Σχεδόν από την πρώτη στιγμή που ανακαλύφθηκαν τα αντιβιοτικά, οι επιστήμονες γνώριζαν πως τα βακτήρια μπορούν να βρουν τρόπους έτσι ώστε να «νικούν» αυτά τα φάρμακα.

Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως «μικροβιακή αντοχή». Πρόκειται για την ικανότητα των μικροοργανισμών να επιβιώνουν ή να αναπτύσσονται παρά τις αντιμικροβιακές ουσίες που θεωρητικά αναστέλλουν ή σκοτώνουν τον εν λόγω μικροοργανισμό.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υποστηρίζει ότι αυτή τη στιγμή «χάνουμε» από τα μικρόβια, με την αντίστασή τους να αυξάνεται, την ώρα που πολύ λίγα νέα αντιβιοτικά βρίσκονται στα σκαριά.

Το ερώτημα που γεννάται λοιπόν, είναι το εξής: Ποιο είναι το μέλλον των αντιβιοτικών; Το The Conversation λοιπόν, ζήτησε από 7 επιστήμονες να απαντήσουν στο εξής ερώτημα: Θα έχουμε αντιβιοτικά σε 50 χρόνια;

Ακολουθούν οι απαντήσεις τους.

Lori L. Burrows, Καθηγήτρια Βιοχημείας και Βιοϊατρικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο McMaster

Ναι! Τα αντιβιοτικά είναι ένα κρίσιμο συστατικό της σύγχρονης ιατρικής και δεν έχουμε την πολυτέλεια να τα χάσουμε. Παρά την αύξηση της ανθεκτικότητας σε σημαντικά παθογόνα (μικρόβια) και τη σημαντική μείωση των νέων φαρμάκων υπό ανάπτυξη, έχουμε στη διάθεσή μας πολλαπλά εργαλεία για την προστασία των αντιβιοτικών. Η διαχείριση – η αρχή της χρήσης αντιβιοτικών μόνο όταν είναι απολύτως απαραίτητο – είναι το κλειδί για τη διατήρηση της χρησιμότητας των σημερινών αντιβιοτικών και την πρόληψη της εμφάνισης αντοχής σε νέα φάρμακα.

Τα νέα διαγνωστικά, όπως τα γρήγορα τεστ που έγιναν ευρέως διαθέσιμα κατά τη διάρκεια της πανδημίας, μπορούν να ενημερώσουν τις προσπάθειες διαχείρισης, μειώνοντας την ακατάλληλη χρήση αντιβιοτικών για ιογενείς λοιμώξεις. Τέλος, οι ερευνητές συνεχίζουν να βρίσκουν δημιουργικούς τρόπους, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης τεχνητής νοημοσύνης, για τον εντοπισμό αντιμικροβιακών ενώσεων, με νέους στόχους ή νέους τρόπους δράσης. Άλλες πολλά υποσχόμενες τακτικές περιλαμβάνουν τη χρήση ιών που σκοτώνουν με φυσικό τρόπο τα βακτήρια, την τόνωση του ανοσοποιητικού συστήματος του ξενιστή για την καταπολέμηση των βακτηρίων ή τον συνδυασμό των υφιστάμενων αντιβιοτικών με μόρια που μπορούν να ενισχύσουν την αντιβιοτική δράση, για παράδειγμα, αυξάνοντας την πρόσληψη ή εμποδίζοντας την αντίσταση.

André O. Hudson, Κοσμήτορας του Κολλεγίου Επιστημών, Καθηγητής Βιοχημείας, Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Ρότσεστερ

Ναι. Το πραγματικό ερώτημα δεν είναι αν θα έχουμε αντιβιοτικά σε 50 χρόνια από τώρα, αλλά ποια μορφή αντιβιοτικών θα χρησιμοποιείται. Τα περισσότερα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούμε σήμερα έχουν ως πρότυπο φυσικά προϊόντα που απομονώνονται από οργανισμούς όπως οι μύκητες και τα φυτά.

Η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, της μηχανικής μάθησης και άλλων υπολογιστικών εργαλείων που βοηθούν στο σχεδιασμό νέων, μη φυσικών ενώσεων που μπορούν να παρακάμψουν την εξέλιξη της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά βρίσκονται μόλις στα πολύ πρώιμα στάδια ανάπτυξης. Πολλά από τα παραδοσιακά φάρμακα, όπως οι πενικιλλίνες και άλλα κοινά αντιβιοτικά του σήμερα, των οποίων η αποτελεσματικότητα έχει ήδη μειωθεί, θα είναι πιθανώς πολύ λίγο χρήσιμα σε 50 χρόνια. Με την πάροδο του χρόνου, με τη βοήθεια της νέας τεχνολογίας, προβλέπω ότι θα έχουμε νέα φάρμακα για την καταπολέμηση των βακτηριακών λοιμώξεων.

Roy Robins-Browne, Επίτιμος καθηγητής, ιατρική μικροβιολογία, Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης

Ναι, θα έχουμε αντιβιοτικά (εννοώ αντιμικροβιακά φάρμακα), διότι οι άνθρωποι θα εξακολουθούν να παθαίνουν λοιμώξεις παρά τις προόδους στην ανοσοποίηση και άλλες μορφές πρόληψης. Τούτου λεχθέντος, τα φάρμακα του μέλλοντος θα είναι αρκετά διαφορετικά από εκείνα που χρησιμοποιούμε σήμερα, τα οποία θα έχουν ξεπεραστεί μέσα στα επόμενα 50 χρόνια.

Τα νέα φάρμακα θα έχουν στενό εύρος, που σημαίνει ότι θα στοχεύουν άμεσα στην αιτία της λοίμωξης, την οποία θα προσδιορίζουμε με τη χρήση ταχέων, σημειακών διαγνωστικών δοκιμών, παρόμοιων με αυτές που χρησιμοποιούμε σήμερα για τη διάγνωση του COVID.

Τα αντιμικροβιακά φάρμακα του μέλλοντος δεν θα σκοτώνουν τα βακτήρια ούτε θα περιορίζουν την ανάπτυξή τους, διότι αυτό ενθαρρύνει την ανάπτυξη ανθεκτικότητας. Αντίθετα, θα περιορίζουν την ικανότητα των βακτηρίων να προκαλούν ασθένειες ή να αποφεύγουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα.

Raúl Rivas González, Καθηγητής Μικροβιολογίας, μέλος της Ισπανικής Εταιρείας Μικροβιολογίας, Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα

Ναι, αλλά όχι χωρίς προσπάθεια. Επί του παρόντος, η μικροβιακή αντοχή είναι η κύρια αιτία θανάτου παγκοσμίως και θα συνεχίσει να αυξάνεται. Αλλά κατά τη γνώμη μου, θα εξακολουθούν να υπάρχουν χρήσιμα αντιβιοτικά για την καταπολέμηση των βακτηριακών λοιμώξεων μέσα σε 50 χρόνια.

Για να επιτευχθεί αυτό, απαιτείται καινοτομία και επενδύσεις. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί ακόμη και να είναι σε θέση να βοηθήσει. Ένα παράδειγμα είναι η ένωση “RS102895”, η οποία εξουδετερώνει το πολυανθεκτικό υπερβακτήριο Acinetobacter baumannii. Αυτό εντοπίστηκε μέσω ενός αλγορίθμου μηχανικής μάθησης.

Το μέλλον των αντιβιοτικών απαιτεί ουσιαστικές αλλαγές στην αναζήτηση νέων δραστικών μορίων και στο σχεδιασμό θεραπειών που μπορούν να εξαλείψουν τα βακτήρια χωρίς να αναπτύξουν ανθεκτικότητα. Βρισκόμαστε στο σωστό δρόμο.

Ένα παράδειγμα είναι η ανακάλυψη της κλοβιμπακτίνης, που απομονώθηκε πρόσφατα από μη καλλιεργούμενα βακτήρια του εδάφους. Η κλοβιμπακτίνη σκοτώνει αποτελεσματικά τα ανθεκτικά στα αντιβιοτικά (θετικά κατά Gram) βακτήρια χωρίς να δημιουργεί ανιχνεύσιμη αντίσταση. Η μελλοντική αντιμικροβιακή θεραπεία μπορεί να αποτελείται από νέα αντιβιοτικά, ιούς που σκοτώνουν βακτήρια, ειδικά αντισώματα, φάρμακα που αντιμετωπίζουν την αντίσταση στα αντιβιοτικά και άλλες νέες τεχνολογίες.

Fidelma Fitzpatrick, Σύμβουλος Μικροβιολόγος, Νοσοκομείο Beaumont, Δουβλίνο, Καθηγήτρια και Επικεφαλής Τμήματος Κλινικής Μικροβιολογίας, Πανεπιστήμιο Ιατρικής και Επιστημών Υγείας RCSI

Ναι, αλλά όχι πολλά. Χωρίς ταχεία κλιμάκωση των μέτρων για τον περιορισμό της “ανησυχητικής παγκόσμιας απειλής για την υγεία”, της μικροβιακής αντοχής, έως το 2073, θα απομείνουν ελάχιστα αποτελεσματικά αντιβιοτικά για τη θεραπεία της σήψης για παράδειγμα.

Το Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών έχει επισημάνει την αντιστροφή της προόδου μετά την πανδημία, όταν όλη η προσοχή της υγειονομικής περίθαλψης, των κυβερνήσεων και της κοινωνίας ήταν στραμμένη στον κορονοϊό.

Χωρίς μια προσέγγιση που να στοχεύει στους ανθρώπους, τα ζώα, τα αγροδιατροφικά συστήματα και το περιβάλλον, η μικροβιακή αντοχή θα συνεχίσει την ανοδική της πορεία. Το να μην κάνουμε τίποτα είναι απαράδεκτο – θα χαθούν ζωές, θα αυξηθούν οι δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης και θα υποφέρει το εργατικό δυναμικό.

Η μεγαλύτερη επιβάρυνση από την μικροβιακή αντοχή παρατηρείται στις χώρες με χαμηλό εισόδημα. Σχέδια δράσης υπάρχουν στις περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ, της Ευρώπης και της G20. Σε όλες τις χώρες τα σχέδια πρέπει να χρηματοδοτηθούν και να εφαρμοστούν σε όλους τους σχετικούς τομείς, όπως προαναφέρθηκε. Θα χρειαστούν ολοκληρωμένα δεδομένα για την παρακολούθηση της χρήσης αντιβιοτικών και της αντοχής στην υγεία του ανθρώπου και των ζώων και στο περιβάλλον, εκτός από την έρευνα και την ανάπτυξη νέων αντιβιοτικών, εμβολίων και διαγνωστικών.

Juliana Correa, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στη δημόσια υγεία, Sao Paulo Business School του Ιδρύματος Getúlio Vargas

Ναι. Ωστόσο, τα διαθέσιμα δεδομένα υποδηλώνουν ότι χωρίς αλλαγή της πολιτικής ατζέντας προς την κατεύθυνση του ελέγχου και της πρόληψης της μικροβιακής αντοχής, αρκετά αντιβιοτικά θα έχουν χάσει τη χρησιμότητά τους.

Το πρόβλημα της βακτηριακής ανθεκτικότητας δεν είναι καινούργιο και ο κίνδυνος τα αντιβιοτικά να καταστούν αναποτελεσματικά μπροστά στην εξελικτική ικανότητα των βακτηρίων είναι ένα από τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζει η παγκόσμια υγεία.

Η δημιουργία πολιτικών για την προώθηση της κατάλληλης χρήσης αυτού του πόρου δεν έχει προχωρήσει με την ίδια ταχύτητα με την οποία συμβαίνει η ακατάλληλη χρήση στην υγεία των ανθρώπων και των ζώων αλλά και στη γεωργική παραγωγή.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη χρήση αντιβιοτικών είναι πολύπλοκοι και ποικίλλουν ανάλογα με τα τοπικά δεδομένα. Η αντιμετώπιση του προβλήματος υπερβαίνει κατά πολύ τον έλεγχο της χρήσης σε ατομικό επίπεδο. Πρέπει να αναγνωρίσουμε τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές διαστάσεις προτείνοντας αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση.

Yori Yuliandra, Αναπληρωτής Καθηγητής Φαρμακευτικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Andalas

Ναι. Παρά τη μειωμένη αποτελεσματικότητά τους με την πάροδο του χρόνου, τα αντιβιοτικά συνεχίζουν να παράγονται κάθε χρόνο. Οι ερευνητές εργάζονται ακούραστα για την ανάπτυξη νέων και πιο αποτελεσματικών αντιβιοτικών. Και διερευνούν ενεργά και συνδυασμούς αντιβιοτικών για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητάς τους.

Ενώ η μικροβιακή αντοχή αυξάνεται, οι ερευνητές έχουν σημειώσει αξιοσημείωτη πρόοδο στην αντιμετώπιση του ζητήματος αυτού. Έχουν αναπτύξει καινοτόμες κατηγορίες αντιβιοτικών, όπως οι αναστολείς FtsZ που μπορούν να αναστέλλουν την κυτταρική διαίρεση, μια διαδικασία απαραίτητη για τον πολλαπλασιασμό των βακτηρίων. Επί του παρόντος διεξάγονται κλινικές δοκιμές.

Η βαθύτερη κατανόηση των μοριακών πτυχών της βακτηριακής ανθεκτικότητας έχει οδηγήσει στην ανακάλυψη νέων στρατηγικών θεραπείας, όπως η αναστολή βασικών ενζύμων που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανθεκτικότητα των μικροβίων. Και οι εξελίξεις στην τεχνολογία των υπολογιστών έχουν επιταχύνει σημαντικά τις προσπάθειες ανακάλυψης και ανάπτυξης φαρμάκων, προσφέροντας ελπίδες για την ταχεία ανακάλυψη νέων αντιβιοτικών και στρατηγικών θεραπείας.