Σε βαθύτερη παγκόσμια ανισότητα οδήγησαν κράτη και εταιρικοί κολοσσοί την ανθρωπότητα, όπως διαπιστώνει η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας για το 2021, περιγράφοντας πως η εταιρική απληστία, ο βάναυσος εθνικός εγωισμός, καθώς και η παραμέληση της υγείας και των δημόσιων υποδομών από τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο έχουν επιδεινώσει την κατάσταση διεθνώς.

Όπως αναφέρει η γενική γραμματέας της Διεθνούς Αμνηστίας Agnès Callamard, «Το 2021 θα έπρεπε να είναι ένα έτος επούλωσης και ανάκαμψης. Αντ’ αυτού, έγινε εκκολαπτήριο βαθύτερης ανισότητας και μεγαλύτερης αστάθειας, μια κληρονομιά καυστική για τα επόμενα χρόνια».

Η Callamard υπογραμμίζει ότι  «Ο ένας ηγέτης μετά τον άλλον έδινε υποσχέσεις βελτιώσεων για την αντιμετώπιση των βαθιά ριζωμένων ανισοτήτων που επιδείνωσαν τον αντίκτυπο της πανδημίας. Αντ’ αυτού, παρουσίασαν έναν τραγικό μύθο προδοσίας και απληστίας σε συνεργασία με εταιρικούς κολοσσούς. Ενώ αυτό διαδραματίστηκε σε όλον τον κόσμο, οι επιπτώσεις ήταν πιο επιζήμιες για τις πιο περιθωριοποιημένες κοινότητες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της ενδημικής φτώχειας».

Οι επιτυχίες των εμβολίων υπονομεύονται από τον ιδιοτελή εθνικισμό και την εταιρική απληστία. Η ταχεία εξάπλωση των εμβολίων για τον κόβιντ φάνηκε να είναι μια επιστημονική «ασημένια σφαίρα», προσφέροντας ελπίδα για ένα τέλος της πανδημίας για όλες/-ους. Ωστόσο, παρά την επαρκή παραγωγή για έναν πλήρη εμβολιασμό του κόσμου το 2021, μέχρι το τέλος του έτους λιγότερο από το 4% των ατόμων που ζούσαν σε χώρες με χαμηλό εισόδημα είχαν εμβολιαστεί πλήρως.

«Στις συνόδους κορυφής G7, G20 και COP26, πανηγυρίζοντας σε μια παγκόσμια σκηνή, οι πολιτικοί και οικονομικοί ηγέτες έδωσαν χειροκροτήματα σε πολιτικές που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια τεράστια αλλαγή στην πρόσβαση στα εμβόλια, να αντιστρέψουν την υποεπένδυση στην κοινωνική προστασία και να αντιμετωπίσουν τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής. Οι επικεφαλής των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών και των μεγάλων τεχνολογικών εταιρειών μάς είπαν λόγια για την εταιρική ευθύνη. Σε αυτό το κίνημα καμπής, το σκηνικό ήταν έτοιμο για ανάκαμψη και πραγματική, ουσιαστική αλλαγή για έναν πιο ισότιμο κόσμο», δήλωσε η Agnès Callamard.

«Ωστόσο, σπατάλησαν την ευκαιρία, επιστρέφοντας στον τύπο των πολιτικών και των πρακτικών που οδηγούν σε περαιτέρω ανισότητα. Μέλη λεσχών πλουσίων έδωσαν δημόσια υποσχέσεις που αθέτησαν ιδιωτικά».

Τα πλούσια κράτη, όπως τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ, αποθήκευαν περισσότερες δόσεις από όσες χρειάζονταν, ενώ έκαναν τα στραβά μάτια καθώς οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες έβαζαν τα κέρδη πάνω από τους ανθρώπους, αρνούμενες να μοιραστούν την τεχνολογία τους για να καταστεί δυνατή η ευρύτερη διανομή των εμβολίων. Το 2021, η Pfizer, η BioNTech και η Moderna προέβλεπαν κέρδη που έφταναν τα 54 δισεκατομμύρια δολάρια, αλλά παρείχαν λιγότερο από το 2% των εμβολίων τους σε χώρες με χαμηλό εισόδημα.

Οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες δεν ήταν οι μόνοι εταιρικοί κολοσσοί που υπονόμευσαν την αποκατάσταση της πανδημίας για λόγους κέρδους. Οι εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook, το Instagram και το Twitter, παρείχαν πρόσφορο έδαφος για την παραπληροφόρηση ως προς τον κόβιντ, επιτρέποντας την άνθιση της διστακτικότητας ως προς τα εμβόλια. Ορισμένοι πολιτικοί ηγέτες λειτούργησαν επίσης ως υπερδιακινητές παραπληροφόρησης, καλλιεργώντας δυσπιστία και φόβο για το δικό τους πολιτικό όφελος.

«Οι εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης επέτρεψαν στους επικερδείς αλγορίθμους τους να διαδώσουν επιβλαβή παραπληροφόρηση σχετικά με την πανδημία, δίνοντας προτεραιότητα στον εντυπωσιασμό και τις διακρίσεις έναντι της αλήθειας», δήλωσε η Agnès Callamard. «Η έκταση της κερδοσκοπίας τους από την παραπληροφόρηση και ο αντίκτυπός της στη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων σημαίνουν ότι οι εταιρείες αυτές οφείλουν να δώσουν απαντήσεις για μια σοβαρή υπόθεση».

Τα περιθωριοποιημένα άτομα πλήττονται περισσότερο

Ενώ πολλές χώρες του Παγκόσμιου Νότου πλήρωσαν τις επιπτώσεις της συμπαιγνίας μεταξύ εταιρικών κολοσσών και δυτικών κυβερνήσεων, η καταστροφή έγινε βαθύτερη καθώς τα συστήματα υγείας και η οικονομική και κοινωνική στήριξη κατέρρευσαν υπό το βάρος δεκαετιών παραμέλησης. Πουθενά αυτό δεν έγινε πιο ξεκάθαρα και σκληρά αισθητό από ό,τι στην Αφρική, γι’ αυτό και η Διεθνής Αμνηστία παρουσιάζει σήμερα την έκθεσή της από τη Νότια Αφρική.

Με λιγότερο από το 8% του πληθυσμού της ηπείρου πλήρως εμβολιασμένο μέχρι το τέλος του 2021, κατέχει το χαμηλότερο ποσοστό εμβολιασμού στον κόσμο, πολιορκημένη από τις ανεπαρκείς προμήθειες που παρέχονται στη μονάδα COVAX, το Africa Vaccine Acquisition Trust και μέσω διμερών δωρεών. Οι πληθυσμοί έχουν μείνει εκτεθειμένοι, καθώς οι εκστρατείες διάδοσης παραπαίουν ή αποτυγχάνουν σε χώρες με ήδη ανεπαρκή συστήματα υγειονομικής περίθαλψης.

Στη Νότια Αφρική, περίπου 750.000 παιδιά είχαν εγκαταλείψει το σχολείο μέχρι τον Μάιο, αριθμός υπερτριπλάσιος από τον προ της πανδημίας. Στο Βιετνάμ οι γυναίκες μετανάστριες εργάτριες επηρεάστηκαν ιδιαίτερα, αναφέροντας επισιτιστική επισφάλεια και αδυναμία κάλυψης άλλων βασικών αναγκών. Στη Βενεζουέλα, η πανδημία επιδείνωσε μια προϋπάρχουσα ανθρωπιστική κατάσταση έκτακτης ανάγκης: το 94,5% του πληθυσμού ζούσε σε συνθήκες εισοδηματικής φτώχειας και το 76,6% σε συνθήκες ακραίας φτώχειας.

«Σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο, οι ήδη περιθωριοποιημένοι άνθρωποι πλήρωσαν το μεγαλύτερο κόστος για τις σκόπιμες πολιτικές επιλογές λίγων προνομιούχων. Το δικαίωμα στην υγεία και στη ζωή παραβιάστηκε σε μαζική κλίμακα, εκατομμύρια άνθρωποι έμειναν να αγωνίζονται για να τα βγάλουν πέρα, πολλοί έμειναν άστεγοι, τα παιδιά έμειναν εκτός εκπαίδευσης, η φτώχεια αυξήθηκε», δήλωσε η Agnès Callamard.

«Η παγκόσμια αποτυχία να οικοδομηθεί μια παγκόσμια απάντηση στην πανδημία έσπειρε επίσης τους σπόρους για μεγαλύτερες συγκρούσεις και μεγαλύτερη αδικία. Η αύξηση της φτώχειας, η επισιτιστική επισφάλεια και η κυβερνητική εργαλειοποίηση της πανδημίας για την καταστολή των διαφωνιών και των διαμαρτυριών, όλα ήταν καλά φυτεμένα το 2021, ποτισμένα από τον εμβολιαστικό εθνικισμό και γονιμοποιημένα από την απληστία των πλουσιότερων χωρών».

Η σύγκρουση είναι μεταδοτική

Το 2021, νέες και ανεπίλυτες συγκρούσεις ξέσπασαν ή συνεχίστηκαν στο Αφγανιστάν, την Μπουρκίνα Φάσο, την Αιθιοπία, το Ισραήλ και τα Κατεχόμενα Παλαιστινιακά Εδάφη, τη Λιβύη, τη Μιανμάρ και την Υεμένη, με τα αντιμαχόμενα μέρη να παραβιάζουν τα διεθνή ανθρώπινα δικαιώματα και το ανθρωπιστικό δίκαιο. Στο πέρασμά τους, άμαχοι μετατράπηκαν σε παράπλευρες απώλειες, εκατομμύρια εκτοπίστηκαν, χιλιάδες σκοτώθηκαν, εκατοντάδες υπέστησαν σεξουαλική βία, ενώ τα ήδη εύθραυστα συστήματα υγείας και οικονομίας οδηγήθηκαν στο χείλος του γκρεμού.

Η παγκόσμια αδυναμία αντιμετώπισης αυτών των πολλαπλασιαζόμενων συγκρούσεων προκάλεσε μεγαλύτερη αστάθεια και καταστροφή. Η αναποτελεσματικότητα της διεθνούς αντίδρασης σε αυτές τις κρίσεις ήταν πιο εμφανής με την παράλυση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Απέτυχε να δράσει για τις θηριωδίες στη Μιανμάρ, τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων στο Αφγανιστάν, τα εγκλήματα πολέμου στη Συρία. Αυτή η επαίσχυντη αδράνεια, η συνεχιζόμενη παράλυση των πολυμερών οργάνων και η έλλειψη λογοδοσίας των ισχυρών κρατών βοήθησαν να ανοίξει ο δρόμος για την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η οποία παραβίασε κατάφωρα το διεθνές δίκαιο.

«Σε πάρα πολύ λίγες περιπτώσεις ήρθε η απαιτούμενη διεθνής αντίδραση· σε πάρα πολύ λίγες περιπτώσεις υπήρξε δικαιοσύνη και λογοδοσία. Αντιθέτως, η σύγκρουση επεκτάθηκε. Και καθώς επεκτεινόταν, με την πάροδο του χρόνου οι επιπτώσεις της επιδεινώνονταν. Ο αριθμός και η ποικιλομορφία των μερών που λάμβαναν μέρος αυξήθηκαν. Άνοιξαν νέα θέατρα συγκρούσεων. Δοκιμάστηκαν νέα όπλα. Προκλήθηκαν περισσότεροι θάνατοι και τραυματισμοί. Η ζωή υποβαθμίστηκε. Η παγκόσμια σταθερότητα οδηγήθηκε στο χείλος του γκρεμού», δήλωσε η Agnès Callamard.

Άνθισε η οπισθοδρομική τάση για την καταστολή της διαφωνίας

Οι παγκόσμιες τάσεις για την καταστολή των ανεξάρτητων και κριτικών φωνών ενισχύθηκαν σαφώς το 2021, καθώς οι κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν μια διευρυνόμενη γκάμα εργαλείων και τακτικών. Υπερασπίστριες/-ιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ΜΚΟ, μέσα ενημέρωσης και ηγέτιδες/-ες της αντιπολίτευσης αποτέλεσαν στόχους παράνομων κρατήσεων, βασανιστηρίων και εξαναγκαστικών εξαφανίσεων, πολλές/-οί υπό το προπέτασμα του καπνού της πανδημίας.

Τουλάχιστον 67 χώρες εισήγαγαν νέους νόμους το 2021 για τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης, του συνεταιρίζεσθαι ή της συνάθροισης. Στις ΗΠΑ, τουλάχιστον 36 πολιτείες εισήγαγαν περισσότερα από 80 νομοσχέδια που περιορίζουν την ελευθερία της συνάθροισης, ενώ η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου πρότεινε το νομοσχέδιο για την Αστυνομία, το Έγκλημα, τις Ποινές και τα Δικαστήρια, το οποίο θα περιόριζε δραστικά το δικαίωμα στην ελευθερία της ειρηνικής της συνάθροισης, μεταξύ άλλων με την επέκταση των αστυνομικών εξουσιών.

Οι κρυφές ψηφιακές τεχνολογίες χρησιμοποιήθηκαν περαιτέρω ως όπλα.  Στη Ρωσία, η κυβέρνηση στράφηκε στην αναγνώριση προσώπου για να προβεί σε μαζικές συλλήψεις ειρηνικών διαδηλωτριών/-ών. Στην Κίνα, οι αρχές διέταξαν τους παρόχους υπηρεσιών διαδικτύου να διακόψουν την πρόσβαση σε ιστότοπους που «έθεταν σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια» και μπλόκαραν εφαρμογές στις οποίες συζητούνταν αμφιλεγόμενα θέματα όπως η Σιντζιάνγκ και το Χονγκ Κονγκ. Στην Κούβα, το Εσουατίνι, το Ιράν, τη Μιανμάρ, τον Νίγηρα, τη Σενεγάλη, το Νότιο Σουδάν και το Σουδάν, οι αρχές κατέφυγαν σε διακοπή λειτουργίας του διαδικτύου και διακοπές για να εμποδίσουν τους ανθρώπους να μοιραστούν πληροφορίες σχετικά με την καταστολή και να οργανώσουν την απάντησή τους.

«Αντί να παρέχουν χώρο για συζήτηση και διάλογο που τόσο πολύ χρειαζόταν για το πώς να αντιμετωπίσουμε καλύτερα τις προκλήσεις του 2021, πολλά κράτη διπλασίασαν τις προσπάθειες να φιμώσουν τις φωνές κριτικής», δήλωσε η Agnès Callamard.

Πρέπει να αντισταθούμε στην προδοσία

Αν το 2021 οι κυβερνώντες δεν είχαν τη φιλοδοξία και τη φαντασία να αντιμετωπίσουν μια από τις σοβαρότερες απειλές για την ανθρωπότητα, δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για τους ανθρώπους που θα έπρεπε να εκπροσωπούν.

Οι διαδηλώτριες/-ωτές βγήκαν στους δρόμους στην Κολομβία μετά την απόφαση της κυβέρνησης να αυξήσει τους φόρους τη στιγμή που οι άνθρωποι αγωνίζονταν να θρέψουν τις οικογένειές τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Στη Ρωσία, τα συλλαλητήρια της αντιπολίτευσης συνεχίστηκαν μπροστά στις μαζικές αυθαίρετες συλλήψεις και διώξεις. Οι αγρότισσες και οι αγρότες της Ινδίας διαμαρτυρήθηκαν για νέους νόμους που, όπως είπαν, θα έβλαπταν τα προς το ζην.

Νεολαίοι και αυτόχθονες ακτιβίστριες/-ιστές σε όλο τον κόσμο φώναξαν για την αποτυχία των ηγετών να δράσουν για την κλιματική κρίση. Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένης της Διεθνούς Αμνηστίας, άσκησαν με επιτυχία πιέσεις για την αναγνώριση του δικαιώματος σε ένα καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον. Καινοτόμες δικαστικές υποθέσεις στρατηγικού χαρακτήρα και ποινικές καταγγελίες κατατέθηκαν από ΜΚΟ κατά πολυεθνικών εταιρειών, συμπεριλαμβανομένων των Nike, Patagonia και C&A, για τη συνενοχή τους στην καταναγκαστική εργασία στην περιοχή Σιντζιάνγκ της Κίνας.

Σε ένα σπουδαίο παράδειγμα συνεργασίας, το Pegasus Project, μια συνέργεια περισσότερων από 80 δημοσιογράφων, με τεχνική υποστήριξη από τη Διεθνή Αμνηστία, αποκάλυψε ότι το κατασκοπευτικό λογισμικό του ισραηλινού ομίλου NSO Group είχε χρησιμοποιηθεί εναντίον αρχηγών κρατών, ακτιβιστριών/-ιστών και δημοσιογράφων στο Αζερμπαϊτζάν, την Ουγγαρία, το Μαρόκο, τη Ρουάντα και τη Σαουδική Αραβία.

«Παρά τις υποσχέσεις και τις δεσμεύσεις για το αντίθετο, σχεδόν σε κάθε στροφή, οι ηγέτιδες/-ες και οι εταιρείες ακολούθησαν μια μη μετασχηματιστική πορεία, επιλέγοντας να εδραιώσουν αντί να ανατρέψουν τις συστημικές ανισότητες που βρίσκονται πίσω από την πανδημία. Ωστόσο, οι άνθρωποι σε όλον τον κόσμο έχουν καταστήσει απολύτως σαφές ότι θέλουν έναν πιο δίκαιο κόσμο, που θα βασίζεται στα ανθρώπινα δικαιώματα», δήλωσε η Agnès Callamard.

«Η απτή και επίμονη αντίσταση που προσφέρουν τα λαϊκά κινήματα σε όλο τον κόσμο είναι ένας φάρος ελπίδας. Ακάθεκτοι και απτόητοι, είναι ένα ηχηρό κάλεσμα για έναν πιο ισότιμο κόσμο. Εάν οι κυβερνήσεις δεν ξαναχτίσουν καλύτερα –στην περίπτωση που δείχνουν να προτίθενται να ξαναχτίσουν τα σπασμένα– τότε δεν μας μένουν πολλές επιλογές. Πρέπει να πολεμήσουμε κάθε προσπάθειά τους να μας φιμώσουν και πρέπει να αντισταθούμε σε κάθε προδοσία τους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, τις επόμενες εβδομάδες, ξεκινάμε μια παγκόσμια εκστρατεία αλληλεγγύης με τα λαϊκά κινήματα, μια εκστρατεία που απαιτεί τον σεβασμό του δικαιώματος στη διαμαρτυρία. Πρέπει να οικοδομήσουμε και να αξιοποιήσουμε την παγκόσμια αλληλεγγύη, ακόμη και αν οι ηγέτες μας δεν το θέλουν».

Όλη η έκθεση εδώ και εδώ