Μετά από μαραθώνιες διαβουλεύσεις, η ομάδα των πέντε χωρών με αναδυόμενες οικονομίες γνωστή ως BRICS, η οποία θεωρεί εαυτόν αντίβαρο στη Δύση, προσκάλεσε έξι ακόμη χώρες να ενταχθούν -οι περισσότερες από τη Μέση Ανατολή– κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής της στο Γιοχάνεσμπουργκ αυτή την εβδομάδα.

Το μπλοκ, το οποίο αρχικά ήταν ένα ακρωνύμιο που επινοήθηκε από τον επικεφαλής οικονομολόγο της Goldman Sachs Τζιμ Ο’Νιλ, το 2001, ιδρύθηκε ως άτυπη λέσχη τεσσάρων χωρών το 2009. Στο αρχικό σχήμα συμμετείχαν οι Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα και το 2010 προστέθηκε η Νότια Αφρική.

Την περασμένη Πέμπτη (24/8) αποφασίστηκε η πρώτη διεύρυνση του μπλοκ εδώ και 13 χρόνια.

Πριν τη σύνοδο κορυφής του Γιοχάνεσμπουργκ, περισσότερες από 20 χώρες είχαν υποβάλει επίσημα αίτημα για να ενταχθούν στη BRICS -η συμμαχία θέλει να βασίζεται στη συναίνεση και χρειάζεται όλα τα μέλη να συμφωνούν στις αποφάσεις- και περισσότερες από 20 άλλες είχαν εκδηλώσει ενδιαφέρον, γεγονός που δείχνει πώς το μπλοκ μπορεί να έχει απήχηση σε πολλούς ως εναλλακτική λύση.

Διακηρυγμένος στόχος των BRICS είναι να ενισχυθεί η φωνή του Παγκόσμιου Νότου. Τόσο τα σημερινά πέντε μέλη, όσο και δεκάδες άλλες αναπτυσσόμενες χώρες που εκπροσωπήθηκαν στη σύνοδο κορυφής απηύθυναν επανειλημμένα έκκληση για μια δικαιότερη παγκόσμια τάξη και τη μεταρρύθμιση διεθνών θεσμών όπως τα Ηνωμένα Έθνη, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα.

Αν και υπήρχε δυναμική για την επέκταση της BRICS εδώ και μήνες, που προωθήθηκε κυρίως από την Κίνα και τη Ρωσία, οι πέντε ηγέτες είχαν κλειδωθεί σε συζητήσεις κεκλεισμένων των θυρών για δύο ημέρες, την Τρίτη (22/8) και την Τετάρτη (23/8), προτού καταλήξουν σε συμφωνία για την επέκταση την τελευταία ημέρα της συνόδου.

Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία ήταν μεταξύ των έξι χωρών που προσκλήθηκαν, σε μια κίνηση που αποτιμάται ως σημάδι ενίσχυσης του συνασπισμού Κίνας-Ρωσίας, καθώς οι εντάσεις με τη Δύση αυξάνονται συνεχώς. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αργεντινή, η Αίγυπτος και η Αιθιοπία πρόκειται επίσης να εισέλθουν στην BRICS από την 1η Ιανουαρίου 2024.

Παράλληλα, η διεύρυνση αντανακλά την έλλειψη προόδου στην εμβάθυνση της υφιστάμενης συμμαχίας BRICS, η οποία, παρά το γεγονός ότι αντιπροσωπεύει το ένα τρίτο του παγκόσμιου ΑΕΠ, έχει αποκλίνοντα συμφέροντα – από την άνοδο της Κίνας ως παγκόσμιας υπερδύναμης, μέχρι την πολιτική της «μη προσήλωσης» της Ινδίας σε στρατιωτικές υποθέσεις και την ιδιότητα της Βραζιλίας ως εξαγωγέα γεωργικών προϊόντων. Ορισμένα από τα νέα μέλη, ιδίως η Σαουδική Αραβία και το Ιράν, έχουν ιστορικό προβληματικών σχέσεων, που δεν αφήνουν πολλές προοπτικές για συνεκτική δράση πέρα από την ενίσχυση της εκπροσώπησης της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής στο μπλοκ.

Η διεύρυνση θεωρείται νίκη για τον ηγέτη της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, ο οποίος υποστήριξε σθεναρά την ταχεία προσθήκη νέων μελών. Ωστόσο, ο πρωθυπουργός της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι φέρεται να ανησυχεί για την προσθήκη κρατών που βρίσκονται κοντά στο Πεκίνο – Ινδία και Κίνα έχουν συνοριακές διαφορές και τείνουν να θεωρούν η μία την άλλη δυνητικούς αντιπάλους.

Ο Σι Τζινπίνγκ, που ταξίδεψε στην Αφρική για πρώτη φορά μετά από πέντε χρόνια, δεσμεύτηκε για μεγαλύτερη συνεργασία με τη Νότια Αφρική για την ενίσχυση της φωνής των φτωχών εθνών και επαίνεσε τις αναπτυσσόμενες χώρες που «αποτίναξαν το ζυγό της αποικιοκρατίας».

Ο Μοχαμάντ Τζαμσίντι, πολιτικός αναπληρωτής του προέδρου του Ιράν Εμπραχίμ Ραΐσι, χαρακτήρισε την ένταξη στις BRICS «στρατηγική νίκη για την εξωτερική πολιτική του Ιράν».

Ο Ραΐσι συμμετείχε στη σύνοδο κορυφής, όπως και ο υπουργός Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας πρίγκιπας Φαϊζάλ μπιν Φαρχάν, ο οποίος δήλωσε ότι το πλούσιο σε πετρέλαιο βασίλειο θα μπορούσε να είναι ηγέτης του μπλοκ, δεδομένων των πόρων, του πλούτου και της πρόσβασής του στην Ερυθρά Θάλασσα και τον Περσικό Κόλπο.

Η «ακτινογραφία» των νέων μελών

Ιράν

Το Ιράν, το οποίο κατέχει τη δεύτερη θέση σε αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο και το ένα τέταρτο των αποθεμάτων πετρελαίου στη Μέση Ανατολή, επιδίωξε να γίνει μέλος των BRICS για να ενισχύσει τους οικονομικούς και πολιτικούς δεσμούς του με μη δυτικές δυνάμεις.

Τα τελευταία χρόνια, το Ιράν έχει σφυρηλατήσει μια βαθύτερη εταιρική σχέση ασφάλειας και στρατιωτικής συνεργασίας με τη Ρωσία και έχει ενισχύσει τους οικονομικούς δεσμούς του με την Κίνα. Η πρόσκληση να γίνει μέλος των BRICS θεωρήθηκε από πολλούς ως ανταμοιβή.

Η προσθήκη του Ιράν θα αυξήσει σχεδόν αναμφίβολα τις γεωπολιτικές εντάσεις με τη Δύση, γεγονός που θα μπορούσε να κάνει άλλα σημερινά μέλη του μπλοκ, όπως η Ινδία, να αισθανθούν άβολα.

Η οικονομία του Ιράν, που κατατάσσεται στην 22η θέση της παγκόσμιας κατάταξης το 2022, μαστίζεται από τον πληθωρισμό, την αργή ανάπτυξη και τις οικονομικές κυρώσεις των ΗΠΑ. Αλλά οι ελιγμοί του θεοκρατικού καθεστώτος και η πώληση πετρελαίου στην Κίνα σε ανταγωνιστική τιμή, διασώζει για την ώρα τη χώρα. Έχει επίσης διαφοροποιήσει την οικονομία της από το πετρέλαιο και έχει αυξήσει το εμπόριο με τα μέλη των BRICS.

Σαουδική Αραβία

Η ένταξη της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, των δύο μεγαλύτερων δυνάμεων του Περσικού Κόλπου και δύο από τους μεγαλύτερους προμηθευτές ενέργειας στον κόσμο, είναι πιθανό να προσδώσει στο μπλοκ πρόσθετο βάρος στην προσπάθειά του να αμφισβητήσει την παγκόσμια τάξη πραγμάτων που κυριαρχείται από τις ΗΠΑ.

Και οι δύο χώρες είναι μακροχρόνιοι σύμμαχοι των ΗΠΑ, στις οποίες βασίζονται για την προστασία τους σε μια ασταθή περιοχή. Ταυτόχρονα, όμως, και οι δύο ακολουθούν τον δικό τους δρόμο όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια, ιδίως σε ζητήματα όπως η παραγωγή πετρελαίου, ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι σχέσεις τους με το Ιράν και τη Συρία – χώρες που οι Ηνωμένες Πολιτείες θα προτιμούσαν να κρατήσουν απομονωμένες.

Μιλώντας στη σύνοδο κορυφής των BRICS την Πέμπτη, ο υπουργός Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας, πρίγκιπας Φαϊσάλ Μπίν Φάρχαν Αλ-Σαούντ, δήλωσε ότι η χώρα του και τα μέλη των BRICS μοιράζονται την ισχυρή πεποίθηση ότι «σέβονται την ανεξαρτησία και την κυριαρχία των κρατών και δεν παρεμβαίνουν στις υποθέσεις του».

Η Σαουδική Αραβία βλέπει την ένταξή της στο μπλοκ ως ένα ακόμη βήμα στις προσπάθειές της να εξισορροπήσει τις παραδοσιακές συνεργασίες της με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη με τους μεγαλύτερους εμπορικούς εταίρους της στην Ανατολή, την Κίνα και την Ινδία.

Ο υπουργός Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας ανέφερε ότι η χώρα του δεν έχει ακόμη αποφασίσει αν θα ενταχθεί στις BRICS. Είπε ότι εκτίμησε την πρόσκληση, αλλά περίμενε περισσότερες λεπτομέρειες από την ομάδα σχετικά με τη φύση της ιδιότητας του μέλους.

«Με βάση αυτό και μετά από τις εσωτερικές μας διαβουλεύσεις, θα λάβουμε την κατάλληλη απόφαση», δήλωσε στα τοπικά μέσα ενημέρωσης την Πέμπτη (24/8).

Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα

Τα Εμιράτα, όπως και η Σαουδική Αραβία, επιδίωξαν τα τελευταία χρόνια να αποκτήσουν μεγαλύτερο ηγετικό ρόλο στη Μέση Ανατολή, ακόμη και όταν αυτό σήμαινε απόκλιση από τα αμερικανικά συμφέροντα.

Παρά το γεγονός ότι υπολογίζει στις αμερικανικές εγγυήσεις ασφαλείας, ο κυβερνήτης των Εμιράτων, ο σεΐχης Μοχάμεντ μπιν Ζαΐντ Αλ Ναχιάν, έχει συμφιλιωθεί τόσο με τη Ρωσία όσο και με την Κίνα. Επισκέφθηκε τη Ρωσία δύο φορές τον περασμένο χρόνο για να συναντηθεί με τον Βλαντιμίρ Πούτιν και συμφώνησε να εκπαιδεύσει την αεροπορία των Εμιράτων με την κινεζική αυτόν τον μήνα.

Οικονομικά, τα ΗΑΕ έχουν ωφεληθεί από τις μη δυτικές σχέσεις. Ρωσικό πετρέλαιο και χρυσός βρήκαν «στέγη» στο Ντουμπάι, μετά τις δυτικές κυρώσεις που έπληξαν τη Ρωσία λόγω της εισβολής πλήρους κλίμακας στην Ουκρανία. Παράλληλα, το εμπόριο των Εμιράτων με την Ινδία και την Κίνα έχει ανθίσει.

Η χώρα διατηρεί τη μεγαλύτερη αμυντική συνεργασία σε επίπεδο προμήθειας εξοπλισμού με τις ΗΠΑ και οι αναλυτές λένε ότι δεν πρόκειται να εγκαταλείψει σύντομα την ομπρέλα της αμερικανικής ασφαλείας. Ωστόσο, η απογοήτευση μεταξύ αξιωματούχων για ελλειπή στήριξη από πλευράς Ουάσινγκτον στον Περσικό Κόλπο από τις απειλές της Τεχεράνης, έπαιξε ρόλο στις αποφάσεις των Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας να καταλήξουν σε χωριστές συμφωνίες με το Ιράν, την μακροχρόνια περιφερειακή νέμεσή τους, καθιστώντας για πρώτη φορά εδώ και χρόνια δυνατό και οι τρεις χώρες να ανήκουν στο ίδιο μπλοκ.

Αργεντινή

Η Αργεντινή έχει την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία στη Λατινική Αμερική, μετά τη Βραζιλία και το Μεξικό. Στους υποστηρικτές της στη BRICS περιλαμβάνονται η Ινδία, η Βραζιλία – ο μεγαλύτερος εμπορικός της εταίρος, και η Κίνα, με την οποία διατηρεί ολοένα και στενότερους οικονομικούς δεσμούς.

Ο πρόεδρος της Αργεντινής Αλμπέρτο Φερνάντες δήλωσε ότι η είσοδος στο μπλοκ αντιπροσωπεύει μια οικονομική ευκαιρία για τη χώρα του, η οποία έχει βυθιστεί σε μία από τις χειρότερες οικονομικές κρίσεις των τελευταίων δεκαετιών, με τον ετήσιο πληθωρισμό να ξεπερνά το 100%.

Ο Γκάμπριελ Μερίνο, εμπειρογνώμονας διεθνών σχέσεων με έδρα το Μπουένος Άιρες, δήλωσε ότι η ένταξη στις BRICS θα ενισχύσει και θα ανοίξει νέες σημαντικές αγορές για την Αργεντινή. Θα προσφέρει επίσης νέες δυνατότητες χρηματοδότησης μόλις η χώρα γίνει δεκτή στη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα των BRICS.

Αίγυπτος

Η Αίγυπτος είναι ένας από τους κορυφαίους αποδέκτες αμερικανικής βοήθειας, αλλά διατηρεί εδώ και καιρό μια ισχυρή σχέση με τη Ρωσία, με ολοένα και αυξανόμενους εμπορικούς δεσμούς με την Κίνα.

Το ενδιαφέρον της να «απεξαρτηθεί» από την Ουάσινγκτον ενισχύθηκε τον τελευταίο ενάμιση χρόνο, καθώς η Αίγυπτος έμαθε πόσο ενοχλητική μπορεί να είναι η εξάρτηση από το δολάριο. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία πυροδότησε μια συναλλαγματική κρίση και στη συνέχεια έβαλε την αιγυπτιακή οικονομία σε κατρακύλα.

Οι επενδυτές απέσυραν πανικόβλητοι δισεκατομμύρια δολάρια από την Αίγυπτο και οι κρίσιμες εισαγωγές σιταριού και καυσίμων, που αγοράστηκαν με δολάρια, εκτοξεύτηκαν σε τιμές. Ορισμένες εισαγωγές έγιναν σπάνιες και οι τιμές αυξήθηκαν.

Η έλλειψη δολαρίων δυσκόλεψε επίσης τη χώρα να αποπληρώσει τα χρέη της και την ανάγκασε να υποτιμήσει απότομα το νόμισμά της. Εντός των BRICS, η Αίγυπτος μπορούσε να συναλλάσσεται σε τοπικό νόμισμα. Ελπίζει επίσης να προσελκύσει περισσότερες επενδύσεις από τις χώρες μέλη.

Αιθιοπία

Πριν από λίγο καιρό, η Αιθιοπία ήταν μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες του κόσμου, με επικεφαλής τον Άμπιι Αχμέτ, έναν δυναμικό νεαρό πρωθυπουργό με Νόμπελ Ειρήνης. Δύο χρόνια εμφυλίου πολέμου στo Τιγκράι οδήγησε στην οικονομική κατάρρευση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έκοψαν τα εμπορικά προνόμια και ανέστειλαν την επισιτιστική βοήθεια προς την Αιθιοπία. 

Για τον Άμπιι Αχμέτ, η BRICS προσφέρει μια ευκαιρία να απομακρυνθεί περισσότερο από την αμερικανική τροχιά. Είναι ήδη στενά συνδεδεμένος με τα Εμιράτα, τα οποία του παρείχαν κρίσιμη στρατιωτική υποστήριξη κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Τιγκράι.

Και οικονομικά, ο Άμπιι Αχμέτ χρειάζεται ξένη βοήθεια για να ενισχύσει το εξασθενημένο νόμισμα της Αιθιοπίας και να αναζητήσει νέες επενδύσεις: Αυτή την εβδομάδα, ο υπουργός Οικονομικών του, Ahmed Shide, εκτίμησε ότι θα κοστίσει 20 δισεκατομμύρια δολάρια μόνο για την ανοικοδόμηση από τον πόλεμο στο Τιγκράι.

*Με πληροφορίες από Associated Press, New York Times, Politico