Έπεσε το facebook. Παγκοσμίως. Μαζί του και το Instagram, το WhatsApp και το Messenger, που του ανήκουν. Επί επτά ολόκληρες ώρες, για πρώτη φορά στην 17χρονη ιστορία του. 1,5 δισεκατομμύρια χρήστες εκτός δικτύου. Αποσυνδέθηκαν. Απορούσαν τι συνέβη και θεωρίες με μπόλικη ειρωνεία διακινήθηκαν.

Λίγες ώρες αργότερα κι αφού επανήλθε,  υπάλληλοι της εταιρείας εκμυστηρεύτηκαν στο πρακτορείο ειδήσεων Reuters πως το μπλακάουτ προκλήθηκε από εσωτερικό λάθος στη διαχείριση της διαδικτυακής κίνησης προς τα συστήματά της. Τα διεθνή ΜΜΕ έκαναν λόγο για φιάσκο του facebook, ενώ την ίδια ώρα ως «τραγική σύμπτωση» μια πρώην εργαζόμενη που ήδη είχε προβεί σε καταγγελίες, εμφανίστηκε καταπέλτης κατά της δημοφιλούς πλατφόρμας, ενώπιον του αμερικανικού Κογκρέσου, λέγοντας πως η εταιρεία του Μαρκ Ζάκερμπεργκ «βλάπτει τα παιδιά, πυροδοτεί τη διχόνοια και αποδυναμώνει τη δημοκρατία μας» και θυμίζοντας το ντοκιμαντέρ «Το κοινωνικό δίλημμα» (The Social Dilemma)» με θέμα τις επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και τον έλεγχο των χρηστών από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Το κερασάκι στην τούρτα ήταν το οικονομικό κόστος του κρασαρίσματος, αφού σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μέσα σε επτά ώρες, εταιρείες και πρόσωπα παγκοσμίως, έχασαν πάνω από 1 δισ. δολάρια. Η απάντηση στο πώς γίνεται η πτώση του «δωρεάν» facebook  να προκαλεί τόσο μεγάλη οικονομική ζημιά βρίσκεται στην οικονομική αρχή του σημερινού διαδικτύου «όταν κάτι σου προσφέρεται δωρεάν, να ξέρεις ότι το προϊόν είσαι εσύ».

Μιλήσαμε με την Στέλλα Χρηστίδη, ψυχίατρο και επιστημονική υπεύθυνη στο τμήμα Προβληματικής Χρήσης Διαδικτύου του «18 Ανω», για το άγχος της αποσύνδεσης, για την κοινωνικοποίησή μας μέσω διαδικτύου, για το ρόλο των social media και τον πραγματικό κόσμο που δεν έχει ποτέ μια πλευρά…

Πως σχολιάζεται το άγχος της αποσύνδεσης που έζησε για κάποιες ώρες η διεθνής κοινότητα του facebook;

«Ζήσαμε ένα διεθνές στερητικό σύνδρομο. Λογικό. Οι περισσότεροι φαίνεται πως ξοδεύουμε 4 με 5 ώρες στο facebook ή στο Instagram κατά τη διάρκεια μιας μέρας. Επίσης τα social media πρέπει να τονίσουμε ότι είναι δημοφιλή σε όλες τις ηλικίες. Και στους 20άρηδες, και στους 30άρηδες μέχρι και τους 60άρηδες. Είναι η ενημέρωσή μας, η ανταλλαγή απόψεων, είναι η επαφή με φίλους και με “εχθρούς”, ακόμη και η χαλάρωσή μας, ειδικά το βράδυ.

Το γεγονός λοιπόν ότι μας έλειψαν τόσο πολύ αν και δεν τα είχαμε μόνο για κάποιες ώρες σημαίνει ότι έχουμε δώσει σε αυτά πολύ χρόνο και πολλή σημασία. Τα social media είναι πλέον ο τρόπος ζωής μας. Καθορίζουν μάλιστα, συμπεριφορές, γνώμες και κατευθύνουν ακόμη και τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Το άγχος αυτής της αποσύνδεσης φανερώνει τα κενά που υπάρχουν στον πραγματικό κόσμο, και δείχνει πως η ικανοποίηση έρχεται πια από τον εικονικό κόσμο. Η απώλεια που νιώσαμε είναι αξιοπρόσεκτη και αυτό είναι και ανησυχητικό».

Μήπως όμως ο πραγματικός κόσμος και οι συνθήκες του μας έχουν οδηγήσει κατ’ ανάγκη στα social media; Η κοινωνικοποίησή μας μέσω διαδικτύου σήμερα μήπως είναι πιο πραγματική, πιο κοντά στον πραγματικό κόσμο; Να μη μιλήσουμε δε για τον καιρό της πανδημίας, όπου επιβεβλημένα δεν γινόταν σχεδόν τίποτα διά ζώσης.

«Ναι, η κοινωνικοποίηση γενικότερα μέσω του διαδικτύου ήταν κι ένας σημαντικός παράγοντας για τον οποίο η ανθρωπότητα δέθηκε πάρα πολύ γρήγορα με αυτό. Η ανθρωπότητα βίωνε μοναξιά πριν το διαδίκτυο, οι κοινωνικές σχέσεις είχαν ήδη αλλάξει και αλλοιωθεί αν όχι χαθεί, το διαδίκτυο και τα social media λοιπόν μας βρήκαν έτοιμους ως προς αυτό. Έτσι πιστέψαμε ότι αποκτήσαμε γνωστούς και φίλους, κοινωνική ζωή, δεν είμαστε ακριβώς μόνοι. Αυτό όμως είναι ένας φαύλος κύκλος, είσαι μόνος, μπαίνεις στα social media να κοινωνικοποιηθείς,  σε απορροφά, ο χρόνος κυλά και παραμένεις μόνος. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι στην καραντίνα τα social media έπαιξαν ένα θετικό ρόλο, ήταν βοηθητικά, διατήρησαν την επαφή και την επικοινωνία.

Σε πολλές δε περιπτώσεις, σε ανθρώπους με οικογενειακά ή άλλα προβλήματα, σε ευάλωτους, έρχεται το διαδίκτυο να ανακουφίσει και ενδεχομένως να δώσει λύσεις. Και έχει σημασία να πούμε ότι σε πολλά άτομα, ειδικά σε εφήβους με αυτιστικού τύπου συμπεριφορές, με δυσκολίες κοινωνικοποίησης, τα social media λειτουργούν βοηθητικά, αισθάνονται πιο άνετα μέσα σε αυτά.

Εξάλλου στο διαδίκτυο οι σχέσεις, οι επαφές, οι αλληλεπιδράσεις επιλέγεις υπό ποιες συνθήκες θα γίνουν. Επιλέγεις με ποιον θα μιλήσεις, που θα μπεις, τι θα διαβάσεις, με ποιον θα επικοινωνήσεις. Επιλέγεις λοιπόν πως και με ποιον θα επικοινωνήσεις χωρίς επιπλέον προβλήματα. Για κάποιους ανθρώπους λοιπόν που έχουν δυσκολίες, γίνεται η επικοινωνία πιο εύκολη. Βλέπω στη δομή παιδιά που έχουν υποστεί μπούλινγκ, να λένε πως με τον διαδικτυακό τρόπο επικοινωνίας δεν φοβούνται μην κριθούν, μην κακοποιηθούν.

Δεν είναι επίσης τυχαίο που στους εξαρτημένους από το διαδίκτυο που απευθύνονται στο 18Ανω, τα ποσοστά κατάθλιψης φτάνουν στο 60 και 70%. Και στη διεθνή βιβλιογραφία είναι τόσο υψηλά. Πάντως τους ευάλωτους, ο πραγματικός κόσμος τους τιμωρεί, το διαδίκτυο τους επιβραβεύει».

Η σχέση μας με το διαδίκτυο και ειδικότερα με τα social media επομένως είναι σύνθετη και το φαινόμενο της εξάρτησης πολυπαραγοντικό. Είναι σαν τα εμβόλια, έχουνε οφέλη αλλά και κάποιες παρενέργειες. Άρα το ζητούμενο για να μην κάνουμε προβληματική χρήση του διαδικτύου και να απολαμβάνουμε κυρίως τα οφέλη είναι το όριο, αυτό το θολό σημείο της ισορροπίας; Από τι εξαρτάται όμως κι αυτό το όριο;

«Ναι το όριο είναι πολύ σημαντικό. Κάποιοι άνθρωποι κάνουν μια απλή χρήση, κάποιοι άλλοι όμως δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς τα social media, είναι απόλυτα εξαρτημένοι. Βέβαια για να συμβεί αυτό δεν αρκεί μόνο η ύπαρξη του διαδικτύου και των πλατφορμών του. Για να εξαρτηθώ από κάτι σημαίνει ότι υπάρχουν παράγοντες που το προκαλούν. Κάθε εξάρτηση είναι πολυπαραγοντική. Το ερώτημα λοιπόν είναι ποιος είναι ο άνθρωπος που κάνει προβληματική χρήση διαδικτύου, ποια είναι η ιστορία του, η οικογένειά του, το περιβάλλον του, αν υπάρχει ψυχοπαθολογία, αν έχει άγχος, κοινωνική φοβία, τάση για απομόνωση, ή κατάθλιψη κ.λπ.».

Ναι μεν αλλά δηλαδή… Σε κάθε περίπτωση, αλληλεπιδρούμε άρα υπάρχουμε;

«Ναι μεν αλλά γιατί έτσι ακόμη και αν το πρόβλημα βοηθιέται, ωστόσο διαιωνίζεται, δεν λύνεται. Υπάρχουν δυσκολίες έξω, άρα επικοινωνώ στα social media και είμαι καλά, άρα έτσι δεν θα κάνω και προσπάθεια να το αντιμετωπίσω και να λύσω το πρόβλημά μου να σχετίζομαι δίχως φόβο με τους ανθρώπους. Τα social media πράγματι είναι διαθέσιμα 24ώρες το 24ωρο, 365 μέρες το χρόνο, με κάθε τρόπο, είναι ανεκτικά, είναι ελκυστικά.

Από την άλλη, δεν αλληλεπιδρούμε πάντα και όχι όλοι. Υπάρχουν άνθρωποι που απλώς παρακολουθούν τις ζωές των άλλων. Και ζούνε μέσα από τις ζωές των άλλων. Επίσης υπάρχουν άλλοι που διαιωνίζουν την ημιμάθεια ή τη μονομέρειά τους, καθώς επιλέγουν, χωρίς ευθύνη, μόνο όσους και ό,τι συμφωνεί με αυτό που έχουν στο κεφάλι τους. Αν για παράδειγμα είσαι αντιεμβολιαστής επιλέγεις τα μπλοκ κατά του εμβολιασμού, όπου συμφωνούνε όλοι, ή το αντίθετο»
.
Όπως και να έχει η ευχαρίστηση είναι δεδομένη;

Η βάση βέβαια της εξάρτησης και του εθισμού είναι η ανταμοιβή, Η ευχαρίστηση είναι η ανταμοιβή και η ανταμοιβή είναι η βάση κάθε εξάρτησης. Τα likes που προσφέρουν τα social media είναι όπως η ευφορία που προσφέρει το αλκοόλ.

Αγόρια, κορίτσια, πιτσιρικάδες και μεγαλύτεροι, υπάρχουν διαφορές που έχετε διαπιστώσει;

Τα κορίτσια προτιμούν το Instagram και τους influencers, τα αγόρια το βαριούνται. Τα κορίτσια θέλουν εικόνες, ακόμη κι αυτές που στην πραγματικότητα δυστυχώς τις ψυχαναγκάζουν, τα αγόρια θέλουν δράση. Οι πιτσιρικάδες επίσης έχουν ξεπεράσει το facebook, στο οποίο εμμένουν οι μεγαλύτεροι. Για όλους μας πάντως είναι τρόπος ζωής. Ταυτόχρονα έχουμε και τόσα άλλα πράγματα σε όλες τις ηλικίες και στο πλαίσιο του τρόπου ζωής μας που κάτι ενδιαφέρον θα βρίσκουμε πάντα να κάνουμε.