Τα Βελεσά, μια μικρή παραποτάμια πόλη της ΠΓΔΜ, υπήρξε γνωστή στο παρελθόν για τα εργοστάσιά της που παρήγαγαν πορσελάνινα σερβίτσια. Σήμερα έχει τη φήμη της «πρωτεύουσας» των ψεύτικων ειδήσεων στο διαδίκτυο. Στην πόλη των 44.000 κατοίκων έχουν εντοπιστεί πάνω από 100 ιστοσελίδες ψευδών ειδήσεων, που εξαπλώνονται παγκοσμίως στο διαδίκτυο με απίστευτη ταχύτητα.

Την προεκλογική περίοδο στις ΗΠΑ επιδόθηκαν σε έναν αγώνα υπέρ του Τραμπ, δημοσιεύοντας πλήθος ψευδών άρθρων, που προσέλκυσαν εκατομμύρια κλικ και κοινοποιήσεις. Ήταν τέτοια η απήχησή τους που τράβηξαν την προσοχή και των Financial Times, καθώς πολλοί εκτιμούν πως ενδεχομένως και να βοήθησαν στο να γείρει η πλάστιγγα υπέρ του Ντόναλντ Τραμπ.

«Δεν μπορεί κανείς να είναι σίγουρος. Αλλά είναι ωραίο να πιστεύεις πως θα μπορούσαμε να έχουμε αλλάξει το ρου της αμερικανικής ιστορίας», σχολιάζει στους Financial Times ο Σλαβκο Τσαντίεφ, δήμαρχος της πόλης και προσθέτει αστειευόμενος: «Κάποιοι πιστεύουν πως θα έπρεπε να μετονομαστούμε σε “Trump’s Veles’’». (σημ: Τα Βελεσά επί ενωμένης Γιουγκοσλαβίας είχαν το όνομα Tito’s Veles προς τιμήν του ηγέτη της χώρας)

Όμως τα τρολ στα Βελεσά δεν επαναπαύονται στην επιτυχία που φέρονται να είχαν στις αμερικανικές εκλογές και προετοιμάζονται για τις εκλογικές αναμετρήσεις στην Ευρώπη (Ολλανδία, Γαλλία, Γερμανία).

«Πιστεύω ότι αυτό το μοντέλο μπορεί να αναπαραχθεί οπουδήποτε», επεσήμανε ο Μαριούς Ντράγκομιρ, διευθυντής του Κέντρου Μέσων Ενημέρωσης, Δεδομένων και Κοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Κεντρικής Ευρώπης στη Βουδαπέστη. «Πιστεύω ότι θα συμβεί. Πολλοί θα προσπαθήσουν, αφού η εμπειρία από αλλού δείχνει ότι οι ψευδείς ειδήσεις μπορούν να ‘’νομισματοποιηθούν’’ και αυτό θα ωθήσει πολλούς να επαναλάβουν την επιτυχία των Βελεσών».

Εξάλλου, όπως εξηγεί ιδιοκτήτης μιας σελίδας ψευδών ειδήσεων στα Βελεσά, «δεν είναι τόσο δύσκολο». Για παράδειγμα αναφερόμενος στις επικείμενες γερμανικές εκλογές λέει: «Θα μπορούσα να πάρω ένα πολύ γνωστό όνομα. Ας πούμε της γερμανικής δημόσιας τηλεόρασης ZDF. Καταχωρώ ένα νέο domain name όπως “ZDFpolitik.com”. Και έτσι ξεκινάς…».

Πάντως, ειδικά για τη Γερμανία παραδέχονται πως η κατάσταση θα είναι λίγο δυσκολότερη. «Οι Γερμανοί παίρνουν την πολιτική τους περισσότερο σοβαρά», λέει ένας από τους δημιουργούς ψευδών ειδήσεων στα Βελεσά. «Για αυτούς δεν έχει να κάνει με τη διασκέδαση», συμπληρώνει, υπογραμμίζοντας πως ο γερμανικός λαός είναι λιγότερο επιρρεπείς στην υιοθέτηση ψευδών ειδήσεων.

Σε κάθε περίπτωση, τρεις έφηβοι συντάκτες των τρολ ιστοσελίδων των Βελεσών, δηλώνουν στους Financial Times πως τα κίνητρά τους δεν έχουν σχέση με την πολιτική και τις ιδεολογίες. «Είναι καθαρά οικονομικά», σημειώνουν.

Τα στοιχεία ενός ιδιοκτήτη τέτοιας ιστοσελίδας στο Google AdSense είναι αποκαλυπτικά. Βάσει της πλατφόρμας διαχείρισης διαφημίσεων της Google, το εισόδημά του μόνο για τον Νοέμβριο ήταν 7.500 ευρώ. Τεράστιο ποσό σε μια χώρα που ο μέσος μηνιαίος μισθός είναι περίπου 300 ευρώ. «Αν βγάλω 100.000 ευρώ φέτος, θα πληρώσω 10.000 σε φόρους – αυτό θα πληρώσει τους ετήσιους μισθούς για δύο από τους καθηγητές μου», είπε ένας έφηβος σε συνέντευξη που έδινε την ώρα που έκανε κοπάνα από το μάθημα της ιστορίας. «Άρα, νιώθω ότι δίνω κάτι πίσω».

Ένας ιδιοκτήτης site τόνισε ότι είχε δημιουργήσει πάνω από 10.000 ψεύτικα προφίλ στο Facebook για να αναρτά συνδέσμους σε όλο το κοινωνικό δίκτυο και χρησιμοποιούσε ένα εργαλείο αυτοματισμού για να προγραμματίζει εκατομμύρια αναρτήσεις. Μία από τις ομάδες που διαχειρίζεται στο Facebook – η «American Politics Today» – έχει πάνω από 85.000 ακόλουθους.

Μετά το σάλο που προκλήθηκε στις αμερικανικές εκλογές με τις ψευδείς ειδήσεις και τη διάδοσή τους μέσω των social media, το Facebook δεσμεύτηκε να λάβει μέτρα με στόχο να περιορίσει αυτή τη μάστιγα. Σε πρώτη φάση δημιούργησε μια επιλογή ώστε οι χρηστές να «σημαδεύουν» μια ανάρτηση το περιεχόμενο της οποίας θεωρούν πως είναι ψεύτικο.

Επίσης ο Μαρκ Ζουκερμπεργκ, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος του Facebook, δεσμεύτηκε να «μπλοκάρει» τις διαφημίσεις στις ψεύτικες αναρτήσεις, ώστε να μην έχουν οικονομικό όφελος. Πάντως και ο ίδιος αναγνωρίζει πως τη δυσκολία σε αυτή την προσπάθεια, καθώς δεν είναι εύκολο να αναγνωριστεί άμεσα η ψεύτικη είδηση. «Δε θέλουμε να γίνουμε κριτές της αλήθειας οι ίδιοι», έγραψε χαρακτηριστικά ο Ζούκερμπεργκ σε ανάρτηση στο Facebook στα τέλη Νοεμβρίου.