Περισσότερα από 12.900 παιδιά – πρόσφυγες έφτασαν φέτος στην Ελλάδα μέσω θαλάσσης. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται περίπου 2.100 ασυνόδευτα ή χωρισμένα από την οικογένειά τους. Προέρχονται από το Αφγανιστάν, τη Συρία και άλλες χώρες που ταλαιπωρούνται από τις συγκρούσεις και τη βία.

«Τα παιδιά αυτά μπορεί να έχουν τραπεί σε φυγή λόγω των συγκρούσεων, να έχουν χάσει μέλη της οικογένειάς τους, να είναι μακριά από τα σπίτια τους για μήνες, ακόμα και χρόνια, με μερικά από αυτά να υπομένουν πολύ άσχημη κακοποίηση κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους. Όμως η ταλαιπωρία τους δεν σταματά στα σύνορα», δηλώνει η Πασκάλ Μορώ, διευθύντρια του Γραφείου Ευρώπης της Ύπατης Αρμοστείας για τους πρόσφυγες. «Κατά μήκος της Ευρώπης, ιδίως τα ασυνόδευτα παιδιά στεγάζονται συχνά σε μεγάλες δομές με ελάχιστη επίβλεψη, μένοντας έτσι εκτεθειμένα σε περαιτέρω κακοποίηση, βία και ψυχολογικό άγχος, με αυξημένο τον κίνδυνο να μετακινηθούν περαιτέρω ή να εξαφανιστούν». 

Οι πρόσφυγες και ειδικότερα τα παιδιά αντιμετωπίζουν πολύ δύσκολες καταστάσεις σε όλες τις χώρες πρώτης υποδοχής, ωστόσο, η Ελλάδα είναι αυτή που δέχεται τα μεγαλύτερα κύματα εισροών και πολλά από τα παιδιά που φτάνουν στην χώρα δεν βρίσκουν το δρόμο ώστε να ενταχθούν σε κατάλληλες δομές. 

8.300 ζούνε στα camps

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας για τους πρόσφυγες με τίτλο «Ταξίδια Απελπισίας», έως την 30η Σεπτεμβρίου του τρέχοντος έτους, 8.300 παιδιά, εκ των οποίων 1.600 ασυνόδευτα ή χωρισμένα από την οικογένειά τους, στεγάζονταν σε υπερπλήρη κέντρα υποδοχής στα ελληνικά νησιά του Αιγαίου. 

Λόγω έλλειψης κατάλληλης στέγης, τα ασυνόδευτα παιδιά ειδικότερα, παραμένουν συχνά επί μήνες σε συνθήκες υπερσυνωστισμού και ανασφάλειας, αναμένοντας τη μεταφορά τους σε κατάλληλους ξενώνες, μερικά δε καταφεύγουν σε αρνητικές μεθόδους αντιμετώπισης αντίξοων καταστάσεων. 

Όπως είπε πρόσφατα ο διευθυντής προγραμμάτων των Γιατρών χωρίς Σύνορα, Απόστολος Βεΐζης στο tvxs.gr, «τον Ιούλιο και τον Αύγουστο 73 παιδιά παραπέμφθηκαν στις δικές μας ομάδες για θέματα ψυχικής υγείας. Τα τρία είχαν κάνει απόπειρα αυτοκτονίας, 17 είχαν αυτοτραυματιστεί. Δέκα από τα 73 ήταν κάτω των 6 ετών ενώ το μικρότερο ήταν μόλις 2 ετών. Μιλάμε για παιδιά που έχουν σταματήσει να παίζουν. Παιδιά που βλέπουν εφιάλτες, παιδιά που φοβούνται να βγουν από τη σκηνή, παιδιά που αρχίζουν να αποσύρονται από την καθημερινότητα και έχουν σταματήσει να μιλάνε». Εξάλλου το σύνδρομο παραίτησης έχει ήδη αρχίσει να «χτυπά» τα παιδιά πρόσφυγες στα ελληνικά κέντρα υποδοχής προσφύγων.  

Πολλά από τα παιδιά που ξεκινούν το επικίνδυνο ταξίδι για την Ευρώπη χάνουν τη ζωή τους. Το 2018 τουλάχιστον 65 παιδιά έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να φτάσουν στην Ελλάδα από την Τουρκία, είτε από ξηράς, είτε από θαλάσσης. Περισσότερα από 200 ακόμη παιδιά είναι πιθανό να συγκαταλέγονται στους ανθρώπους που πνίγηκαν προσπαθώντας να διασχίσουν τη θάλασσα από τη Βόρεια Αφρική πέρυσι.

Κοιμούνται εναλλάξ – Μένουν έξω από τα κέντρα

Η κατάσταση των παιδιών στα ελληνικά νησιά παραμένει από τις πλέον ανησυχητικές. Στη Σάμο, εξαιτίας του σοβαρού υπερσυνωστισμού τα παιδιά αναγκάζονται να κοιμούνται εναλλάξ στον περιορισμένο χώρο που τους παρέχεται. Οι ανησυχίες για την ασφάλεια είναι τέτοιες ώστε η αστυνομία συνοδεύει τα κορίτσια στο μπάνιο, ενώ μερικά παιδιά αναγκάζονται να διαμένουν σε αυτοσχέδια καταλύματα εκτός του επίσημου κέντρου υποδοχής, όπου παραμένουν συχνά επί μήνες χωρίς πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες και ασφάλεια.

Στην Ελλάδα εφαρμόζονται πιλοτικά και βρίσκονται σε εξέλιξη κάποια θετικά παραδείγματα μοντέλων φροντίδας που βασίζονται σε βέλτιστες πρακτικές, μεταξύ των οποίων η υποστηριζόμενη ανεξάρτητη διαβίωση για μεγαλύτερης ηλικίας ασυνόδευτα παιδιά καθώς και η αναδοχή στο πλαίσιο της κοινότητας. Ωστόσο, οι διαθέσιμοι χώροι φροντίδας απέχουν πολύ από το να ανταποκρίνονται στις αντίστοιχες ανάγκες. Έως το τέλος Σεπτεμβρίου, από τα 4.600 ασυνόδευτα και χωρισμένα από την οικογένειά τους παιδιά στη χώρα, μόνο το 26% είχε στέγαση κατάλληλη για την ηλικία του, με αποτέλεσμα τα υπόλοιπα να εκτίθενται σε κινδύνους, όπως η σεξουαλική βία και η αστεγία, σημειώνει η Ύπατη Αρμοστεία. 

Αναγνωρίζονται ως ενήλικες

Μία από τις πολλές προκλήσεις που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν τα παιδιά όταν φτάσουν στην Ευρώπη είναι να αναγνωριστούν όντως ως παιδιά. Η χρήση αναξιόπιστων και ανακόλουθων διαδικασιών προσδιορισμού της ηλικίας έχει ως αποτέλεσμα ορισμένα παιδιά να θεωρούνται ενήλικοι και, επομένως, να μη μπορούν να έχουν πρόσβαση σε εθνικά συστήματα παιδικής προστασίας και άλλες σημαντικές υπηρεσίες. Γίνεται ευρέως δεκτό ότι οι διαδικασίες προσδιορισμού της ηλικίας ενός ατόμου θα πρέπει να είναι ολιστικές και πολυεπιστημονικές και ότι οι επιστημονικές μέθοδοι μπορούν να παράσχουν μόνο μια κατά προσέγγιση εκτίμηση. Ωστόσο, σε ολόκληρη την Ευρώπη, είναι λίγες οι χώρες που εφαρμόζουν ολιστική προσέγγιση, οι δε διαδικασίες προσδιορισμού της ηλικίας διαφέρουν σημαντικά τόσο εντός όσο και μεταξύ χωρών.

Προβλήματα και στην επανένωση 

Στην Ελλάδα, στην περιοχή του Έβρου, κατά μήκος των χερσαίων συνόρων με την Τουρκία, τα παιδιά παραπέμπονται συνήθως για ακτινογραφίες καρπού χωρίς την αναγκαία ιατρική και ψυχολογική εκτίμηση που προβλέπει η ελληνική νομοθεσία, κατάσταση η οποία παρατηρείται και στα νησιά. Τα παιδιά που χαρακτηρίζονται εσφαλμένα ενήλικοι κινδυνεύουν να τοποθετηθούν σε δομές φιλοξενίας με ενηλίκους και δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε μηχανισμούς που έχουν σχεδιαστεί για την προστασία των παιδιών, συμπεριλαμβανομένης της στήριξης από κοινωνικούς λειτουργούς. Όταν τα παιδιά αναχωρούν για άλλες χώρες της Ε.Ε., η εσφαλμένη καταγραφή τους ως ενηλίκων στη χώρα στην οποία έφτασαν πρώτα μπορεί να καταστήσει πολύ δύσκολο το να λάβουν υποστήριξη στη συνέχεια. Για παράδειγμα, σε φετινή έκθεση των Praksis και Safe Passage επισημαίνεται ότι η μέση διάρκεια των διαδικασιών, στο πλαίσιο του κανονισμού του Δουβλίνου, για την επανένωση παιδιών προσφύγων που βρίσκονται στην Ελλάδα με μέλη της οικογένειάς τους σε άλλες χώρες της Ε.Ε., ήταν περίπου 16 μήνες.

Με δικά τους λόγια

Η οικογένειά μου με πίεζε να παντρευτώ έναν άντρα που δεν αγαπούσα. Με τη βοήθεια του ξαδέρφου μου, κατάφερα να φύγω από το Ντακάρ. Διέσχισα τη Μαυριτανία οδικώς. Στο Μαρόκο με βίασαν δύο φορές. Δεν ξέρω αν θα σταματήσει ποτέ όλος αυτός ο πόνος που νιώθω, τουλάχιστον όμως είμαι σίγουρη ότι το μωρό που έχω μέσα μου είναι πλέον ασφαλές. 

M, 17, από τη Σενεγάλη, αποβιβάστηκε στην Ισπανία

Ταξίδι απελπισίας

Αναγκαστήκαμε με τον αδερφό μου να φύγουμε από το Αφγανιστάν γιατί δεχόμασταν απειλές. Κάποια μέλη της οικογένειάς μου σκοτώθηκαν. Μας πήρε ένα μήνα να φτάσουμε στην Ελλάδα. Οι άσχημες αναμνήσεις από αυτό το ταξίδι εξακολουθούν να με στοιχειώνουν. Είδαμε ανθρώπους να πεθαίνουν μπροστά στα μάτια μας – είτε λόγω τραυματισμού είτε από εξάντληση. Τα θυμάμαι όλα πολύ έντονα. Δεν θα τα ξεχάσω ποτέ. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, κρυβόμασταν στο δάσος, χωρίς τροφή και νερό, και τη νύχτα βαδίζαμε χωρίς να ξέρουμε πού ακριβώς πηγαίναμε. Στον δρόμο συναντήσαμε ληστές. Μας ρώτησαν τη θρησκεία μας και τον προορισμό του ταξιδιού μας και μετά πήραν ό,τι είχαμε στις τσάντες και στις τσέπες μας. Όποιος πρόβαλλε αντίσταση, έτρωγε ξύλο. Είχαν και όπλα. 

Μας έβαλαν σε ένα φορτηγό, ήμασταν συνολικά 40 άτομα. Διασχίσαμε πολλές πόλεις και μετά μας είπαν να κρυφτούμε σε ένα μικρό αυτοκίνητο μαζί με άλλα έντεκα άτομα: τρεις μπροστά, επτά πίσω, ενώ εγώ και ο αδερφός μου μαζί με άλλο ένα άτομο κρυφτήκαμε στο πορτ – μπαγκάζ. Μείναμε κρυμμένοι εκεί για 7-8 ώρες, ενώ το αυτοκίνητο βρισκόταν εν κινήσει. Χωρίς φαγητό και νερό. Στη συνέχεια, επιβιβαστήκαμε σε ένα άλλο φορτηγό. Δεν είχαμε την παραμικρή ιδέα πού πηγαίναμε. Όποιον σήκωνε το κεφάλι του για να κοιτάξει έξω, τον χτυπούσαν με ένα ραβδί. Έπειτα από μιάμιση ώρα, το φορτηγό σταμάτησε, μας χώρισαν σε τρεις ομάδες και συνεχίσαμε πεζοί. Διασχίσαμε ένα μονοπάτι ανάμεσα σε δυο μεγάλα βουνά, χωρίς κανέναν να μας οδηγεί. Μετά από λίγη ώρα φτάσαμε σε μια περιοχή περιφραγμένη με αγκαθωτό συρματόπλεγμα. Συνεχίσαμε να βαδίζουμε και τότε ακούσαμε πυροβολισμούς. Αρχίσαμε όλοι να τρέχουμε, ακριβώς δίπλα μου ένας άνθρωπος δέχθηκε σφαίρα και έπεσε στο έδαφος! Μόνο πέντε από εμάς καταφέραμε να διαφύγουμε. Έπειτα από τέσσερις κουραστικές ώρες περπάτημα, φτάσαμε σε ένα καταφύγιο όπου κοιμούνταν άλλα 100 άτομα, στριμωγμένα το ένα δίπλα στο άλλο.

Λίγες μέρες αργότερα φτάσαμε στην Τουρκία. Μείναμε εκεί για μια εβδομάδα και στη συνέχεια κατευθυνθήκαμε στα παράλια, όπου επιβιβαστήκαμε σε ένα φουσκωτό σκάφος. Το ταξίδι στη θάλασσα ήταν πολύ δύσκολο. Τα νερά ήταν σκοτεινά και βαθιά, κι εμείς δεν ξέραμε κολύμπι. Δεν είχαμε σωσίβια γιλέκα ούτε προσωπικά αντικείμενα μαζί μας, ήταν ένα ταξίδι γεμάτο κινδύνους. Μας είπαν ότι θα ταξιδεύαμε με τη βάρκα για μία ώρα, το ταξίδι όμως διήρκεσε έξι ώρες. Όλα ήταν δύσκολα, ο κινητήρας του σκάφους δεν λειτουργούσε. Δεν είχαμε όμως άλλη επιλογή. Είχαμε χάσει πλέον τον έλεγχο του σκάφους, ήμασταν έρμαιο της θάλασσας. Κάποια στιγμή, μεγάλα κύματα άρχισαν να χτυπούν το σκάφος. Ήμασταν συνολικά 36 άτομα πάνω στο φουσκωτό, και όλοι τρέμαμε από τον φόβο μας. Προσπαθήσαμε να στείλουμε σήμα κινδύνου, δεν θέλαμε να πεθάνουμε. Μέσα στο χάος που επικρατούσε, είδαμε ένα μεγάλο σκάφος να μας πλησιάζει και τότε μόνο συνειδητοποιήσαμε ότι θα μας σώζανε. Αν το σκάφος είχε φθάσει μισή ώρα αργότερα, το φουσκωτό μας θα είχε βυθιστεί. Σκέφτομαι συνεχώς εκείνους που δεν είχαν καν την ευκαιρία να ξεκινήσουν ένα τέτοιο ταξίδι ελπίζοντας να σωθούν. Σκέφτομαι όμως κι εμάς, την απόγνωση που νιώσαμε όταν νομίσαμε ότι δεν θα τα καταφέρουμε. 

J, 17, από το Αφγανιστάν, αποβιβάστηκε στην Ελλάδα

Να απομακρυνθούν τα παιδιά από τα ελληνικά νησιά

Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες «έχει κατ’ επανάληψη εκφράσει την ανησυχία της για την κατάσταση των ασυνόδευτων παιδιών στα κέντρα υποδοχής στα νησιά και έχει απευθύνει έκκληση στην ελληνική κυβέρνηση να λάβει άμεσα μέτρα για τη μεταφορά των παιδιών σε ασφαλή καταλύματα και να θέσει τέλος στον υπερσυνωστισμό. Λαμβανομένου υπόψη του υψηλού αριθμού ασυνόδευτων παιδιών και της περιορισμένης δυνατότητας φιλοξενίας και φροντίδας τους, η Υ.Α. εξακολουθεί να  υποστηρίζει τη μετεγκατάσταση ασυνόδευτων παιδιών από την Ελλάδα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες». Μεταξύ άλλων, «εξακολουθεί να υποστηρίζει ότι τα παιδιά δεν θα πρέπει να κρατούνται για λόγους σχετικούς με τη μετανάστευση, καθώς η κράτηση δεν είναι ποτέ προς το βέλτιστο συμφέρον τους».

Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες καλεί τα κράτη της Ευρώπης να λάβουν επειγόντως μέτρα για την προστασία των ανήλικων μεταναστών και προσφύγων. Μεταξύ άλλων ζητά τα ασυνόδευτα και χωρισμένα από την οικογένειά τους παιδιά να μην μένουν στα κέντρα υποδοχής, να μην κρατούνται για λόγους μετανάστευσης και να γίνεται προσδιορισμός της ηλικίας τους με τη χρήση ολιστικών και πολυεπιστημονικών μεθόδων. Επιπλέον, ζητά οι πρόσφυγες να έχουν πρόσβαση στην επικράτεια και σε διαδικασίες ασύλου οι οποίες πρέπει να απλοποιηθούν, πρόσβαση σε ασφαλείς και νόμιμες οδούς στην Ευρώπη, να μπει τέλος στα push backs (επαναπροωθήσεις) και να δημιουργηθούν συνοριακές διαδικασίες ταυτοποίησης. Τέλος ζητά να μπει στοπ στην αυθαίρετη κράτηση στη Λιβύη, να αρθεί η ποινικοποίηση των ΜΚΟ και να ξαναβγούν τα διασωστικά σκάφη στη θάλασσα.