Το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία έγινε ακριβώς ένα χρόνο πριν, και είχε βαθιές επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή στην γείτονα χώρα. Απέχοντας κατά πολύ από τον στόχο του να ρίξει τον Πρόεδρο, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ενίσχυσε την θέση του στην χώρα, δίνοντάς του το πολιτικό περιθώριο να επιβάλει κατάσταση εκτάκτου ανάγκης – η οποία ισχύει ακόμη, να απολύσει ή να θέσει σε διαθεσιμότητα 150.000 υπόπτους ή κατηγορούμενους για τον σχεδιασμό του πραξικοπήματος και να συλλάβει περίπου 50.000 άτομα. Όμως, παρόλο που οι επιπτώσεις του πραξικοπήματος είναι ξεκάθαρες, τίθενται πολλά ερωτήματα ακόμη για τα όσα έγιναν όσο ήταν σε εξέλιξη. 

Ποιοι συμμετείχαν; 

Η τουρκική κυβέρνηση δηλώνει ότι η απόπειρα του πραξικοπήματος, που άφησε περισσότερους από 240 νεκρούς πίσω του, στήθηκε από τον Φετουλάχ Γκιουλέν, που ζει εξόριστος στις ΗΠΑ. Υποστηρίζει, δε, πως οπαδοί του Γκιουλέν εισχωρούσαν σε θέσεις εντός των τουρκικών θεσμών για χρόνια. Όντως, υπάρχουν κατά συνθήκη αποδείξεις για αυτό. Για παράδειγμα, δυο γκιουλενιστές συνελήφθησαν στην αεροπορική βάση που λειτούργησε ως ορμητήριο για το πραξικόπημα. Η τύχη του ενός αγνοείται, αφότου αφέθηκε ελεύθερος με δικαστική απόφαση.

Ο επικεφαλής του στρατού, Χαλούσι Ακάρ, που είχε συλληφθεί από τους πραξικοπηματίες, είχε γράψει στην κατάθεσή του, ότι ένας στρατηγός των πραξικοπηματιών του έδωσε την ευκαιρία να μιλήσει τηλεφωνικά με τον Γκιουλέν. Επίσης, ο υπασπιστής του κατέθεσε μετά το πραξικόπημα ότι ήταν οπαδός του Γκιουλέν. Σημειώνεται, όμως, ότι αυτή η ομολογία αποσπάστηκε υπό συνθήκες πίεσης. 

Δεν είναι όμως ξεκάθαρο εάν οι Γκιουλενιστές ενήργησαν μόνοι. Κάποιοι που κατηγορήθηκαν ως οπαδοί του ιεροκύρηκα, ομολόγησαν μεν ότι συμμετείχαν στο πραξικόπημα αρνήθηκαν όμως τις οποιεσδήποτε συνδέσεις με τον εξόριστο. Το βράδυ του πραξικοπήματος, κάποιοι στρατηγοί χρειάστηκε να περάσουν τουλάχιστον τρεις ώρες για να δηλώσουν στήριξη στον Ερντογάν. Έτσι βγήκε το συμπέρασμα πως στην αρχή μπορεί να στήριζαν τους πραξικοπηματίες, αλλά όταν διέγνωσαν την αποτυχία άλλαξαν στάση.

Σύμφωνα με τις υπηρεσίες πληροφοριών της Ε.Ε., οι πραξικοπηματίες αποτελούνταν από διάφορους σεχταριστές, οπορτουνιστές και γκιουλενιστές. Αξιωματούχοι των υπηρεσιών δήλωσαν ότι δεν θεωρούν πως ο Φετουλάχ Γκιουλέν ευθύνεται προσωπικά. 

Ποιοι γνώριζαν; Τι και πότε; 

Το πόρισμα εναντίον των πραξικοπηματιών υποστηρίζει ότι οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες και οι αξιωματικοί τους, είχαν προειδοποιηθεί για το γεγονός έξι ώρες νωρίτερα. Ένας ταγματάρχης που αναφέρεται στο πόρισμα μόνο με τα αρχικά “Ο.Κ.” είχε αναλάβει να απαγάγει τον αρχηγό των μυστικών υπηρεσιών, Χακάν Φιντάν. Όμως ο ίδιος φέρεται, σύμφωνα με την ομολογία του, να το αποκάλυψε στο γραφείο του Φιντάν, που με τη σειρά του ενημέρωσε τον Ακάρ. Συνεπώς, κάποιοι αναλυτές δηλώνουν ότι οι αντιδράσεις των δυο στρατηγών ήταν εξαιρετικά αργές και ήπιες. Ο Φιντάν δήλωσε ότι κάλεσε σχετικά αργά στο γραφείο του Προέδρου και ακόμη και τότε δεν ενημέρωσε πλήρως τους ανθρώπους του Ερντογάν. Αργότερα την ίδια μέρα, συναντήθηκε με τον επικεφαλής της συριακής αντιπολίτευσης, σαν να μην είχε συμβεί τίποτα.

Ο δε Ακάρ δεν διέταξε, παρά επίσης αργά, την απαγόρευση απογείωσης όλων των αεροσκαφών της πολεμικής αεροπορίας. Όταν μάλιστα κλήθηκε σε κατάθεση αντιμετώπισε το γεγονός με μια ειρωνεία.

Όμως και ο ίδιος ο Ερντογάν έδωσε μια αμφιλεγόμενη απάντηση για τα γεγονότα. Δήλωσε πως αρχικά ενημερώθηκε για ασυνήθιστη στρατιωτική δραστηριότητα από τον κουνιάδο του πολύ νωρίς το απόγευμα. Δήλωσε, δε, ότι προσπάθησε να βρει τους δυο στρατηγούς αλλά του ήταν αδύνατο να τους εντοπίσει.

Αυτές οι ασάφειες για το τι προηγήθηκε του πραξικοπήματος, έδωσαν στην τουρκική αντιπολίτευση την δυνατότητα να υποστηρίξει πως η κυβέρνηση επέτρεψε το πραξικόπημα να συμβεί -ίσως και το ενθάρρυνε- προκειμένου να μεθοδεύσει την καταστολή και ότι ακολούθησε. Μάλιστα ο επικεφαλής του μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης, Κεμάλ Κιλιντζάρογλου, είχε σχολιάσει ότι επρόκειτο για ένα “ελεγχόμενο πραξικόπημα”.

Γιατί το πραξικόπημα έγινε με τόσο κακό σχεδιασμό;

Με την έναρξη της απόπειρας του πραξικοπήματος, οι πραξικοπηματίες έκλεισαν τους δρόμους και τις γέφυρες το βράδυ της Παρασκευής – την ώρα που οι περισσότεροι Τούρκοι βρίσκονταν ακόμη έξω. Σύμφωνα με τους αναλυτές πρόκειται για παράξενη επιλογή, όταν σχεδιάζεις μια επιχείρηση που βασίζεται στον αιφνιδιασμό. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το πραξικόπημα επρόκειτο να ξεκινήσει πολύ αργότερα μέσα στη νύχτα, όμως επισπεύσθηκε καθώς οι ηγέτες του διαπίστωσαν πως τα σχέδιά τους είχαν αποκαλυφθεί.  

Άλλες επιλογές τους είναι ακόμη πιο δύσκολο να εξηγηθούν. Οι πραξικοπηματίες κατέλαβαν τον κρατικό τηλεοπτικό σταθμό, το ΤRT, αλλά δεν έκαναν τίποτα με τα περισσότερα ιδιωτικά κανάλια της χώρας. Αυτά έβγαζαν στον αέρα όλη την νύχτα κυβερνητικούς αξιωματούχους που δήλωναν ότι η κυβέρνηση έχει τον έλεγχο. Επίσης, παρότι οι πραξικοπηματίες επεχείρησαν να συλλάβουν τον Ερντογάν, δεν έκαναν το ίδιο για άλλες σημαίνουσες προσωπικότητες. Όμως ακόμη και αυτό απέτυχε γιατί η ομάδα που θα το πραγματοποιούσε καθυστέρησε πολύ κατόπιν εντολής, που οι ίδιοι δήλωσαν ότι δεν γνώριζαν από που ήρθε. 

Τι γνώριζαν οι ξένες δυνάμεις; 

Οι ξένες κυβερνήσεις αντέδρασαν πολύ αργά στα γεγονότα που ήταν σε εξέλιξη, γεγονός που στην Τουρκία θεωρήθηκε ότι έδιναν την υποστήριξή τους στους πραξικοπηματίες ή ότι τουλάχιστον έγινε εις γνώση των συμμάχων της χώρας συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ. To γεγονός ότι ο Γκιουλέν βρίσκεται στις ΗΠΑ έδωσε τροφή σε αυτά τα σενάρια. 

Ο Μάικλ Φλιν, απόστρατος τότε στρατηγός και αργότερα για σύντομο διάστημα σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του Τραμπ, είχε δηλώσει ότι γνώριζε για την επιχείρηση από έναν φίλο του στον τουρκικό στρατό και πως τον είχε υποστηρίξει. Οι δηλώσεις του αυτές έριξαν περισσότερο λάδι στη φωτιά και ο ίδιος αργότερα τις ανακάλεσε κατηγορώντας τον Γκιουλέν για το πραξικόπημα. 

Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, η ρωσική κυβέρνηση γνώριζε για τα σχέδια και ενημέρωσε τους Τούρκους. Σύμφωνα με έναν εκπρόσωπο του δημάρχου της Άγκυρας, ο Αλεξάντερ Ντούγκιν, Ρώσος ακαδημαϊκός με διασυνδέσεις στο Κρεμλίνο, είχε ενημερώσει τους Τούρκους βουλευτές και τους αξιωματικούς των μυστικών υπηρεσιών για την ασυνήθιστη στρατιωτική συμπεριφορά πριν ξεκινήσει το πραξικόπημα.