Στην αποκάλυψη ότι μια ομάδα κρατών, μεταξύ των οποίων η Γαλλία, η Ιταλία, η Ελλάδα και η Κύπρος επιδιώκουν τη νομιμοποίηση της χρήσης κατασκοπευτικού λογισμικού εναντίον δημοσιογράφων, εισάγοντας εξαιρέσεις στον νέο ευρωπαϊκό νόμο για την ελευθερία του τύπου, που θα υιοθετηθεί από την ΕΕ την Παρασκευή 15 Δεκεμβρίου, προχωρούν οι Reporter United.

Η έρευνα έγινε σε συνεργασία με το Investigate Europe, το ολλανδικό Follow the Money και το γαλλικό Disclose.

Οι κίνδυνοι που απορρέουν από τις εξαιρέσεις

Το έγγραφο που φέρνουν στο φως οι Reporters United αποκαλύπτει ότι η Γαλλία, η Φινλανδία και η Κύπρος δηλώνουν ότι επιμένουν στην διατήρηση της εξαίρεσης της εθνικής ασφάλειας, ενώ Ελλάδα, Σουηδία και Μάλτα παραμένουν στην ίδια γραμμή με «κάποιες αποχρώσεις».

Όπως αναφέρει το Reporters United, στην περίπτωση του νόμου EMFA, αν οι κυβερνήσεις δώσουν στους εαυτούς τους το δικαίωμα να ανοίγουν κατά βούληση τις κάμερες και τα μικρόφωνα στους υπολογιστές και στα τηλέφωνα των δημοσιογράφων (αυτό κάνουν τα κατασκοπευτικά λογισμικά ή spyware, όπως το Pegasus και το Predator) τίθεται σε κίνδυνο ολόκληρη η λειτουργία του Τύπου, που βασίζεται στην εμπιστευτικότητα των πηγών. «Τον περασμένο καλοκαίρι Reporters United και Investigate Europe είχαμε αποκαλύψει (Η κυβέρνηση Μητσοτάκη υπέρ της πανευρωπαϊκής χρήσης spyware κατά δημοσιογράφων – «για λόγους εθνικής ασφάλειας», 17 Ιουνίου 2023) ότι μια ομάδα χωρών, με επικεφαλής τη Γαλλία, προσπάθησε να εισαγάγει εξαίρεση εθνικής ασφάλειας στο άρθρο 4.4 του νόμου, χωρίς η εξαίρεση αυτή να περιορίζεται από δικλείδες ασφαλείας» σημειώνεται στο δημοσίευμα.

Στη συνέχεια, τον Οκτώβριο, το Ευρωκοινοβούλιο αποφάσισε με μεγάλη πλειοψηφία να υπάρξουν οι εξής περιορισμοί:

• Η παρακολούθηση να μην σχετίζεται με τις επαγγελματικές δραστηριότητες του δημοσιογράφου
• Να μην οδηγεί σε αποκάλυψη των πηγών
• Να δικαιολογείται σε κάθε περίπτωση χωριστά, αν αφορά την πρόληψη τέλεσης σοβαρού αδικήματος
• Να γίνεται κατόπιν εντολής ανεξάρτητης και αμερόληπτης δικαστικής αρχής
• Η χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού να επανεξετάζεται τακτικά από ανεξάρτητη και αμερόληπτη δικαστική αρχή.

Οι δημοσιογραφικές ενώσεις δεν θεωρούν τις δικλείδες αυτές επαρκείς. Με ανοικτή επιστολή τους, την περασμένη εβδομάδα, 17 ευρωπαϊκές ενώσεις δημοσιογράφων και μέσων ενημέρωσης ζητούν να διαγραφεί η επίμαχη παράγραφος από το άρθρο 4 του νόμου. Σαφή θέση εναντίον της λευκής επιταγής για λόγους εθνικής ασφαλείας έχει λάβει και η κυβέρνηση της Πορτογαλίας. «Ανησυχούμε για τις μελλοντικές επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει αυτή η διάταξη όχι μόνο για την ελεύθερη άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος αλλά και για την ευρωπαϊκή κοινωνία των πολιτών» ανέφερε η πορτογαλική αντιπροσωπεία στις Βρυξέλλες.

Στον αντίποδα, σύμφωνα με το έγγραφο, η Ιταλία χαρακτήρισε «κόκκινη γραμμή» τη διατήρηση της εξαίρεσης για την εθνική ασφάλεια, κάτι που σημαίνει ότι αν τα υπόλοιπα κράτη αποφασίσουν να τη διαγράψουν, η Ιταλία δεν θα ψηφίσει τον νόμο και ο νόμος δεν θα εγκριθεί.

Οποιαδήποτε πρόταση πρέπει να συγκεντρώσει ευρεία πλειοψηφία μεταξύ των χωρών που έχουν απομείνει (περιλαμβανομένης και της Ιταλίας), καθώς η Πολωνία και η Ουγγαρία έχουν δηλώσει εκ των προτέρων ότι δεν σκοπεύουν να ψηφίσουν τον νόμο. Οι δύο χώρες φοβούνται ότι οι υπόλοιπες διατάξεις του νόμου, όπως αυτές που προβλέπουν την ανεξαρτησία της κρατικής ραδιοτηλεόρασης από κυβερνητικές επιρροές, μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναντίον τους.

Η απειλή της ακροδεξιάς κυβέρνησης της Ιταλίας φαίνεται ότι λειτουργεί. Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα ενδείξεις, οι κυβερνήσεις προτιμούν έναν νόμο με προβληματικά σημεία από την απόσυρση της νομοθετικής πρωτοβουλίας. Θα ανακοινώσουν ότι με τον νέο νόμο προστατεύουν την ελευθερία των ΜΜΕ την ώρα που εισάγουν σειρά εξαιρέσεων που επιτρέπουν νομίμως τις έρευνες που μπορούν να οδηγήσουν σε αποκάλυψη των δημοσιογραφικών πηγών.

Ο κατάλογος των 32 «εξαιρέσεων»

Σημειώνεται ότι η Κομισιόν στην αρχική της πρόταση, τον Οκτώβριο του 2022, είχε αναφέρει ότι η χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού θα επιτρεπόταν σε περίπτωση που υπήρχαν υποψίες τέλεσης δέκα σοβαρών αδικημάτων. Πλέον, με τη νέα πρόταση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, τα αδικήματα αυτά αυξάνονται σε 32.

Αναλυτικά ο πλήρης κατάλογος:

1. συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση,
2. τρομοκρατία,
3. εμπορία ανθρώπων,
4. σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιών και παιδική πορνογραφία,
5. παράνομη διακίνηση ναρκωτικών και ψυχοτρόπων ουσιών,
6. παράνομη διακίνηση όπλων, πυρομαχικών και εκρηκτικών υλών,
7. διαφθορά,
8. απάτη, συµπεριλαµβανοµένης της απάτης που θίγει τα οικονοµικά συµφέροντα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κατά την έννοια της σύµβασης της 26ης Ιουλίου 1995 για την προστασία των οικονοµικών συµφερόντων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων,
9. νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες,
10. παραχάραξη νομισμάτων, συμπεριλαμβανομένου του ευρώ,
11. ηλεκτρονικό έγκλημα,
12. περιβαλλοντικό έγκλημα, συμπεριλαμβανομένης της παράνομης εμπορίας απειλούμενων ζωικών ειδών και απειλούμενων φυτικών ειδών και ποικιλιών,
13. διευκόλυνση της παράνομης εισόδου και διαμονής,
14. ανθρωποκτονία, βαριά σωματική βλάβη,
15. παράνομο εμπόριο ανθρώπινων οργάνων και ιστών,
16. απαγωγή, παράνομη στέρηση ελευθερίας και ομηρία,
17. ρατσισμός και ξενοφοβία,
18. οργανωμένη ή ένοπλη ληστεία,
19. παράνομη εμπορία πολιτιστικών αγαθών, συμπεριλαμβανομένων των αρχαιοτήτων και των έργων τέχνης,
20. απάτη,
21. εκβιασμός,
22. παραποίηση και πειρατεία προϊόντων,
23. πλαστογράφηση διοικητικών εγγράφων και παράνομη διακίνηση αυτών,
24. πλαστογραφία μέσων πληρωμής,
25. παράνομη διακίνηση ορμονικών ουσιών και άλλων αυξητικών παραγόντων,
26. παράνομη διακίνηση πυρηνικών ή ραδιενεργών υλικών,
27. λαθρεμπόριο κλεμμένων οχημάτων,
28. βιασμός,
29. εμπρησμός,
30. εγκλήματα που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου,
31. παράνομη κατάσχεση αεροσκαφών/ πλοίων,
32. δολιοφθορά

Οι παραπάνω εξαιρέσεις δεν αναγράφονται ρητά στην πρόταση νόμου, αλλά περιλαμβάνονται στο Άρθρο 2(2) της απόφασης-πλαίσιο του Συμβουλίου 2002/584/JHA, το οποίο αναγράφεται στην πρόταση νόμου, στο άρθρο 4.2(c).