H Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των ΜΜΕ, που ψηφίστηκε με ευρεία πλειοψηφία από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την Τετάρτη 3 Οκτωβρίου αποτελεί σταθμό για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και την προστασία των δημοσιογράφων και της πληροφόρησης στην ψηφιακή εποχή.  Πλέον η θέσπιση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης και των δημοσιογράφων μπαίνει στην τελική της ευθεία και το επόμενο βήμα είναι η εκκίνηση των πολιτικών διαπραγματεύσεων με το Συμβούλιο της Ε.Ε., ώστε τα δύο θεσμικά όργανα να καταλήξουν σε μια κοινή εκδοχή.

Ωστόσο με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να  θέτει κόκκινες γραμμές για την προστασία των δημοσιογράφων από αυθαίρετες παρακολουθήσεις, συλλήψεις και έρευνες που σχετίζονται με τη δουλειά τους, αλλά και προτείνοντας κανόνες διαφάνειας για το ιδιοκτησιακό καθεστώς των μέσων και τη χρηματοδότηση τους από κρατικούς φορείς οι συζητήσεις αναμένονται να είναι σκληρές.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στην διαπραγματευτική του θέση ζητά αυστηρότερους κανόνες για την προστασία της ανεξαρτησίας  των Μέσων και των δημοσιογράφων από το κείμενο που εγκρίθηκε τον περασμένο Ιούνιο από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο εκπροσωπεί τα κράτη μέλη.

Δεν είναι τυχαίο πως ενόψει της πολιτικής συζήτησης που θα ξεκινήσει στις 18 Οκτωβρίου, οι Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα καλούν το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης να στηρίξει την απόφαση της ευρωβουλής υπέρ της νομοθεσίας για την προστασία του δικαιώματος στην πληροφόρηση.

Σύμφωνα με την Επίτροπο Διαφάνειας Βέρα Γιούροβα, η οποία όπως δήλωσε σε συνέντευξή της στο POLITICO τρέφει υψηλές προσδοκίες για το πρώτο κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο προστασίας της ελευθεροτυπίας, οι διαπραγματεύσεις αυτές θα είναι δύσκολές και απαιτητικές.

Προειδοποιήσεις προς τα κράτη μέλη

Η ίδια θεωρεί πως η Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των ΜΜΕ αποτελεί ορόσημο για την ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης απέναντι σε πολιτικές πιέσεις και την ενίσχυση του πλουραλισμού στην Ευρώπη, όμως είναι ταυτόχρονα και μια προειδοποίηση απέναντι στα κράτη μέλη τα οποία οφείλουν να προστατεύουν την ελευθεροτυπία και την ανεξαρτησία ΜΜΕ και δημοσιογράφων.

Ιδιαίτερα εκεί όπου υπάρχει πρόβλημα ελευθεροτυπίας, παρακολουθήσεων, διώξεων δημοσιογράφων ή άσκησης πολιτικών πιέσεων, όπως για παράδειγμα η Ουγγαρία όπου θα το κόμμα του Βίκτορ Όρμπαν, ελέγχει de facto το 80% των μέσων ενημέρωσης της χώρας του μέσω “πολιτικών και οικονομικών” πιέσεων, σύμφωνα με τον τελευταίο δείκτη World Press Freedom των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα.

«Αυτό που συμβαίνει στην Ουγγαρία με το μονοπώλιο της πληροφόρησης είναι κάτι που δεν θα θέλαμε να συμβεί και αλλού» επισήμανε στο POLITICO η Γιούροβα, η οποία έδωσε τον τόνο για τις προθέσεις της επιτροπής κάνοντας λόγο για υψηλά πρόστιμα στην περίπτωση μη συμμόρφωσης από τα κράτη μέλη.

Αλλά δεν πρόκειται μόνο για την Ουγγαρία.  Στο στόχαστρο της Επιτροπής θα μπορούσαν να βρεθούν και άλλες χώρες όπως η Γαλλία όπου η προστασία των δημοσιογράφων είναι αδύναμη ή και η Ελλάδα που κατατάσσεται στην τελευταία θέση μεταξύ των κρατών – μελών της ΕΕ για την ελευθερία του Τύπου σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της οργάνωσης Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα. Μάλιστα η έκθεση αναφέρει ότι «η παρακολούθηση Ελλήνων δημοσιογράφων από το πρόγραμμα Predator και από τις μυστικές υπηρεσίες αποτέλεσε πρόσφατα την πιο σοβαρή επίθεση στην ελευθερία του Τύπου σε ένα κράτος μέλος της ΕΕ», αναφέρει έκθεση της RSF.

Παρακολουθήσεις δημοσιογράφων και προστασία των πηγών τους

Οι παρακολουθήσεις δημοσιογράφων και η προστασία των πηγών τους αναμένεται να αποτελέσουν αντικείμενο έντονης συζήτησης και αγκάθι στις διαπραγματεύσεις.  Για τα θέματα αυτά, η απόφαση του  Κοινοβουλίου προβλέπει εγγυήσεις για την προστασία των δημοσιογράφων που μέχρι σήμερα δεν υπήρχαν στη νομοθεσία πολλών ευρωπαϊκών χωρών.

Σύμφωνα με τη Γιούροβα χώρες όπως η Γαλλία άσκησαν πιέσεις στο Συμβούλιο για μεγαλύτερες εξαιρέσεις στο θέμα της παρακολούθησης δημοσιογράφων από κυβερνήσεις των κρατών μελών για λόγους εθνικής ασφάλειας, κάτι που οι ευρωβουλευτές δεν αποδέχονται.

Σύμφωνα με την απόφαση του ευρωκοινοβουλίου τα κατασκοπευτικά λογισμικά θα πρέπει να μπορούν να χρησιμοποιούνται μόνο ως έσχατη λύση και με σχετική εντολή από ανεξάρτητη δικαστική αρχή για σοβαρά εγκλήματα, όπως η τρομοκρατία και η εμπορία ανθρώπων.

Για τους Δημοσιογράφους χωρίς Σύνορα το θέμα της εθνικής ασφάλειας «δεν πρέπει να αποτελεί λευκή επιταγή που επιτρέπει τις παρακολουθήσεις δημοσιογράφων και ανοίγει την πόρτα σε κάθε είδους παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως έδειξαν οι πρόσφατες περιπτώσεις στην Ελλάδα και την Ουγγαρία με τη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού Pegasus και Predator καθώς και η κράτηση της Γαλλίδας δημοσιογράφου Ariane Lavrilleux και η έρευνα στο σπίτι της». Η διεθνούς εμβέλειας ΜΚΟ κάλεσε τα κράτη μέλη της ΕΕ να υποστηρίξουν τις εγγυήσεις που ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Ωστόσο η Γαλλία δεν είναι η μοναδική χώρα που επιχείρησε να ασκήσει πιέσεις. Σύμφωνα με τον ευρωβουλευτή Στέλιο Κούλογλου, ο οποίος ήταν και ο  εισηγητής για την Ευρωπαϊκή Αριστερά, «υπήρξαν πολλές πιέσεις από ισχυρά κράτη, όπως η Γερμανία, και από ενώσεις όπως η γερμανική ένωση ιδιοκτητών εφημερίδων. Η Πράξη, που θα είναι υποχρεωτική για όλα τα κράτη μέλη, προβλέπει πολύ αυστηρούς κανόνες για την ανεξαρτησία των ΜΜΕ και την διαφάνεια».

Λογοκρισία και αξιόπιστη πληροφορία στο διαδίκτυο

Οι ψηφιακές πλατφόρμες και η δυνατότητα να λογοκρίνουν ενημερωτικό περιεχόμενο από Μέσα Ενημέρωσης διαγράφοντάς το αυθαίρετα θα βρεθούν, επίσης στο επίκεντρο των διαπραγματεύσεων, αφού το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο  εισήγαγε και πάλι εγγυήσεις.

Όπως εξήγησε ο Στέλιος Κούλογλου μιλώντας στο Κόκκινο, το Ευρωκοινοβούλιο επιχειρεί να βάλει τέλος «στην ασυδοσία των μεγάλων ψηφιακών πλατφορμών, που μέχρι πρότινος κατέβαζαν ότι περιεχόμενο ήθελαν. Τώρα θα θεσπιστεί μια ανεξάρτητη διαδικασία, στην οποία θα εμπλέκεται ο ίδιος εποπτικός φορέας, που προστατεύει τους δημοσιογράφους, κατά την οποία θα εξετάζεται η κάθε περίπτωση εντός 24 ωρών. Δε θα μπορεί η κάθε πλατφόρμα να κατεβάζει υλικό ενημερωτικού χαρακτήρα, επειδή το έκρινε ένας αλγόριθμος».

Ωστόσο, οι Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα επισημαίνουν ότι ο νομικός χαρακτηρισμός, η απόδειξη της έλλειψης ειλικρίνειας του περιεχομένου, καθώς και η αφαίρεση του ψευδούς περιεχομένου, είναι ιδιαίτερα περίπλοκα, γι’ αυτό καλούν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ να εισαγάγουν κατά την τελική φάση των διαπραγματεύσεων την υποχρέωση των ψηφιακών πλατφορμών να ενισχύουν αξιόπιστες πηγές δημοσιογραφικής πληροφόρησης.