Η «Συντεχνία του Γέλιου» του Βασίλη Κουκαλάνι, έχει δημιουργήσει τη δική της πρωτοπορία στο ελληνικό θέατρο για παιδιά και εφήβους με παραστάσεις που έχουν το βλέμμα στην κοινωνία.  Το γέλιο το ανατρεπτικό και σκωπτικό, το μυστικό όπλο των παιδιών όταν βγάζουν τη γλώσσα στους μεγάλους και των αδύνατων όταν περιπαίζουν τους ισχυρούς αλλά και το γέλιο της συγκίνησης έχουν τον πρώτο λόγο.

Το έργο «Είμαστε πάτσι» του Φόλκερ Λούντβιγκ, που πραγματεύεται ένα από τα πιο σημαντικά κοινωνικά θέματα διαχρονικά: την ισότητα των φύλων και τις έμφυλες διακρίσεις και στερεότυπα, παίζεται με επιτυχία από τον Οκτώβριο στο Σύγχρονο Θέατρο, από τη Συντεχνία του Γέλιου.

Ο συγγραφέας του, ιδρυτής του θεάτρου GRIPS, θα επισκεφθεί την Αθήνα την Κυριακή 2 Απριλίου 2023 για να παρακολουθήσει την παράσταση, που διασκεύασε και σκηνοθέτησε ο φίλος και συνεργάτης του Βασίλης Κουκαλάνι, και να συζητήσει με κοινό και δημοσιογράφους. Με αυτή την αφορμή ο Φόλκερ και ο Κουκαλάνι μιλούν στο tvxs για το έργο τους αλλά και τους ανήλικους θεατές της εποχής μας, αποκαλύπτοντας αντιφάσεις που δεν έχουν πιάσει οι επίσημες έρευνες, όπως το ότι «…ειδικά τα παιδιά που εξαρτώνται από το tablet βρίσκουν το θέατρο συναρπαστικό, επειδή βλέπουν ζωντανούς ανθρώπους να δρουν εδώ».

Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να μιλήσει κανείς την ισότητα των φύλων και τις έμφυλες διακρίσεις και στερεότυπα;

Φόλκερ Λούνβιχ (ΦΛ): Το θέατρό μας ασχολείται με τα κεντρικά ζητήματα της εποχής, όσον αφορά τα παιδιά. Φέρνει τα προβλήματά τους στη σκηνή και τους δίνει κουράγιο για την καθημερινότητα αναπαριστώντας πιθανές λύσεις μέσω της δικής τους εξυπνάδας και φαντασίας. Τα θέματα της ισότητας είναι απλά άλλη μια έκφανση ενός κοινωνικού προβλήματος που τα παιδιά το αμφισβητούν και το θέτουν αυθόρμητα στη βάση της θεμελιώδους αντίφασής του ως προς την πραγματικότητα.

Βασίλης Κουκαλάνι (ΒΚ): Θα έλεγα ότι δεν είναι απ’ τα πιο εύκολα πράγματα να μιλήσει κανείς γι’ αυτό με σύγχρονους όρους. Το θέμα πια έχει πολύ σύνθετες εκφάνσεις και η κριτική και η ανάλυση του έχουν με διάφορους τρόπους ‘συμπεριληφθεί’ με αρκετά επιφανειακούς τρόπους στη σημερινή ανάγνωση και αερολογία. Το δύσκολο είναι πάντα να θέσεις στο κέντρο της διαπραγμάτευσης τα αίτια και τις ρίζες του προβλήματος, τόσο στο δημόσιο διάλογο όσο, και περισσότερο, επί σκηνής. Στο δραματικό δρώμενο χρειάζεται αυτή η απεικόνιση και η εξέταση του θέματος να έχει μια σαφήνεια, μια λυτρωτική λειτουργία και να προκαλεί μια αισθητή συμμετοχή και αντίδραση στο κοινό ή τον συνομιλητή και τελικά να καταφέρει να τον οδηγήσει στην αντίληψη και την ταύτιση με τη δική του πραγματικότητα. Στη δική μας περίπτωση αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω μιας ρεαλιστικής, σατιρικής αλλά και έστω παραβολικής απεικόνισης των αντικρουόμενων κοινωνικών σχέσεων που περιέχουν την πατριαρχία, τις έμφυλες διακρίσεις και καταπίεση, ακόμα και τις έμφυλες ταυτότητες. Όταν αυτό στο αποτέλεσμα του γίνεται πέρα από ευανάγνωστο και ψυχαγωγικό, και προκαλεί χαρά, τότε γίνεται και πιο εύκολο να μιλήσεις γι’ αυτά τα φαινομενικά σύνθετα ζητήματα. Όταν δηλαδή συναντιέται με το κοινό.

Πως υποδέχεται το κοινό το θέατρο που μιλάει για τα ζωτικά θέματα του σήμερα;

(ΦΛ): Το GRIPS πλέον έχει ένα κοινό που εδώ και γενιές απαιτεί να ασχοληθεί με την πραγματικότητα και μάλλον θα απέρριπτε άλλα είδη θεάτρου για νέους. Από την αρχή η εμπιστοσύνη του κοινού κερδήθηκε εύκολα, αυτό που ενδεχομένως να στάθηκε στα πρώτα μας βήματα εμπόδιο ήταν περισσότερο ένα καλλιτεχνικό κατεστημένο που δυσκολευόταν να δεχτεί κάτι καινούργιο και σίγουρα υπήρξαν προβλήματα και με τους θεσμούς του τότε Δυτικού Βερολίνου.

(ΒΚ): Έχουμε αποκτήσει ένα κοινό τόσο πιστό στις δουλειές μας, που παρακολουθεί με απίστευτο ενδιαφέρον τις παραστάσεις μας, που είναι ευγνώμον και ανοιχτό, ενθουσιασμένο και ζωντανό, που προσέρχεται και ταυτίζεται με όλη τη σημασία της λέξης μαζί μας, και αυτό το βρίσκω πραγματικά εντυπωσιακό και είμαι πολύ χαρούμενος. Υπάρχει καθολική αποδοχή και ενθουσιασμός από μικρούς και μεγάλους.

Η δυσκολία μας είναι μάλλον αλλού, περισσότερο στο γεγονός ότι το θέατρο για παιδιά και νέους δεν αναγνωρίζεται πρακτικά ως μια καλλιτεχνική αξία ή ακόμα και σαν μια παιδαγωγική λειτουργία. Είμαστε απλά ένα προϊόν που πρέπει να ανταγωνίζεται άλλα προϊόντα με όρους της αγοράς. Αναγκάζεται να προσπαθεί μονίμως να επιβιώσει μέσω μεγάλων διαφημιστικών και θεαματικών εκστρατειών και ακόμα, κατά περίπτωση, να δημιουργεί πελατειακές σχέσεις με το κοινό του, που στην προκειμένη περίπτωση είναι γονείς και δάσκαλοι. Ο πραγματικός διάλογος με τα παιδιά ή με την εκπαιδευτική κοινότητα μένουν δυστυχώς σε επιφανειακό επίπεδο.

Από την εμπειρία σας, τι ποσοστό γονέων στρέφει τα παιδιά του σε αυτό το είδος θεάτρου;

ΦΛ: Δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου γονείς που να απορρίπτουν το ρεαλιστικό θέατρο. Έμαθαν ότι δεν είναι απλά πιο έντονο σαν θεατρική εμπειρία, αλλά πάνω απ ‘όλα πιο διασκεδαστικό. Πουθενά δεν υπάρχει περισσότερο γέλιο από εδώ. Γι’ αυτό βρίσκω και πολύ εύστοχη την ονομασία της ομάδας «Συντεχνία του Γέλιου» που έχει καταφέρει και εκπροσωπεί το είδος μας με φοβερή συνέπεια και σε κάποια ζητήματα μας έχει φορέσει και τα γυαλιά.

ΒΚ: Κρίνοντας από τις γεμάτες παραστάσεις μας τις Κυριακές, που είναι και οι μέρες που έρχεται το μεικτό κοινό δηλαδή γονείς και παιδιά και παρέες, το ποσοστό μοιάζει μεγάλο. Το ερώτημα που έχει ενδιαφέρον για μένα είναι ποιος στρέφει ποιον σε αυτό το είδος θεάτρου; Νομίζω υπάρχουν και οι δύο εκδοχές- παιδιά που σέρνουν τους γονείς στο θέατρο και γονείς που επιλέγουν τις δικές μας ιστορίες να δείξουν στα παιδιά.

Σε μια εποχή που τα παιδιά είναι πιο ενημερωμένα από όσο φανταζόμαστε αλλά και απασχολημένα με την τεχνολογία περισσότερο, πόσο εύκολο είναι να τα συγκινήσει το θέατρο;

ΦΛ: Υπάρχει μια καταπληκτική εμπειρία που μου έχει δείξει ότι ειδικά τα παιδιά που εξαρτώνται από το tablet βρίσκουν το θέατρο συναρπαστικό, επειδή βλέπουν ζωντανούς ανθρώπους να δρουν εδώ. Έχω ακούσει πολλές φορές: «Αμάν, αυτό είναι αληθινό!» Το φαινόμενο του θεάτρου εξακολουθεί να λειτουργεί, υπό την προϋπόθεση ότι ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες των θεατών του.

ΒΚ: Το στοίχημα νομίζω είναι να μπορέσεις να αναπαραστήσεις τον κόσμο, τη ζωή και τις σχέσεις με έναν συναρπαστικό και περιπετειώδη τρόπο, δηλαδή κάτι που προκαλεί στο κοινό εσωτερικές αλλά και συλλογικές διεργασίες που το πηγαίνουν παρακάτω. Ένα από τα προβλήματα της εποχής μας είναι σαφώς η υπερβολική απασχόληση των παιδιών με το Διαδίκτυο. Πιστεύω ότι τα έργα μας περιέχουν μια έμμεση αλλά βαθιά κριτική στο θέμα αυτό, αγνοώντας το προφανές πρόβλημα αλλά καταγράφοντας την αυθόρμητη και ζωηρή εναλλακτική και το αντι-παράδειγμά του, δηλαδή το σπάσιμο του γυάλινου αυτού τοίχου και το πέρασμα σε μια άλλη πλευρά, εκεί όπου τα παιδιά, οι άνθρωποι γενικώς, υπάρχουν με πρωτόλεια συναισθηματική εμπλοκή και όχι εγκεφαλική δραστηριότητα, εκεί που υπάρχουν οι εμπειρίες ζωής.

Ποια είναι τα επόμενα σχέδια σας;

ΦΛ: Συνεχίζουμε να εργαζόμαστε πάνω σε έργα τα οποία αφορούν τα μεγάλα θέματα που επηρεάζουν ιδιαίτερα τους νέους: κλιματική καταστροφή, η συστηματική (συστημική) φτωχοποίηση του εργαζόμενου κόσμου στη δύση αλλά και παγκοσμίως, Ρατσισμός και ξενοφοβία. Με τον Βασίλη δουλεύαμε τον πρώτο καιρό της καραντίνας σε ένα πρότζεκτ που βασίζεται στην κλιματική καταστροφή η οποία δεν ολοκληρώθηκε αφού διακόπηκε από τους εγκλεισμούς και το κλείσιμο των θεάτρων. Αρχίζουμε και το ξαναπιάνουμε από την αρχή συμπεριλαμβάνοντας και την πανδημία.

ΒΚ: Με τη Συντεχνία του Γέλιου σχεδιάζουμε για την επόμενη θεατρική σαιζόν μια νέα εκδοχή της γνωστής μας παράστασης «Τζέλα, Λέλα, Κόρνας» και για το δικαίωμα στο παιχνίδι και τον δημόσιο χώρο.

Γνωρίζετε την υπόθεση της δολοφονίας του Ζακ Κωστόπουλου αλλά και τον αυξημένων γυναικοκτονιών στη χώρα; Ένα σχόλιο

ΦΛ: Δεν μπορώ να πω ότι θυμάμαι την υπόθεση του Ζακ καθαρά, είμαι σίγουρος ότι μέσα στα πολλά που μου αφηγείται ο Βασίλης για την πραγματικότητα στην Ελλάδα, σίγουρα μου έχει αναφέρει το περιστατικό, εκείνος ισχυρίζεται ότι μου έχει δείξει τοιχογραφία του προσώπου του ακόμα και στο Βερολίνο. Γενικά η διαφορετικότητα και αξιοπρέπεια των queer ανθρώπων ωστόσο, πρέπει να είναι διαρκώς στο προσκήνιο των διεκδικήσεων και να παίζουν σημαντικό ρόλο στα θέματα που πιάνουν  όλες οι παραστάσεις μας.

Πάντως αυτό που έχει κινήσει το ενδιαφέρον μου πολύ μέσα από τον ενθουσιασμό του Βασίλη είναι το κίνημα των καλλιτεχνών στην Ελλάδα που έχει καταφέρει να τους κάνει όλους άνω κάτω. Μ αρέσει πολύ αυτό και σίγουρα θα προσπαθήσουμε να περιηγηθώ στο περιεχόμενο και τους τόπους αυτού του κινήματος το τριήμερο που θα είμαι πάλι στην Αθήνα, έχω να έρθω από πριν την καραντίνα και χαίρομαι που θα συναντήσω τα παιδιά της Συντεχνίας …

Στις 2 Απριλίου,  νέοι και  νέες, έφηβοι, αλλά και παιδιά πολλών ηλικιών θα έχουν την ευκαιρία στο Σύγχρονο Θέατρο να παρακολουθήσουν την παράσταση «Μια γιορτή στου Νουριάν» και να συνομιλήσουν με τον ιδρυτή του θεάτρου GRIPS.