2 εκατομμύρια μπουκάλια κρασί. Μάλιστα, αρκετοί διάσημοι, πλούσιοι, αλλά και ηγέτες, όπως ο Πούτιν και η Μέρκελ, αποθηκεύουν τις προσωπικές συλλογές τους από σπάνια και ακριβά κρασιά, στα απέραντα μολδαβικά κελάρια. Τα κελάρια αυτά αποτελούν πλέον τμήμα της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco. Όσο για τους ίδιους τους Μολδαβούς, που είναι φτωχοί στην πλειονότητά τους, λατρεύουν το κρασί και εκμεταλλεύονται το γεγονός ότι η χώρα τους παράγει φθηνό αλλά εξαιρετικής ποιότητας αλκοόλ. Γι’ αυτό και οι Μολδαβοί είναι ο δεύτερος πιο “μεθυσμένος λαός” στον κόσμο, μετά τους Λευκορώσους, που έχουν τα πρωτεία, καταναλώνοντας ο καθένας τους κατά μέσο όρο 16,8 λίτρα αλκοόλ το χρόνο…

* Ο Γιώργος Στάμκος είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος,