Τα αποκαλυπτήρια ενός φαραωνικού μνημείου του μεσαιωνικού βασιλιά της Σερβίας, Στέφανου Νεμάνια (Stefan Nemanja, 1165-1228), τα οποία έγιναν, εν μέσω καραντίνας και Covid-19, την Τετάρτη 27 Ιανουαρίου 2021 στην πλατεία Σάβα στο κέντρο του Βελιγραδίου, προκάλεσαν ποικίλες αντιδράσεις στο εσωτερικό και εξωτερικό της Σερβίας. Τα αποκαλυπτήρια του γιγαντιαίου αγάλματος έγιναν στις 27 Ιανουαρίου 2021, την Ημέρα της εθνικής και θρησκευτικής γιορτής του Αγίου Σάββα, από τον ίδιο τον πρόεδρο της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς και πλήθος οπαδών του που, παρά τα περιοριστικά μέτρα λόγω Covid-19, αγνόησαν τις εντολές για «κοινωνική αποστασιοποίηση» και συγκεντρώθηκαν για να γιορτάσουν το νέο σύμβολο της σερβικής πρωτεύουσας, με τις ευλογίες προέδρου Βούτσιτς φυσικά.
 
«Αριστούργημα τέχνης» ή εθνολαϊκιστικό κιτς;

Ο πρόεδρος Βούτσιτς είπε στο συγκεντρωμένο πλήθος των χιλιάδων υποστηρικτών του, οι οποίοι δεν περιφρόνησαν τις οδηγίες για κοινωνική αποστασιοποίηση εν μέσω της πανδημίας του νέου κοροναϊού, ότι αυτό το «όμορφο» άγαλμα αντιπροσωπεύει ένα «αριστούργημα τέχνης» που είναι σύμβολο της σερβικής πολιτείας και ενότητας. Δήλωσε μάλιστα ότι όλοι όσοι «ονειρεύονται να το αφαιρέσουν» δεν θα πετύχουν το στόχο τους, γιατί αυτό το άγαλμα αντιπροσωπεύει «την άγκυρα ολόκληρου του σερβικού έθνους».

Το γιγαντιαίο χάλκινο γλυπτό, ύψους 23 μέτρων, του θρυλικού ιδρυτή του σερβικού κράτους και της δυναστείας των Νεμάνια, του Στέφαν Νεμάνια, τοποθετημένο σε επιχρυσωμένο βάθρο, σε σχήμα αυγού, στο κέντρο του Βελιγραδίου θα είναι νέο τοπόσημο της σερβικής πρωτεύουσας σύμφωνα με τη σερβική κυβέρνηση. Ωστόσο, επικριτές και αντιπολίτευση, το θεωρούν ως ένα κιτς μνημείο του εθνολαϊκισμού του Βούτσιτς, εμποτισμένο με άρωμα διαφθοράς.
 
Μνημείο στην «αλαζονεία» του Βούτσιτς

Οι επικριτές και η αντιπολίτευση στη Σερβία θεωρούν ότι αυτό το μνημείο είναι ένα μεγαλομανιακό, αλά Νίκολα Γκρουέφσκι εθνικιστικό στυλ, καθώς και ένα ακριβό δείγμα του εθνολαϊκιστικού και αυταρχικού τρόπου διακυβέρνησης του προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς, που υποθάλπει τη διαφθορά, και γι’ αυτό πρέπει να αφαιρεθεί. Οι σχολιαστές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη Σερβία αποκάλεσαν αυτό το γλυπτό «Σάρουμαν σε Κίντερ Αυγό» και οι επικριτές δήλωσαν ότι το γλυπτό, που κατασκευάστηκε και σχεδιάστηκε στη Ρωσία, είναι ασυμβίβαστο με το παραδοσιακό σερβικό αρχιτεκτονικό στυλ και μοιάζει περισσότερο με μνημεία φαραωνικού μεγέθους της σοβιετικής εποχής.

Μια ανεξάρτητη συντηρητής τέχνης της Σερβίας είπε ότι το μνημείο αυτό είναι ένα «ιδεολογικό προϊόν του δεσποτισμού» που δεν έχει καμία σχέση με τη Σερβία και το Βελιγράδι του 21ου αιώνα. Από την πλευρά της η ιστορικός τέχνης Άιντα Τσόροβιτς είπε ότι δεν πρόκειται για ένα μνημείο για τον Στέφαν Νεμάνια αλλά για την «αλαζονεία» του Βούτσιτς.
 
Project «Βελιγράδι στο Νερό»: το «Ντουμπάι των Βαλκανίων»

Από την πλευρά της κυβέρνησης ο αναπληρωτής δήμαρχος του Βελιγραδίου, Γκόραν Βέσιτς, απέρριψε την κριτική, λέγοντας ότι το κάποτε παραμελημένο τμήμα της πόλης, δίπλα στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό, «γίνεται ένα από τα πιο όμορφα μέρη της πρωτεύουσας» και ένα νέο κέντρο της πόλης.
Πράγματι το μνημείο του Στέφαν Νεμάνια τοποθετήθηκε σε μια ανακαινισμένη πλατεία μπροστά από τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό του Βελιγραδίου.

Αποτελεί κι αυτό τμήμα του μεγαλεπήβολου έργου «Βελιγράδι στο Νερό» (Beograd na Vodi / Belgrade Waterfront), το οποίο χρηματοδοτείται κυρίως από μια εταιρεία των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, ενώ υπάρχουν υποψίες και για off shore σερβικών συμφερόντων στα οποία εμπλέκονται συγγενικά πρόσωπα των κυβερνώντων, και περιλαμβάνει εμπορικά κέντρα, σε στιλ Ντουμπάι, ξενοδοχεία, καζίνο, και πολυώροφα κτίρια, δίπλα στον ποταμό Σάβα, παραπόταμο του Δούναβη.
 
Αντιγραφή του «Project  Skopje 2014»; 

Οι επικριτές συγκρίνουν συχνά αυτό το μνημείο, καθώς και άλλα παρόμοια στο Βελιγράδι, με το αμφιλεγόμενο «Project  Skopje 2014», το πολυδάπανο σχέδιο του εθνικιστή πρώην πρωθυπουργού της Βόρειας Μακεδονίας, Νίκολα Γκρουέφσκι, για «ανανέωση» της πρωτεύουσας Σκόπια. Το αντίστοιχο μεγαλεπήβολο «κατασκευαστικό» σχέδιο του Γκρουέφσκι, το οποίο αποδείχθηκε ένα όργιο σπατάλης (κόστισε πάνω από 200 εκατομμύρια ευρώ) και διαφθοράς, ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 2000 ως το 2017, όταν ανήλθε στην εξουσία ο σοσιαλδημοκράτης Ζόραν Ζάεφ και το σταμάτησε. Αυτό το αμφιλεγόμενο κατασκευαστικό σχέδιο περιελάμβανε δεκάδες μνημεία και γλυπτά, καθώς και φαραωνικού τύπου κτίσματα, τα οποία φιλοδώρησαν στα Σκόπια τον, καθόλου κολακευτικό, χαρακτηρισμό της «πρωτεύουσας του εθνολαϊκιστικού  κιτς των Βαλκανίων».

Τόσο το σχέδιο «Beograd na Vodi» του Βούτσιτς, όσο και το περιβόητο «Project  Skopje 2014» του Γκρουέφσκι, έγιναν συνώνυμα της σπατάλης, της διαφθοράς και της έλλειψης διαφάνειας. Συγκεκριμένα η τιμή που καταβλήθηκε στον Ρώσο γλύπτη για το μνημείο του Στέφαν Νεμάνια ανακηρύχθηκε «κρατικό μυστικό». Ωστόσο οι ανεξάρτητοι εκτιμητές θεωρούν ότι πρέπει να δόθηκαν περίπου 9 εκατομμύρια ευρώ (11 εκατομμύρια δολάρια), πολλά εκ των οποίων κατέληξαν σε μίζες. Αυτό και μόνο του αποτελεί ύβρη για μια φτωχή και ταλαιπωρημένη χώρα, όπως η Σερβία, όπου η πλειονότητα του πληθυσμού της πασχίζει να τα βγάλει πέρα με λιγότερα από 300 ευρώ το μήνα.

Νεοεθνικιστική Νεκροπολιτική

Επιπλέον, ενώ είναι γνωστό από την ιστορία πως ο Σέρβος βασιιλιάς Στέφανος Νέμανια έκανε μια ουσιαστική στροφή προς τον βυζαντινοορθοδοξο πολιτισμό απομακρυνόμενος από την καθολική Δύση, θα έπρεπε ένα άγαλμά του να είναι πολύ πιο σεμνό και λιτό και να φανερώνει αυτή τη λεγόμενη «βυζαντινοσερβική» σύνθεση, που οδήγησε στη αρκετούς Σέρβους βασιλιάδες και αριστοκράτες να εγκαταλείπουν την εξουσία και να φορούν το κουκούλι του μοναχού σε ορθόδοξα μοναστήρια. Αντίθετα αυτό το μεγαλομανιακό γλυπτό, που κατασκευάστηκε και σχεδιάστηκε στη Ρωσία, είναι ασυμβίβαστο με το παραδοσιακό σερβικό αρχιτεκτονικό στυλ και μοιάζει με μνημεία μεγάλου μεγέθους της σοβιετικής εποχής.

Τα Βαλκάνια του 21ου αιώνα συνεχίζουν να επιδίδονται σε Νεκροπολιτική και σε εργαλειακή χρησιμοποίηση των νεκρών και των μνημείων για λόγους εθνολαϊκιστικής πολιτικής και εσωτερικής κατανάλωση και για αυτό συνεχίζουν να είναι με το ένα πόδι τους στον Μεσαίωνα…