Από τις αρχές του 2023 εκατοντάδες χιλιάδες κατακλύζουν τους δρόμους του Ισραήλ σε εβδομαδιαία βάση, ως ένδειξη διαμαρτυρίας στις σαρωτικές νομοθετικές αλλαγές στη Δικαιοσύνη που προωθεί ο Ισραηλινός πρωθυπουργός, Μπενιαμίν Νετανιάχου.

Νέες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις ξέσπασαν αργά το βράδυ της Κυριακής (26/3) αφού ο Νετανιάχου απέπεμψε τον υπουργό Άμυνας Γιοάβ Γκαλάντ, ο οποίος επέκρινε τη διχαστική δικαστική μεταρρύθμιση, με αποτέλεσμα οι διαδηλωτές να ξεχυθούν στους δρόμους, τα πανεπιστήμια να κλείσουν και οι συνδικαλιστικοί φορείς να ανακοινώνουν μαζικές απεργιακές κινητοποιήσεις. Η αποπομπή του Γιοάβ Γκαλάντ ενέτεινε μια εν εξελίξει πολιτική κρίση – μια από τις σοβαρότερες στην ισραηλινή ιστορία.

Οι επικριτές των νομοθετικών παρεμβάσεων φοβούνται ότι οι αλλαγές στο δικαστικό σώμα θα καταργήσουν σημαντικούς ελέγχους και ισορροπίες στην κυβέρνηση, πως θα διαβρώσουν και θα υπονομεύσουν τον δημοκρατικό χαρακτήρα του Ισραήλ – κάτι που ήδη αμφισβητείται εδώ και καιρό. Οι υποστηρικτές του Νετανιάχου λένε ότι οι αλλαγές θα περιορίσουν την επιρροή μιας υπερβολικής και μη εκλεγμένης δικαστικής γραφειοκρατίας.

Ποιες είναι οι αλλαγές

Το Ισραήλ δεν έχει γραπτό σύνταγμα, παρά μόνο ένα σύνολο οιονεί συνταγματικών βασικών νόμων, ενώ η εξουσία του κοινοβουλίου -της Κνεσέτ- ελέγχεται μόνο από το Ανώτατο Δικαστήριο. 

Η δικαστική μεταρρύθμιση Νετανιάχου είναι ένα πακέτο νομοσχεδίων, τα οποία πρέπει να περάσουν από τρεις ψηφοφορίες στην Κνεσέτ προτού γίνουν νόμος.

Στον πυρήνα της, η δικαστική αναμόρφωση που προωθείται θα δώσει στην Κνεσέτ και συνεπώς στα κόμματα εξουσίας, μεγαλύτερο έλεγχο επί της ισραηλινής δικαιοσύνης: Από το πώς επιλέγονται οι δικαστές, μέχρι το για ποιους νόμους μπορεί να αποφανθεί το Ανώτατο Δικαστήριο, ενώ αναβαθμίζεται η εξουσία του κοινοβουλίου καθώς θα μπορεί να ανατρέπει αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου.

«Πρωτοστάστες» των νομοθετικών αλλαγών είναι ο στενός συνεργάτης του Νετανιάχου, βουλευτής του και νυν υπουργός Δικαιοσύνης Γιαρίβ Λεβίν, καθώς και ο θρησκευτικός σιωνιστής βουλευτής Σίμτσα Ρόθμαν, ο οποίος προεδρεύει της Επιτροπής Νόμου και Δικαιοσύνης της Κνεσέτ. Και οι δύο άνδρες τρέφουν μακροχρόνιο μίσος για το Ανώτατο Δικαστήριο, το οποίο θεωρούν υπερβολικά ισχυρό και προκατειλημμένο έναντι του κινήματος των εποίκων, της υπερ-θρησκευτικής κοινότητας του Ισραήλ και του πληθυσμού Μιζραχί, των εβραίων με καταγωγή από τη Μέση Ανατολή.

Ειδικότερα, πολλοί από την ισραηλινή δεξιά δεν συγχώρεσαν ποτέ το Ανώτατο Δικαστήριο για τις αποφάσεις που αφορούσαν τη μονομερή αποχώρηση του Ισραήλ από τη Λωρίδα της Γάζας και τη βόρεια Δυτική Όχθη το 2005.

Ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία για την κυβέρνηση Νετανιάχου είναι το νομοσχέδιο που αλλάζει τη σύνθεση της εννεαμελούς επιτροπής που επιλέγει τους δικαστές, προκειμένου να αποκτήσει η κυβέρνηση την πλειοψηφία των εδρών στην επιτροπή.

Ο Νετανιάχου και οι υποστηρικτές του ισχυρίζονται ότι το Ανώτατο Δικαστήριο έχει μετατραπεί σε μια απομονωμένη, ελιτίστικη ομάδα που δεν εκπροσωπεί τον ισραηλινό λαό. Υποστηρίζουν ότι το Ανώτατο Δικαστήριο έχει υπερβεί τον ρόλο του, παρεμβαίνοντας σε θέματα για τα οποία δεν θα έπρεπε να αποφανθεί.

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο των αλλαγών είναι γνωστό ως ρήτρα παράκαμψης, η οποία θα δώσει στο ισραηλινό κοινοβούλιο την εξουσία -με μια απλή πλειοψηφία 61 βουλευτών στην Κνεσέτ των 120 εδρών- να ψηφίζει νόμους που είχαν προηγουμένως κριθεί άκυροι από το Ανώτατο Δικαστήριο, παρακάμπτοντας ουσιαστικά τις αποφάσεις του.

Ένα άλλο νομοσχέδιο, το οποίο έχει πλέον ψηφιστεί, καθιστά πιο δύσκολο για έναν εν ενεργεία πρωθυπουργό να κηρυχθεί ακατάλληλος για τα καθήκοντά του, περιορίζοντας τους λόγους σε σωματική ή πνευματική ανικανότητα και απαιτώντας είτε τον ίδιο τον πρωθυπουργό είτε τα δύο τρίτα του υπουργικού συμβουλίου να ψηφίσουν για μια τέτοια ανακήρυξη.

Πώς η δικαστική μεταρρύθμιση επηρεάζει τον Νετανιάχου

Αν και πολλά νομοσχέδια θα μπορούσαν να επηρεάσουν τον Νετανιάχου, αυτό που αφορά την κήρυξη ενός πρωθυπουργού ως «ακατάλληλου για τα καθήκοντά του» είναι αυτό που «οχυρώνει» τον Ισραηλινό πρωθυπουργό.

Οι επικριτές λένε ότι ο Νετανιάχου προωθεί την αναθεώρηση λόγω της δικής του εν εξελίξει δίκης για διαφθορά, όπου αντιμετωπίζει κατηγορίες για απάτη, δωροδοκία και απιστία. Ο ίδιος αρνείται κάθε αδίκημα.

Το εν λόγω νομοσχέδιο θεωρείται σε μεγάλο βαθμό από τους ηγέτες της αντιπολίτευσης ως ένας τρόπος να προστατευθεί ο Νετανιάχου από το να κηρυχθεί ακατάλληλος για το αξίωμα του πρωθυπουργού ως αποτέλεσμα της δίκης.

Η δίκη του Νετανιάχου πυροδότησε τέσσερα χρόνια πολιτικής κρίσης, κατά τα οποία το Ισραήλ διχάστηκε για το αν ήταν κατάλληλος να ηγηθεί της χώρας. Μετά από πέντε εκλογικές αναμετρήσεις από το 2019, στις οποίες οι πολιτικοί απέτυχαν να σχηματίσουν σταθερές κυβερνήσεις, ένα μπλοκ εξτρεμιστικών και θρησκευτικών κομμάτων με επικεφαλής το Λικούντ του Νετανιάχου κέρδισε σαφή πλειοψηφία στις εκλογές του περασμένου Νοεμβρίου και σχημάτισε την πιο ακροδεξιά κυβέρνηση στην ιστορία του Ισραήλ.

Η πλήρης προσάρτηση της κατεχόμενης Δυτικής Όχθης, η ανατροπή της νομοθεσίας υπέρ των ΛΟΑΤΚΙ+, η κατάργηση των νόμων που προστατεύουν τα δικαιώματα των γυναικών και των μειονοτήτων και η χαλάρωση των κανόνων εμπλοκής της ισραηλινής αστυνομίας και των στρατιωτών, είναι όλα στην ατζέντα του ακροδεξιού κυβερνητικού συνασπισμού.

Τι σημαίνουν οι αλλαγές για τους Παλαιστίνιους

Η αποδυνάμωση του δικαστικού σώματος θα μπορούσε να περιορίσει τόσο τους Ισραηλινούς όσο και τους Παλαιστίνιους στο να ζητήσουν από το δικαστήριο την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους, εάν πιστεύουν ότι αυτά διακυβεύονται από την κυβέρνηση.

Οι Παλαιστίνιοι στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη θα μπορούσαν να επηρεαστούν, και φυσικά οι Παλαιστίνιοι πολίτες του Ισραήλ ή όσοι έχουν κάρτες παραμονής θα επηρεαστούν άμεσα. Το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ δεν έχει καμία επιρροή στο τι συμβαίνει στη Γάζα, η οποία κυβερνάται από την παλαιστινιακή μαχητική ομάδα Χαμάς.

Οι επικριτές των αλλαγών ανησυχούν ότι αν οι πολιτικοί έχουν μεγαλύτερο έλεγχο, θα επηρεαστούν τα δικαιώματα των μειονοτήτων στο Ισραήλ, ιδίως των Παλαιστινίων που ζουν στο Ισραήλ.

Πέρυσι, για παράδειγμα, το Ανώτατο Δικαστήριο σταμάτησε τις εξώσεις παλαιστινιακών οικογενειών στη γειτονιά Sheikh Jarrah στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, όπου εβραϊκές ομάδες διεκδικούσαν την κυριότητα γης στην οποία οι οικογένειες ζούσαν επί δεκαετίες.

Ταυτόχρονα, Παλαιστίνιοι ακτιβιστές υποστήριξαν ότι το Ανώτατο Δικαστήριο εδραίωσε περαιτέρω την ισραηλινή κατοχή της Δυτικής Όχθης, αφού δεν εξέτασε ποτέ τη νομιμότητα των ισραηλινών οικισμών εκεί, παρόλο που θεωρούνται παράνομοι σχεδόν από το σύνολο της διεθνούς κοινότητας.